Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.09.2014, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.9. 2014
Þ
órhildur Þorleifsdóttir
leikstýrir óperunni Don
Carlo eftir Guiseppe
Verdi sem frumflutt
verður í Hörpu í næsta
mánuði. Í aðalhlutverkum eru Jó-
hann Friðgeir Valdimarsson, Helga
Rós Indriðadóttir, Kristinn Sig-
mundsson, Oddur Arnþór Jónsson
og Hanna Dóra Sturludóttir. Þór-
hildur er afar reyndur leikstjóri og
hefur leikstýrt leikritum, óperum
og söngleikjum. Reyndar hefur hún
sviðsett fleiri óperur og söngleiki
en nokkur annar íslenskur leik-
stjóri, þar á meðal Töfraflautuna, Il
Trovatore, Otello og Niflungahring-
inn sem sýndur var á Listahátíð
árið 1994 og vakti mikla athygli er-
lendis.
Þórhildur er fyrst spurð hvort
það sé öðruvísi að leikstýra óperu
en hefðbundinni leiksýningu?
„Bæði og. Ég lít á óperu sem leik-
verk sem tónlist hefur verið bætt
við og hún er að sumu leyti harðari
húsbóndi en texti. Góðir óperuhöf-
undar, og Verdi er sannarlega einn
sá albesti, setja mikla dramatík í
tónlist sína. Slíkur óperuhöfundur
er skáld ekki síður en sá sem setur
orð á blað og tónlist lýsir tilfinn-
ingum og því sem er að gerast al-
veg jafnglöggt og orð. Þetta gerir
kröfur til þess að maður byggi upp
sýninguna á sama hátt og leikrit.
Maður rýnir í karakterana og reyn-
ir að draga fram áherslur, skoðar
samskipti og kannar hvað býr und-
ir niðri, eins og maður gerir við
leiksýningu og gætir þess svo auð-
vitað að tónlistin njóti sín sem
best.“
Valdinu fylgir hræðsla
Hvað er heillandi við þessa óperu
Verdis, Don Carlo?
„Auðvitað fyrst og fremst stór-
brotin, dramatísk tónlist Verdis.
Hann byggir óperuna á leikriti
Schillers um Don Carlo Spán-
arprins, son Filippusar II Spán-
arkonungs. Talsvert er breytt út
frá raunveruleikanum en helstu
bjórar eru þó sögulega sannir. Að
hluta til er þetta átakanlegt og
átakamikið fjölskyldu- og sál-
fræðidrama um samband föður og
sonar þar sem ástleysi föðurins
brýtur soninn niður. Sonurinn Don
Carlo er algjörlega sjálfsmynd-
arlaus, óöruggur, veiklundaður og
hvatvís. Faðirinn hefur orðið fyrir
vonbrigðum með hann, fyrirlítur
hann og þykir hann ekki glæsilegur
arftaki en um leið óttast faðirinn
soninn, sem er áhugaverður vinkill.
Einvaldar eins og Filippus II eru
alltaf logandi hræddir því valdinu
fylgir hræðsla og tortryggni.
Á þessum tímum voru konur
skiptimynt til að binda bönd milli
ríkja, landa og ætta og Don Carlo
á að giftast dóttur Frakkakonungs
í því skyni að reyna að koma á friði
milli Spánar og Frakklands. Kon-
ungurinn ákveður á síðustu stundu
að betra sé að hann taki hana sjálf-
ur og sonurinn festist í þráhyggju-
kenndri hugmynd um að hann geti
átt framtíð með prinsessunni, sem
er algjörlega vonlaust. En afleið-
ingin er að líf tveggja ungmenna
hefur verið lagt í rúst og því bæði
dauðanum merkt.
Þetta er fjölskyldudrama sem
lýsir því hvernig er fyrir börn að
búa við ástleysi, grimmd og höfnun.
En þetta er líka saga um valdið og
beitingu þess. Þarna eru átök
kirkju og hins veraldlega valds,
Rannsóknarrétturinn starfar af
fullum krafti og styrjöld geisar
niðri í Niðurlöndum þar sem mót-
mælendatrúin er að ryðja sér til
rúms og Spánarkonungur svífst
einskis í því að bæla hana niður.
Það er mjög átakanlegt að vera
með 150 ára gamalt verk sem
byggist á sögu frá 16. öld og sjá að
það er eins og ekkert hafi gerst. Í
verkinu er lýst ástandi í Niður-
löndum þar sem árnar hafa breyst
í blóðstrauma, konur hlaupa um
grátandi með börnin í fanginu og
líkin liggja eins og hráviði. Slíka at-
burði sjáum í dag enda er valdið
alltaf samt við sig.“
Ógæfa í samfélagi
Þú ert baráttumanneskja, hvernig
finnst þér að horfa upp á það að
heimurinn skuli lítið skána?
„Við verðum að muna að það eru
ekki nema tæp 200 ár frá því við
Íslendingar vorum að hálshöggva
fólk, brennimerkja það og drekkja
konum. Evrópa hefur breyst mjög
mikið en ég get ekki dæmt um
breytingar í öðrum álfum. Það er
uggvænlegt ástand í heiminum í
dag þar sem geisa heiftarlegar
trúarbragðastyrjaldir, ekki mjög
ólíkt því þegar kristnir fóru eins og
logi yfir akur um allar álfur. Ég
trúi því samt að mannkyninu miði
áfram, þótt hægt sé. Ef maður trú-
ir því ekki þá getur maður allt eins
lagt upp laupana.“
Nú er sagt og reyndar vitað að
konur sem komnar eru yfir miðjan
aldur eiga oft mjög erfitt með að fá
verkefni. Þú færð þetta mikla leik-
stjórnarverkefni, hefurðu alltaf
fengið nóg að gera?
