Morgunblaðið - 23.01.2013, Side 14

14 | MORGUNBLAÐIÐ
E
ldgosið er í Eyjum er eft-
irminnilegur tími. Álagið
var mikið og þetta reyndi á
fólk. Mörgu hefur maður
ýtt frá sér og reynt að
gleyma eins og hægt er. Yfir annað
hefur fennt,“ segir Reynir Guð-
steinsson. Hann var í eldlínunni
meðan á eldgosinu stóð; var skóla-
stjóri Barnaskóla Vestmannaeyja og
átti einnig sæti í bæjarstjórn þar
sem menn stóðu
andspænis stærri
verkefnum en
nokkurn óraði
fyrir að til henn-
ar kasta gæti
nokkru sinni
komið.
Vaknaði við
sírenur
Þegar eldgosið í
Eyjum hófst bjó
Reynir með fjölskyldu sinni við Ill-
ugagötu, ofarlega í vesturhluta Vest-
mannaeyjabæjar. „Ég vaknaði við
sírenur slökkviliðsbíla. Fór út á stétt
til að kanna hverju þetta sætti og
taldi mig sjá eld í húsi upp við
Helgafell. En fljótlega fór ég að
heyra drunur og sá eldbjarma á
himni svo ekkert fór á milli mála.“
Reynir bjó sitt fólk til brottfarar,
konu og fjögur börn, og kom þeim
um borð í fiskibát sem tók stímið til
Þorlákshafnar. Sjálfur gekk hann
hins vegar til skyldustarfa. Strax um
nóttina kom bæjarstjórn saman til
neyðarfundar. Þaðan var aðgerðum
svo stýrt, í samvinnu við stjórnstöð
Almannavarna í Reykjavík.
Innbú í öruggt skjól
„Maður vissi ekkert hvaða stefnu
mál tækju og vildi vera við öllu bú-
inn,“ segir Reynir sem um nóttina
fór í barnaskólann til að nálgast ým-
is gögn sem hann taldi nauðsynlegt
að glötuðust ekki.
„Menn sáu ljós í skólanum og
bönkuðu upp á. Þeir voru austan úr
Kirkjubæjarhverfi, sem var bók-
staflega við eldsprunguna. Þeir fóru
strax um nóttina í að bjarga innbúi
sínu og vildu koma því í öruggt skjól,
til dæmis í barnaskólanum sem
stendur ofarlega í bænum og var
nokkuð fjarri eldstöðvunum. Við
komum húsmunum fyrir í íþróttasal
skólans og fleiri fylgdu í kjölfarið.
Og með þessu fór boltinn að rúlla,“
segir Reynir.
Hundrað manns eftir í Eyjum
Á vettvangi bæjarstjórnar og síðar
Viðlagasjóðs var þeim mönnum sem
eftir urðu í Eyjum hverjum og ein-
um falið hlutverk.
„Í bænum bjuggu á þessum tíma
ríflega 5.000 manns, en eftir fyrsta
sólarhring gossins voru kannski rétt
liðlega 100 manns eftir í bænum,“
segir Reynir sem á þeim mánuðum
sem fóru í hönd hafði búslóða-
björgun með höndum. Í því fólst að
rýma hús og koma húsmunum í
örugga geymslu, meðal annars í húsi
Vinnslustöðvarinnar. Í sögulegu
ljósi reyndist það farsæl ákvörðun,
því austar í bænum voru t.d. vinnslu-
hús sem fóru undir hraun eða
skemmdust mikið. Þá var mikill
fjöldi búslóða fluttur upp á land,
bæði með skipum og flugvélum, þar
á meðal flugvélum Varnarliðsins, en
það kom mjög að öllu björg-
unarstarfi.
Skólahald skal hefjast
Þegar kom fram á vorið fór heldur
að hægja á eldgosinu. „Í maí töldu
menn að sæi fyrir endann á þessu,“
segir Reynir, sem þá hélt til Reykja-
víkur. Settist á rökstóla með Magn-
úsi Torfa Ólafssyni mennta-
málaráðherra og deildarstjóra hans,
Braga Jósepssyni; ásamt Eiríki
Guðnasyni, yfirkennara barnaskól-
ans, og Eyjólfi Pálssyni, skólastjóra
gagnfræðaskólans, sem nú eru báðir
látnir. Einnig komu til fundar
stjórnendur fræðslumálaskrifstof-
unnar sem þá var.
„Nemendur úr barnaskólanum
höfðu eftir gosið farið í skóla víða um
landið. Kennarar frá okkur höfðu til-
sjón með þeim nemendum sem þar
voru, auk kennslu sérstakra deilda
við nokkra skóla í Reykjavík. Þá var
einnig haldið uppi kennslu í húsnæði
sundlaugarinnar í Hveragerði fyrir
börn þeirra Vestmannaeyinga sem
dvöldu í Ölfusborgum. Á þessum
fundi með ráðherra var einfaldlega
ákveðið að skólahald skyldi hefjast í
Eyjum að hausti,“ segir Reynir.
Ákvörðun þessa telur Reynir hafa
verið mjög þýðingarmikla. Stundum
er sagt að æskan og framtíðin séu
eitt og hið sama og ef skólastarf færi
af stað með haustinu gæfi það tákn-
rænt merki um að bærinn skyldi
reistur úr öskustó.
