Fréttablaðið - 25.04.2013, Blaðsíða 32

25. apríl 2013 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 32
Í Fréttablaðinu, 23.
apríl sl., kýs innanríkis-
ráðherra, Ögmundur
Jónas son, að vega að lög-
mönnum vegna verjend-
astarfa við rannsókn
sakamála sem tengjast
hruninu. Minnir hann
á að Eva Joly, sérstak-
ur ráðgjafi stjórnvalda,
hafi varað við tilraunum
til að gera rannsakend-
ur tortryggilega, aðferðir
þeirra og framgangsmáta.
Eva Joly var óspör á yfir-
lýsingar, líkt og aðrir stjórnmála-
menn, sem rímuðu ekki allar við
íslenskt réttarfar.
Rétt er að rifja upp að sam-
kvæmt mannréttindasáttmála
Evrópu er meginkjarni réttlátrar
málsmeðferðar fyrir dómi þessi:
Þegar kveða skal á um réttindi og
skyldur manns að einkamálarétti
eða um sök, sem hann er borinn
um refsivert brot, skal hann eiga
rétt til réttlátrar og opinberrar
málsmeðferðar innan hæfilegs
tíma fyrir sjálfstæðum og óvil-
höllum dómstóli. Hver sá sem bor-
inn er sökum um refsiverða hátt-
semi skal talinn saklaus uns sekt
hans er sönnuð að lögum og skal
án tafar fá vitneskju í smáatriðum
um eðli og orsök þeirrar ákæru
sem hann sætir. Hann fái nægan
tíma og aðstöðu til að undirbúa
vörn sína. Hann fái að halda uppi
vörnum sjálfur eða með aðstoð
verjanda að eigin vali.
Unnt er að leita eftir áliti Mann-
réttindadómstóls Evrópu á máls-
meðferð íslenskra dómstóla. Dóm-
stóllinn úrskurðaði á síðasta ári
tveimur blaðamönnum bætur úr
hendi íslenska ríkisins vegna dóma
Hæstaréttar Íslands í tveimur
meiðyrðamálum. Lögmenn stóðu
þannig vörð um réttarríkið, sem
hluti dómskerfisins, en ekki ríkis-
valdið. Innanríkisráðherra er því
á hálum ís þegar hann gerir lítið
úr störfum verjenda í sakamálum,
sama af hvaða toga þau eru.
Undirritaður er verjandi annars
sakborninga í svokölluðu
Vafningsmáli en héraðs-
dómur gekk í því máli
hinn 28. desember 2012 og
fól í sér sakfellingu. Mál-
inu hefur verið áfrýjað.
Rétt er að staldra við og
nefna dæmi um þau atriði
sem undirritaður hefur
gagnrýnt varðandi máls-
meðferð sérstaks sak-
sóknara í Vafningsmálinu.
■ Undir rekstri málsins
komu upp alvarlegir gall-
ar á rannsókn þess. Tveir
aðalrannsakendur málsins, sem
báru fyrir rétti að þeir hefðu
unnið náið með saksóknara máls-
ins á rannsóknarstigi, unnu sam-
hliða fyrir þrotabú Milestone ehf.
að greinargerð sem byggði á sekt
þeirra einstaklinga sem þeim
hafði verið falið að rannsaka
sem opinberir starfsmenn. Rann-
sakendurnir þáðu umtalsverðar
greiðslur fyrir þau störf. Sérstak-
ur sak sóknari kærði umrædda
starfsmenn sína til ríkissak-
sóknara en taldi um leið ekkert
athugavert við rannsóknina sem
þeir unnu og byggði þar á rann-
sókn sem embættið framkvæmdi
sjálft. Rannsókn á meintu broti
tvímenninganna hefur verið
felld niður af ríkissaksóknara en
mörgum spurningum er ósvarað
um það mál. Enginn getur þjónað
tveimur herrum samtímis og erf-
itt er fyrir sakborninga að taka
orð sérstaks saksóknara trúanleg
þess efnis að fyllstu hlutlægni
hafi verið gætt.