„Nei, ekki undanfarið. Leikhúsið
er mjög upptekið af tískustraumum
og haldið sama sjúkdómi og sam-
félagið allt, sem er að henda og
byrja upp á nýtt. Mér finnst það
mikill skaði að reynsla eins og sú
sem ég bý að sé ekki nýtt. Eitt á
ekki að útiloka annað. Auðvitað á
ungt fólk að koma inn í leikhúsið
eins og öll önnur svið en fólk á
ekki að detta af færibandinu þegar
það er um það bil að ná fullum
þroska. Ég hef haldið dampi lengur
en margir aðrir, þannig að ég er
svosem ekkert að kvarta þótt ég
vildi gjarnan fá fleiri verkefni. Ég
hef fulla orku og fulla getu og mér
finnst synd að þeirri getu, og
margra annarra á þessum aldri,
skuli vera hafnað með þeim hætti
sem við sjáum. Mér finnst það
ógæfa í samfélagi að henda meira
og minna fullorðnu fólki og láta
eins og það sé ekki til og sé ekki
tækt til nokkurs skapaðs hlutar. Á
þessum aldri held ég til dæmis að
konur búi yfir gríðarlega víðtækri
þekkingu vegna þess að þær hafa
svo fjölþætta reynslu af lífinu. Það
er slæmt ef þjóðfélagið vill ekki
nýta sér þekkingu þessara
kvenna.“
Þú sast í stjórnlagaráði, finnst
þér það vera vonbrigði hvernig þau
mál hafa þróast og áttu von á að
sjá nýja stjórnarskrá?
„Þetta var frjó og skemmtileg
vinna og það voru forréttindi að fá
að sitja í stjórnlagaráði, ein af
mörgum sem mér hafa verið rétt í
lífinu. Ég gerði mér samt ekki von-
ir um að tillögur okkar í stjórn-
lagaráðinu myndu renna ljúflega í
gegn. Ég er þó sannfærð um að
þetta starf var ekki til einskis því
umræða um stjórnarskrána og ým-
islegt þar að lútandi hefur aukist
gríðarlega. Áður var bókstaflega
aldrei minnst á stjórnarskrána, ég
held að flestum hafi fundist hún
vera plagg uppi í hillu sem engum
kæmi við. Núna eru flestir meðvit-
aðir um að það skiptir máli hvernig
stjórnarskráin er og stöðugt ber á
góma að þessu eða hinu þurfi að
breyta. Nú tala menn til dæmis
meira en áður um gagnsæi, aukið
lýðræði, persónukjör, þjóðarat-
kvæðagreiðslur, umhverfisvernd og
auðlindagjöld. Allt er þetta til um-
ræðu vegna stjórnarskrárvinn-
unnar. Stjórnarskránni verður
breytt, enda væri annað mikill
kjánaskapur, og þá mun sú stjórn-
arskrá sem stjórnlagaráð samdi
koma við sögu.“
Kröfur á ungum konum
Þú ert þekkt kvenréttindakona,
hefur ekki heilmikið áunnist í þeirri
baráttu frá því þú varst ung kona?
„Jú, það hefur heilmikið áunnist,
ekki síst í formlegum réttindum.
Um leið hefur samt ýmislegt
breyst til hins verra. Staðal-
ímyndir, bæði kvenna og karla,
hafa fest sig í sessi og afþreying-
ariðnaðurinn, poppið, tískubransinn
og íþróttir eiga þátt í því, enda
tengd sölu og peningum. Ég held
að það sé ekki auðveldara að vera
ung kona núna en þegar ég var
ung kona. Það eru gríðarlegar
kröfur á ungum konum. Annars
vegar að þær geti allt og kunni allt
en um leið eiga þær að líta út eins
og kvikmyndastjörnur og vera
síglaðar. Að sumu leyti á þetta líka
við um unga karlmenn sem eiga að
vera vöðvabúnt og folar. Þetta eru
skrýtnir tímar og ég held að konur
lendi þar í tvöföldu hlutverki, sem
er erfitt fyrir þær.“
Hvernig líst þér á pólitíkina í
landinu?
„Ég held að menn séu að berja
höfðinu við steininn og standa á
móti breytingum sem eru óumflýj-
anlegar. Það er kvartað undan lítilli
kosningaþátttöku og að ungt fólk
hafi ekki áhuga á pólitík. Ungt fólk
hlýtur að hafa áhuga á lífinu og því
samfélagi sem það býr í og um leið
hlýtur það að hafa áhuga á pólitík,
Saga um
valdið og
beitingu þess
ÞÓRHILDUR ÞORLEIFSDÓTTIR, SEM LEIKSTÝRIR ÓPERUNNI
DON CARLO, SEGIR ÞAÐ VERA ÓGÆFU Í SAMFÉLAGINU
AÐ LÁTA EINS OG FULLORÐIÐ FÓLK SÉ EKKI TIL. HÚN
RÆÐIR EINNIG JAFNRÉTTISBARÁTTUNA OG TVÖFALT
HLUTVERK UNGRA KVENNA. VITANLEGA ER EINNIG RÆTT
UM MAGNAÐA ÓPERU VERDIS.
Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrun@mbl.is
* „Mér finnst það ógæfa í samfélagi aðhenda meira og minna fullorðnu fólkiog láta eins og það sé ekki til og sé ekki
tækt til nokkurs skapaðs hlutar.“
Svipmynd