Ný börn á hverjum mánudegi
„Undirbúningur skólastarfs var
mikið púsluspil. Margir kennarar
höfðu ráðið sig annað en svöruðu
kalli þegar eftir því var leitað. Þá
vissum við ekki hve margir nemend-
urnir yrðu. Þegar gosið hófst voru
nemendur barnaskólans um 900, en
þegar við fórum af stað í sept-
emberbyrjun voru þeir 134. Þremur
vikum síðan höfðu liðlega 50 bæst
við og svona fjölgaði þeim jafnt og
þétt allan veturinn. Við skólalok að
vori voru þeir 426,“ segir Reynir.
Bætir við að veturinn 1973 til 1974
hafi verið sá erfiðasti á löngum ferli
sínum sem kennari og skólastjóri.
„Nánast á hverjum mánudags-
morgni stóðu foreldrar í dyragætt-
inni með börnin sem spurðu bros-
andi í hvaða bekk þau ættu að vera.
Á öllum svona málum þurfti að finna
lausn. Það var rótleysi í Eyjum
þennan vetur, fólk sótti mikið upp á
land og þorði þá aldrei að skilja
börnin ein eftir heima í Eyjum. Ótti
vegna eldgossins bjó undir niðri,“
segir Reynir.
Hann átti í miklum samskiptum
við fræðsluyfirvöld á þessum tíma
vegna stöðu mála. Skrifaði vorið
1974 bréf til menntamálaráðuneyt-
isins þar sem sagði að vinnuálag
starfsfólks þennan vetur hefði verið
„… í algjöru hámarki og mun það
ekki taka í mál að leggja upp í annan
vetur þessum líkan“, segir í bréfinu.
Var þessu sýndur skilningur og mál
komust í betri farveg.
Festast ekki
í liðnum atburðum
Reynir Guðsteinsson bjó í Vest-
mannaeyjum til ársins 1978. Hóf þá
nám í sálarfræði og uppeldisfræði
við Háskóla Íslands og greip einnig í
stundakennslu. „Við ætluðum bara
að vera einn vetur á fastalandinu en
við snerum aldrei til baka,“ segir
Reynir, sem í áraraðir starfaði við
Snælandsskóla í Kópavogi, lengst
sem skólastjóri. Taugarnar til æsku-
byggðarinnar í Eyjum eru þó sterk-
ar.
Fyrir nokkrum árum var byrjað
að grafa upp nokkur hús við Gerð-
isbraut í Eyjum og hafa þau reynst
býsna heilleg eftir fjörutíu ár undir
ösku. Var farið í þetta verkefni, sem
kallað er Pompei norðursins, meðal
annars til eflingar ferðaþjónustu í
Eyjum.
„Skoðanir um þetta verkefni eru
skiptar. Sumum finnst sem þarna sé
verið að snúa hnífnum í sári fólks
sem þurfti að yfirgefa allt sitt í
skyndingu. Það sjónarmið á alveg
rétt á sér. Hin hliðin er síðan sú að
engum er hollt að festast í liðnum at-
burðum. Allir þurfa að horfa fram á
veginn og það gerðu Eyjamenn svo
sannarlega þegar kom að endurreisn
bæjarins eftir hinar miklu hamfarir
fyrir fjörutíu árum.“
sbs@mbl.is
Sá eld í húsi upp við Helgafell
Reynir Guðsteinsson var
í Eyjum allan gostímann.
Bæjarfulltrúi, skólastjóri
og hafði búslóðabjörgun
með höndum. Álagið
mikið á erfiðum tíma.
Hefur reynt að gleyma
sumu. Samfélagið var
rótlaust eftir gosið.
Ljósm/Úr einkasafni
Björgunarstörf Allir reyndu að leggja sitt af mörkum í þessum hamförum. Reynir Guðsteinsson var í forystusveit Eyjamanna
meðan á eldgosinu stóð og hér sést hann á vettvangi á fyrstu dögum gossins, með hjálminn og tilbúinn í hvað sem er.
Ljósm/Reynir Guðsteinsson
Flug Búslóðir úr húsum í Eyjum voru fluttar upp á land með fiskibátum, frökturum og flugvélum frá Varnarliðinu sem kom
raunar mjög að öllu björgunarstarfi. Undir væng flugvélarinnar sést til Smáeyja, sem eru örskammt vestan við Heimaey.
Á öllum svona málum
þurfti að finna lausn. Það
var rótleysi í Eyjum þennan
vetur, fólk sótti mikið upp
á land og þorði þá aldrei að
skilja börnin ein eftir
heima í Eyjum. Ótti vegna
eldgossins bjó undir niðri.
Ljósm/Reynir Guðsteinsson
Flugsýn Horft úr suðvestri yfir Vestmannaeyjabæ; reykinn leggur frá eldstöðinni og hrauninu sem um þriðjungur húsa í
bænum lenti undir. Þegar komið var fram á vorið dvínaði kraftur gossins, en baráttugleði Eyjamanna jókst í staðinn.
Eldkirkjan Mörgum þótti Landakirkja í Vestmannaeyjum vera tákn vonarinnar og að
þetta él líkt og önnur stytti upp um síðir, þó eldkeilan og eyðingaröflin væru nærri.
Reynir
Guðsteinsson