Morgunblaðið - 23.01.2013, Side 6

6 | MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að er oft haft á orði að sannir blaða-
menn séu alltaf á vaktinni því frétta-
nefið sofi aldrei. Að því kemur þó að
setja þarf síðasta punktinn og búa
blað til prentunar. Sá punktur var að
baki og rúmlega það þegar fréttir bárust af því
að eldgos væri hafið í Vestmannaeyjum fyrir 40
árum. Þegar fréttin barst var þegar búið að
prenta um 10 þúsund eintök af upplagi dagsins,
og aðstæður kölluðu meir en nokkurn tíma fyrr
á snör handtök. Styrmir hefur frásögn sína svo:
Fréttahaukur í horni
„Það sem mér er minnisstætt frá þessu er fyrst
og fremst tvennt; það er það að Árni Johnsen
hringdi í mig um miðja nótt og sagði að það
væri byrjað að gjósa í Vestmannaeyjum. Og ég
hélt að hann væri að gera grín að mér og tók
eiginlega ekki mark á því fyrst í samtalinu, sem
hann var að segja mér. Svo allt í einu fór ég að
gera mér grein fyrir því að hann var að segja
satt.
Hitt er annað sem mér er líka mjög minn-
isstætt í þessu sambandi. Ég var búinn að vera
aðstoðarritstjóri Morgunblaðsins frá því í jan-
úar 1971 og til hausts 1972 er ég var ráðinn rit-
stjóri ásamt þeim Matthíasi og Eykon. Ég var í
raun búinn að vera í fullgildu ritstjórastarfi í
rúma tvo mánuði þegar þessir atburðir komu
til. Matthías var í löngu fríi einmitt þá, og Ey-
kon fjarverandi sömuleiðis. Þannig að rit-
stjórnarleg ábyrgð á þessu hlaut að hvíla á mín-
um herðum, um leið og ég kunni ekki mikið til
svona verka á Morgunblaðinu. Það má segja að
ég hafi verið í læri og ég hafði ekki áður staðið
frammi fyrir svona stórum viðburði, og var
ekki öruggur með mig að stýra starfsemi rit-
sjórnarinnar undir þessum kringumstæðum.
Þess vegna hvíldi framkvæmdin mjög á herð-
um Björns Jóhannssonar, sem þá var frétta-
stjóri. Fréttastjórnin, og ritstýringin á blaðinu
sem kom út daginn eftir, hvíldi í miklu meiri
mæli á Birni en mér og má segja að ég hafi
fylgst með og lært þennan dag af Birni, enda
var hann þrautþjálfaður í fréttamennsku og
fréttastjórnun. Þetta tvennt er það sem ég
minnist helst frá þessum atburðum eins og þeir
horfðu við mér.“
Hugboð sem rættist og vel það
Magnús Finnsson man ekki síður vel hvar hann
var þegar hann fékk fregnirnar af nátt-
úruhamförunum í Vestmannaeyjum. „Ég var
nú háttaður og kominn upp í rúm,“ segir hann
glettinn á svip, en Magnús hafði verið á inn-
lendri fréttavakt til kl. 1:00 eftir miðnætti og
var kominn heim í ró, til þess eins að vera ræst-
ur aftur til starfa röskri klukkustund síðar. „Þá
hringir Björn Jóhannsson í mig og segir: Ég
skal segja þér það, og ég er ekki að gera grín
því þetta er heilagur sannleikur – það er farið
að gjósa í Vestmannaeyjum! Og þú verður að
fara niðureftir og gera ráðstafanir því við verð-
um að skipta út forsíðunni. Ég klæddi mig því
aftur og var nokkuð snöggur að hafa mig til því
ég hafði ekki getað sofnað, einhverra hluta
vegna, og bylti mér í rúminu þangað til síminn
gall. Ég hraðaði mér svo niðureftir og man að
það var mikil hálka. Ford Cortinan mín var enn
á sumardekkjunum og ég átti í nokkrum erf-
iðleikum með að komast niður á Mogga, en það
hafðist.“ Magnús rekur í framhaldinu merki-
legt hugboð sem hann hafði fengið á vaktinni
daginn fyrir gos. „Í kaffinu þá um daginn segi
ég sem svo við Björn Vigni [Sigurpálsson, fv.
fréttastjóra], að það sé nú skrýtin tilfinning
sem sæki að mér; mér segi svo hugur að það
gerist eitthvað stórt áður en þessari vakt lýkur.
Björn Vignir gaf ekki mikið fyrir það og svaraði
sem svo: Góði besti, ég er alveg hættur að taka
mark á svona nokkru. Um sjöleytið lendir flug-
maður á orrustuþotu frá varnarliðinu í erf-
iðleikum í aðflugi að Keflavíkurvelli, og ferst –
vélin fer í sjóinn. Þá segir Björn Vignir að þar
sé hugboðið komið fram. En ég svaraði því neit-
andi; það sem ég hefði á tilfinningunni væri
miklu, miklu stærra. Hann maldar eftir sem áð-
ur í móinn og finnst þetta bara vitleysa í mér.“
En annað kom á daginn, eins og tímamót þau
sem minnst er í dag eru til vitnis um.