■ Embætti sérstaks saksóknara
notar sérstakt tölvukerfi til að
meta hvort tölvupóstar og önnur
slík gögn hafi þýðingu við rann-
sókn máls. Við skoðun verjenda
á gögnum í vörslu sérstaks sak-
sóknara, skömmu fyrir aðal-
meðferð Vafningsmálsins, kom
í ljós að embættinu höfðu yfir-
sést mikilvæg skjöl og gögn
sem vörpuðu nýrri mynd á þá
atburði sem leiddu til ákæru.
Sú mynd var ekki í samræmi
við málsatvika lýsingu ákæru.
Í stað þess að staldra við, láta
taka lögregluskýrslur og upplýsa
málið fyrir aðalmeðferð, tók sér-
stakur saksóknari ákvörðun um
að kalla tíu ný vitni fyrir dóm
án þess að vita, fremur en verj-
endur, hvað þau kæmu til með
að segja fyrir dómi. Með öðrum
orðum var rannsókninni ekki
lokið þegar aðalmeðferðin hófst.
Líta verður á þetta sem augljóst
brot á þeirri skyldu ákæruvalds-
ins að gefa ekki út ákæru fyrr
en að lokinni rannsókn. Sú rann-
sókn skal snúa bæði að atriðum
sem kunna að leiða til sektar eða
sýknu. Ákæru skal ekki gefa út
nema meiri líkur en minni séu
á sekt. Í þessu máli liggur því
fyrir Hæstarétti að taka afstöðu
til þess hvort sakborningum hafi
verið gert að sanna sakleysi sitt
vegna þessarar málsmeðferðar.
Reglan er jú sú að ákæruvald-
inu beri að sanna sekt. Engan
afslátt má veita á þeirri grunn-
reglu sama hvaða skoðun Eva
Joly kann að hafa haft á því.
Innanríkisráðherra segir í grein
sinni að farið sé að gæta tilhneig-
ingar til að grafa undan trúverðug-
leika embættis sérstaks saksókn-
ara. Eins og framangreind dæmi
sýna hefur embættið sjálft graf-
ið undan trúverðugleika sínum.
Lögmaður sem setur fram gagn-
rýni á þessa þætti er einfaldlega
að sinna starfi sínu og getur ekki
vikið sér undan því að setja hana
fram. Það er mjög skaðlegt fyrir
íslenskt samfélag til framtíðar
ef Mannréttindadómstóll Evrópu
kemst að þeirri niðurstöðu í fyll-
ingu tímans að þeir einstaklingar
sem íslenska ríkið kaus að sækja
til refsiábyrgðar vegna efnahags-
hrunsins hafi ekki hlotið réttláta
málsmeðferð fyrir dómi.
Gagnrýni lögmanna
á málsmeðferð saksóknara
➜ Lögmaður sem setur
fram gagnrýni á þessa þætti
er einfaldlega að sinna starfi
sínu.
DÓMSMÁL
Þórður Bogason
hæstaréttar-
lögmaður,
Lögmönnum
Höfðabakka
Eitt helsta kosn-
ingamál Sam-
fylkingar innar
er að bæta stöðu
leigjenda. Við
viljum tryggja
2.000 nýjar leigu-
íbúðir á næsta
kjörtímabili, að
húsnæðis bætur
tryggi jafn góðan
stuðning fyrir
þá sem leigja og
þá sem kaupa og
að útleiga á einni
íbúð verði undanþegin fjármagns-
tekjuskatti og skerði ekki tekjur líf-
eyrisþega.
