Morgunblaðið - 23.01.2013, Blaðsíða 10

Ú
t er komin hjá bókaforlag-
inu Hólum bókin Undir
hraun eftir Sigurð Guð-
mundsson. Bókin fjallar
um gosið í Eyjum árið
1973 – og er sagan sögð í máli og
myndum. Í bók þessari sem er tæp-
ar 200 bls. segir Sigurður, sem oftast
hefur verið kenndur við húsið Há-
eyri í Eyjum, sögu gossins eins og
hún birtist honum. Margir skrásetj-
arar og sögumenn hafa í tímans rás
sótt sér efnivið í þessa einstæðu við-
burði; þegar eldgos hófst við bæj-
ardyrnar í fjölmennum kaupstað á
dimmri vetrarnóttu – svo þúsundir
lögðu á flótta. Hér segir Sigurður
hins vegar frá málum út frá nokkuð
persónulegri hlið.
Ótrúleg viðbrögð
„Fjallað er um gosið á annan hátt en
áður hefur verið gert. Í bókinni er
dregin upp raunsæ og mannleg
mynd af gosinu í máli og myndum,“
segir í kynningu forleggara. Þar
segir ennfremur:
„Vestmannaeyjar voru kyrrlát
eyja þar sem allt gekk sinn vana-
gang og lífið gekk meðal annars út á
að stofna fjölskyldu og koma yfir sig
þaki. Á einni nóttu … breyttist allt.
Bókin segir frá gosnóttinni, flótt-
anum til meginlandsins og því risa-
vaxna björgunarstarfi sem átti sér
stað. Lesandinn fær einstaka innsýn
í lífið í Eyjum, hvernig fólk sýndi
ótrúleg viðbrögð, stillingu og æðru-
leysi við afar sérstakar aðstæður.“
Til Eyja með Heklu
Í bók sinni lýsir Sigurður meðal ann-
ars því hvernig fyrstu dagarnir á
fastalandinu liðu og því hvað Eyja-
menn voru strax áfram um að kom-
ast aftur til síns heima og bjarga
verðmætum.
Í fyrstu voru slíkum ferðum ýms-
ar skorður. Síðan voru reglur rýmk-
aðar og hópur fólks fékk að fara til
Eyja. Var strandferðaskipið Hekla.
gert út í leiðangur og var lagt upp
frá Þorlákshöfn að kvöldi 25. janúar.
Lýsir Sigurður ferðinni austur með
ströndinni og segir að þegar Eyj-
arnar nálgaðist hafi stórfengleg sjón
blaðað við. Glóandi eldhnettir hafi
svifið um loftið og miklar drunur
heyrst. Heimaey hafi verið orðin kol-
svört ásýndum.
Áfallahjálp tíðkaðist ekki
„Var í fyrstu ákveðið að þeir sem
áttu heima í austurbænum yrðu
látnir sitja fyrir. Þar var mesta
hættan. Fólk sem átti heima næst
eldstöðvunum gæti þá ef til vill
bjargað einhverjum veðmætum áður
en hús þeirra færu undir hraun. En
allt fólkið var í raun og veru í sömu
aðstöðu. Enginn vissi hvernig gosið
myndi þróast. Allir þráðu að vitja
eigna sinna,“ segir Sigurður sem í
þessari ferð og náði að bjarga
nokkru af búslóð sinni.
„Þessi ferð til Eyja markaði upp-
hafið að því að fólk fékk leyfi til að
fara út í Eyjar. En það átti lengi vel
eftir að ganga illa að öðlast þau leyfi.
Á vissan hátt var jákvætt að fá að
nálgast húsið sitt en á móti kom að
þetta var hroðalegt andlegt áfall að
horfa upp á alla framtíðardraumana
hverfa á svipstundu,“ segir Sigurður
sem bætir við að við þessar að-
stæður hafi daprar hugsanir sótt á
hugann. Nefnir í því sambandi að á
þessum tíma hafi áfallahjálp ekki
tíðkast og áfallastreituröskun hafi
enginn heyrt talað um.
Dýrmæt lífsreynsla
Í bókinni fjallar Sigurður um gosið
út frá mörgum þáttum, svo sem
hjálparstarfi Rauða kross Íslands og
því hvernig allir voru strax reiðu-
búnir að leggja lið. Þannig hafi vél-
smiðjan Héðin til dæmis boðið 1.000
Vestmannaeyingum í mat þegar til
þeir komu úr flóttaförinni í Eyjum.