Hin snöru handtök
Eins og Styrmir lýsti þá tók Björn Jóhannsson
mestanpartinn að sér fréttastjórnina þá um
nóttina. Magnús segir svo frá Birni og hinum
leifturskjótu vinnubrögðum hans: „Ég sat við
ritvélina og vélritaði fréttina eins hratt og ég
mögulega gat enda skipti tíminn nú öllu sem
aldrei fyrr. Nema hvað Björn er þarna líka og
hann rífur alltaf blaðið úr valsinum jafnóðum
og ég er búinn að skrifa heila línu, og segir mér
um leið að halda bara áfram. Það var svosem
ekki þægilegt að hafa ekki yfirlit yfir það sem
komið var, og hafa ekki þá samfellu til að styðj-
ast við, en það þurfti að setja hverja setningu
um leið og hún var tilbúin því það þurfti hraðar
hendur til. Og á endanum varð það merkilega
heilleg frétt sem kom út úr þessu,“ segir Magn-
ús og kímir við.
Styrmir bætir því við að árið 1973 – löngu
fyrir daga internetsins og stafrænna síma-
fjarskipta – hafi ferlið verið talsvert frábrugðið
því sem í dag þekkist. „Eins og Magnús lýsti þá
erum við í blýinu á þessum tíma. Fyrst er skrif-
að, þá farið með blöðin í prentsmiðjuna og þar
var textinn settur í blý. Þessi vinnubrögð voru
vitaskuld seinlegri og tóku lengri tíma.“ Eins
og vikið var að í inngangi var þegar búið að
prenta um fjórðung upplagsins þá um nóttina,
en þar sem tíðindin voru slík var það mat
manna að eina leiðin í stöðunni væri að stöðva
prentunina, brjóta um nýja forsíðu og prenta
svo blað dagsins að nýju. Þeirri framvindu
stjórnaði Björn Jóhannsson alfarið, eins og
Styrmir lýsir.
Nýtt blað og sérblað að auki
Sjálfur rakti Björn gang mála í dálknum
Fréttaspjalli í Morgunblaðinu, miðvikudaginn
24. janúar. Nýtt blað var tilbúið um fimmleytið
að morgni þriðjudagsins 23. janúar og í fram-
haldinu gat prentun hafist. Fengu lesendur
Morgunblaðsins einir fréttina um eldgosið í
blaði sínu strax um morguninn.
En ekki var vaktinni þar með lokið því fyrir
lá mergjað efni í máli og myndum sem þau Elín
Pálmadóttir blaðakona og Ólafur K. Magn-
ússon ljósmyndari höfðu útvegað með flugferð
til Eyja og skilað í hús strax í blábítið. Ekki
þótti Birni það ganga að láta slíkt úrvalsefni
eldast um heilan dag alls óbirt svo tekin var
ákvörðun um að gefa út 12 síðna aukablað, aug-
lýsingalaust, um hádegisbilið strax sama dag.
Þar var að finna fréttir og myndir sem aflað
hafði verið í Vestmannaeyjum, í Reykjavík og á
hafnarbakkanum í Þorlákshöfn þar sem Vest-
mannaeyingar komu í land eftir giftursamlega
siglingu frá gosstöðvunum.
Að blása til útgáfu 12 síðna aukablaðs var
talsvert fyrirtæki með jafnskömmum fyr-
irvara. Kveðja þurfti út mannskap fyrir rit-
stjórn, prentsmiðju og myndamótagerð, svo
fátt eitt sé nefnt, og allur tiltækur mannafli
Morgunblaðsins lagðist á eitt um að færa les-
endum sínum fréttirnar svo fljótt og vel sem
vera mætti. Þriðjudaginn 23. janúar, daginn
sem eldgosið í Heimaey hófst, kom Morg-
unblaðið því út í þremur útgáfum, nokkuð sem
hvorki hefur gerst fyrr né síðar.
jonagnar@mbl.is
Fréttavakt sem ekki gleymist
Þegar þjóðsögulegir atburðir
taka upp á því að eiga sér stað
um miðja nótt verður starfs-
umhverfi ritstjórnar á dagblaði
sérstaklega krefjandi. Morg-
unblaðsmennirnir Styrmir
Gunnarsson, fv. ritstjóri, og
Magnús Finnsson, fv. fulltrúi
ritstjóra, rifja upp aðfaranótt
23. janúar 1973.
Fyrsta forsíðan: Morgunblaðið eins og
fyrsta prentunin leit út.
Önnur forsíða: Þannig leit síðan út
þegar stórtíðindin voru komin á blað.
Þriðja forsíðan: Til að gera gosinu
réttileg skil kom út aukablað á hádegi.
Fréttastjórinn Björn Jóhannsson (1935 - 2003) var fréttastjóri á Morgunblaðinu árið 1973 og fór fyrir
Morgunblaðsfólki er eldgosið braust út í Eyjum. Útgáfan þann 23.janúar laut snarpri verkstjórn hans.
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Kollegar Styrmir Gunnarsson og Magnús Finnsson muna glöggt þá viðburðaríku fréttavakt er eldgosið
hófst í Heimaey fyrir 40 árum síðan. Hraðar hendur þurfti til enda tæknin allt önnur en í dag.
Þegar gosið hófst var þegar búið
að prenta um fjórðung upplagsins
þá um nóttina, en þar sem tíðindin
voru slík var það mat manna að
eina leiðin í stöðunni væri að
stöðva prentunina, brjóta um nýja
forsíðu og prenta svo blað dagsins
að nýju. Þeirri framvindu stjórnaði
Björn heitinn Jóhannsson.