Um 25% húsnæðis eru leiguhús-
næði. Greiðslubyrði leigjenda er
almennt mun meiri en greiðslu-
byrði þeirra sem eru í eigin hús-
næði. Ástæðan er sú að vaxta bætur
ná til stórs hluta íbúðareigenda og
vaxtabætur ná að greiða allt upp í
50% af vaxtakostnaði af húsnæðis-
lánum þeirra sem eru í lægstu
tekju hópunum. Það skýtur því
skökku við að fjölmiðlar og flest-
ir stjórnmála flokkar haldi þeirri
mynd á lofti að þeir einir séu
umfjöllunar innar virði sem „eiga“
eða öllu heldur skulda sitt íbúðar-
húsnæði.
Hærri bætur til fleiri
Húsaleigubætur hafa hingað til
náð einungis til þeirra allra tekju-
lægstu. Það breyttist þó talsvert um
síðustu áramót. Tekju skerðingar
vegna húsaleigubóta eru nú mun
minni en áður og sambærilegar
við útreikning vaxtabóta. Því eiga
fleiri nú rétt á húsaleigubótum en
áður. Húsaleigubæturnar munu
hækka tvisvar á þessu ári.
Þetta er sá árangur sem Sam-
fylkingin hefur náð á þessu kjör-
tímabili. En af hverju var þetta
kjörtímabil ekki notað til að klára
dæmið og koma á fullu jafnrétti
milli leigjenda og eigenda?
Það er nú það. Húsnæðisstefnu
og húsnæðismarkaði er ekki hægt
að breyta skyndilega. Það er flókið
verkefni og verður aldrei leyst
nema í sæmilegri sátt allra flokka
og ekki síður í góðri sátt við aðila
vinnumarkaðarins og hagsmuna-
hópa þeirra sem verst eru settir á
húsnæðismarkaði.
Ekki má fórna eignum fólks, og
skyndilegt og stóraukið fjármagn
til leigumarkaðar yrði, án undir-
búnings, væntanlega til að sprengja
upp leiguverð og eyðileggja mögu-
leika á traustum almennum leigu-
markaði.
Kjörtímabilið nýtti Samfylk-
ingin í að ná þverpólitískri sátt
um húsnæðisstefnu til framtíðar.
Sam fylkingin trúir nefnilega ekki
á töfralausnir sem skapa óstöðug-
lega og kollsteypur fyrir fólk sem
á betra skilið.
Stefnumótunin tókst vel og
hún liggur nú fyrir. Loforð
Samfylkingar innar um 2.000 nýjar
leigu íbúðir og sömu húsnæðis-
bætur fyrir leigjendur og kaup-
endur byggja meðal annars á
henni. Sex starfshópar hafa skil-
að niður stöðum um nauðsyn legar
breytingar á lögum, skattaum-
hverfi og bótakerfi. Húsnæðis-
áætlanir, breyting á þjóðskrá og
fleiri nauðsynlegar að gerðir hafa
einnig verið undir búnar. Hægt er
að kynna sér þessi og önnur atriði
stefnumótunarinnar á vef velferð-
arráðuneytisins.
Samfylkingin hefur nýtt kjör-
tímabilið til að leggja grunninn að
breytingum og varanlegum um-
bótum á leigumarkaði. Þeim verð-
ur hægt að hrinda í framkvæmd á
næstu árum.
Það skiptir þess vegna miklu
máli fyrir þau 25% þjóðarinnar
sem búa í leiguhúsnæði að Sam-
fylkingin fái stuðninginn sem hún
þarf til að halda áfram að bæta
stöðu leigjenda og jafna rétt kaup-
enda og leigjenda á næstu árum.
Jöfnum stöðu leigj-
enda og kaupenda
Contraband, Farmers
Market, Of Monsters and
Men, Eve Online, Íslands-
klukkan, Aurum og Malt-
auglýsingin eru allt dæmi
um afurðir skapandi greina
á Íslandi. Þar er í öndvegi
hugvitið sem er ein af
stærstu auðlindum þjóð-
arinnar. Skapandi grein-
ar hafa vaxið gríðarlega á
undan förnum árum og er
velta þeirra tæplega 200
milljarðar á ári og fjöldi
starfa er um 10.000.