Einnig er sagt frá þorrablóti sem
haldið var í Eyjum 13. febrúar á
sama tíma og gosið var í hámarki. Þá
var verslun sem starfrækt var í Eyj-
um allan gostímann, og þannig gat
fólk fengið helstu nauðsynjar.
Einnig segir frá einstæðri ferm-
ingarathöfn í Skálholti vorið 1973,
þar sem rúmlega 100 börn úr Eyjum
voru fermd, það er stærstur hluti ár-
gangsins 1959. Þá athöfn önnuðust
þáverandi prestar í Eyjum; sr. Þor-
steinn Lúther Jónsson og sr. Karl
Sigurbjörnsson, síðar biskup Ís-
lands.
Sigurður nefnir í lokaorðum bókar
sinnar að hún sé engin tæmandi lýs-
ing á þessum miklu atburðum.
Margir hafi frá meiru að segja.
„En eitt stendur eftir: Það var
dýrmæt lífsreynsla að vinna með
öllu þessu góða fólki á, oft og tíðum,
mjög erfiðum stundum,“ eins og
komist er að orði.
sbs@mbl.is
Á einni nóttu breyttist allt
Hamfarir Húsin í Eyjum stóðu yfirgefin og iðnaðarmenn flykktust til Eyja og negldu járn fyrir fyrir glugga til að draga úr hættu af völdum elds og ösku. Í baksýn sést kraumandi Eldfellið.
Vestmannaeyjar Bók Sigurðar Guð-
mundssonar er fróðleg og áhugaverð
og varpar á margan hátt nýju ljósi á þá
miklu atburði sem gosið fyrir fjörutíu
árum sannarlega var.
Á vissan hátt var jákvætt
að fá að nálgast húsið sitt
en á móti kom að þetta var
hroðalegt andlegt áfall að
horfa upp á alla framtíð-
ardraumana hverfa á svip-
stundu.
Undir hraun er bók eftir Sigurð Guðmundsson frá Háeyri. Raunsæ mynd af
gosinu, flóttanum og björgunarstarfi. Stilling og æðruleysi. Innsýn í lífið í Eyjum
10 | MORGUNBLAÐIÐ
Eins og nærri má geta reyndi mjög á fólk að sjá húsin sín hverfa undir gló-
andi hraun. Sorg sótti að sumum. Sigurður Guðmundsson gerir í bók sinni
að umfjöllunarefni, þegar Engilbert Þorbjörnsson sem átti hús sem stóð á
horni Grænuhlíðar og Austurhlíðar flaggaði í hálfa stöng þegar það var
komið undir þrítugan hamarinn.
„Tveir laganna verðir komu fljótlega og sögðu honum að taka
fánann niður. Hann neitaði því og sagðist vera að flagga
vegna missis hússins og góðs nágrennis. Þeir sögðust
myndu taka flaggið niður sjálfir ef hann gerði það ekki.
Björgunarsveitarmenn sem voru á svæðinu fóru að fylgjast
með og færðu sig nær Engilbert. Allir hugsuðu þeir það sama,
við munum varna því að þeir taki niður fánann,“ segir Sig-
urður og getur þess að lögreglumennirnir hafi við þessar að-
stæður ákveðið að doka og haft samband við yfirmenn sína. Látið svo kyrrt
liggja.
„Þeir yfirgáfu síðan svæðið og björgunarmenn héldu áfram að bjarga úr
húsum, áður en hraunið tortímdi þeim.“
Flaggaði í hálfa stöng þegar húsið fór undir hraun
Lögreglumennirnir sneru við
Ljósm/Reynir Guðsteinsson
Höfnin Eldgosið lék Eyjarnar grátt í orðsins fyllstu merkingu. Með hraunkælingu tókst
að verja lífæð bæjarins, höfnina, svo hún varð betri og öruggari en áður hafði verið.
Aðgerðir Eyjafólk fékk að fara til síns
heima og bjarga eigum sínum. Vörubíl-
ar voru notaðir til flutninga og við
háskalegar aðstæður var gott að geta
slegið á létta strengi.