Bresk stjórnvöld hafa
lengi vel sinnt þessum hluta hag-
kerfisins vel. Talið er að skapandi
greinar telji um 10% af útflutn-
ingstekjum þeirra og þar í landi
eru stjórnvöld sannfærð um að
þetta sé bara byrjunin – tækifærin
eru mikil. Þar er talið að þrennt
skipti þessar greinar mestu máli:
Skattalegir hvatar fyrir fjárfesta,
kynning bæði á heimamarkaði og
erlendis og síðast en ekki síst ein-
falt skatta- og regluumhverfi.
Nýtum tækifærið
Á sama tíma og fjármagni er lofað
í verkefnasjóði skapandi greina
hefur fráfarandi ríkisstjórn skap-
andi skatta innleitt 200 skatta-
breytingar og flækt starfs umhverfi
fyrir tækja verulega. Einnig hefur
pólitískum og efnahagslegum stöð-
ugleika verið ábótavant og því er
lítið sem ekkert um innlendar og
erlendar fjárfestingar. Þetta bitn-
ar illa á þeim litlu og meðalstóru
fyrir tækjum sem nú starfa í grein-
unum og vinnur á móti því fjár-
magni sem verið er að setja
stoðkerfi greinarinnar.
Stjórnvöld verða að
fylgja þessum greinum
vel úr hlaði og til þess að
svo megi verða þarf að
bæta starfsumhverfi fyrir-
tækjanna og stuðla að fjár-
festingu í skapandi greinum. Stoð-
kerfið þarf að vera einfalt, skilvirkt
og á forsendum fyrirtækjanna en
ekki stjórnvalda – þannig skilar
fjármagnið sér best til verkefn-
anna sjálfra en ekki í yfirbyggingu
og stofnanir.
Við skulum nýta það tækifæri
sem felst í þessum greinum og
þeim verðmætum sem hægt er að
skapa. Þá má líta til Bretlands og
annarra landa sem hafa stuðlað
að auknum vexti og fjölgun starfa
vegna sinnar stefnumótunar gagn-
vart skapandi greinum. Á Norður-
löndunum er staðreyndin til að
mynda sú að á meðan hagvöxtur
hefur dregist saman þar eins og
annars staðar í efnahagslægð síð-
ustu ára hefur þó aukist þar hag-
vöxtur í skapandi greinum.
Það er ljóst að til þess að auðlind-
in sem hugvitið er vaxi og búi til
fjölda fjölbreyttra starfa þarf að
hverfa frá þeirri stefnu skapandi
skatta sem hér hefur ríkt og horfa
til uppbyggingar skapandi greina.
Skapandi greinar
eða skapandi skattar
Þetta er spurning sem
við heyrum nokkuð oft.
Hún byggist, að ég tel,
á tvíþættum misskiln-
ingi. Annars vegar er það
ranghugmynd um Pírata:
Að við séum upp til hópa
latte-lepjandi hippar úr
miðbæ Reykjavíkur sem
enga reynslu hafa af því
hvernig það er að búa
úti á landi. Hins vegar
er það ranghugmynd um
þann vanda sem steðjar
að íslensku samfélagi: Að
landsbyggðin þurfi á sérstakri
aðstoð og sértækum aðgerðum að
halda, svo hinar „dreifðu byggðir“
geti áfram haldist í byggð.
Þetta er hvort tveggja rangt.
Ég hef til dæmis enn ekki lært
þá kúnst að lepja latte – eða kaffi
yfirhöfuð. Ég er líka Ís firðingur,
fæddur og uppalinn í faðmi fjalla
blárra. Ég er aðskotahlutur í
Reykjavík, og nota hvert einasta
tækifæri sem býðst til að koma
aftur heim. Ég er ekki einn á
meðal Pírata. Jafnvel í hópnum
sem kom starfinu af stað á höfuð-
borgarsvæðinu eru ófáir sem hafa
reynslu af því að búa úti á landi.
Sjálfsákvörðunarréttur
Þetta er samt ekki lykil-
atriðið. Lykilatriðið er að ein
af grundva l lar forsendum
stefnu Pírata er hugmyndin um
sjálfsákvörðunar rétt:
Þeir sem verða fyrir áhrifum af
ákvörðun þurfa að hafa rétt til að
hafa áhrif á ákvörðunina. Píratar
vilja af þessum sökum
draga úr miðstýringu og
auka upplýsingagjöf til
almennings. Jafnvel þó
við værum eintómir latte-
lepjandi hippar sem aldrei
yfirgæfu 101 Reykjavík,
þá ætti stefna Pírata að
falla vel að þörfum lands-
byggðarinnar.
Leggja áherslu á nær-
þjónustu
Tilfellið er nefnilega það
að landsbyggðin þarf ekki
á því að halda að ríkið ráðist í að
dæla peningum frá Reykjavík til
að niðurgreiða lands byggðina.
Hún þarf á því að halda að ríkið
hætti að „spara“ með því að
byggja stórar þjónustu miðstöðvar
í Reykjavík og leggja niður aðra
þjónustu af sama tagi. Íbúar
Reykjavíkur þurfa á því sama að
halda.
Hvaða vit er í því að byggja
hátæknisjúkrahús þegar heilsu-
gæslan er að því komin að hrynja
niður? Er ekki eðlilegt að leggja
áherslu á nærþjónustu og eiga sér-
hæfðari stofnanirnar sem bak-
stopp í alvarlegri tilvikum? Hvers
vegna er Háskóli Íslands allur á
einum stað? Mætti ekki fara að
fordæmi Kaliforníuháskóla, sem
rekur kennslustöðvar á nokkr-
um stöðum í fylkinu? Vissulega
fylgir þessu kostnaður á þeim
stöðum þar sem nærþjónustan er
veitt, en það er ekki þar með sagt
að það feli í sér niðurgreiðslu frá
Reykjavík. Hvernig væri t.d. að
miða við að útgjöld ríkissjóðs í
hverju sveitarfélagi séu svipaðar
tekjum hans í því sveitarfélagi?
Gerum hlutina sjálf
Píratar vilja ekki lofa því að eitt-
hvað sé gert fyrir fólk; við viljum
gera fólki kleift að gera hlutina
sjálft. Þetta er hægt með ýmsum
hætti:
Píratar vilja auka aðkomu
almennings að ákvarðanatöku, á
öllum stigum og í öllum kerfum.
Beint lýðræði, ekki aðeins þegar
kemur að löggjöf heldur einnig
í fjárlagagerð, framkvæmdum,
og innan reksturs. Vald dreifing,
tilfærsla ákvörðunarréttar til
þeirra sem verða fyrir beinum
áhrifum, þýðir að hagsmunir
utanaðkomandi aðila hafa minni
áhrif á ákvörðunina sem tekin
er. Það ætla Píratar að gera fyrir
landsbyggðina – og höfuðborgar-
svæðið líka.
„Hvað ætla Píratar að gera
fyrir landsbyggðina?“
STJÓRNMÁL
Björk Vilhelms-
dóttir
í 3. sæti Sam-
fylkingarinnar í
Reykjavík suður
➜ Eitt helsta kosningamál
Samfylkingarinnar er að
bæta stöðu leigjenda.
➜ Hvaða vit er í því að
byggja hátæknisjúkrahús
þegar heilsugæslan er að
því komin að hrynja niður?
Er ekki eðlilegt að leggja
áherslu á nærþjónustu og
eiga sérhæfðari stofnanirnar
sem bakstopp í alvarlegri
tilvikum?
➜ Við skulum nýta
það tækifæri sem
felst í þessum grein-
um.
STJÓRNMÁL
Herbert Snorra-
son
í 2. sæti á fram-
boðslista Pírata í
norðvesturkjördæmi
STJÓRNMÁL
Þórey
Vilhjálmsdóttir
Í 7. sæti Sjálf-
stæðisfl okksins
í Reykjavíkur-
kjördæmi suður