Fréttablaðið - 26.04.2013, Blaðsíða 20

26. apríl 2013 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 20
Í þeirri kosningabaráttu
sem staðið hefur yfir
undanfarnar vikur hefur
nokkrum flokkum orðið
tíðrætt um að nauðsynlegt
sé að setja heimili lands-
ins í sérstakan forgang.
Megináhersla Framsókn-
arflokksins er t.d. sú að
„stökkbreytt verðtryggð
húsnæðislán verði leið-
rétt“, óháð því hvort við-
komandi heimili þurfi
á skuldaniðurfellingu að halda.
Rökstuðningurinn fyrir fyrr-
greindri tillögu er eftirfarandi:
„Það er ekki okkar að ákveða
hverjir „eiga skilið“ að fá lán sín
leiðrétt. Þeir sem voru með verð-
tryggð húsnæðislán urðu fyrir
skaða í hruninu. Hann þarf að
bæta.“ Einnig má finna í stefnu-
skrá Dögunar að flokkurinn vilji
„tafarlaust afnám verðtryggingar
á neytendalánum og almenna leið-
réttingu húsnæðislána“.
Þeir einstaklingar og fjölskyld-
ur sem virðast m.a. hafa gleymst
í þessari umræðu eru t.d. aldrað-
ir sem búa á hjúkrunarheimilum,
námsmenn sem búa í leiguhús-
næði, lágtekjufólk sem býr í hús-
næði á vegum hins opinbera, fjöl-
skyldur og einstaklingar sem eiga
ekki nægilegt fé til þess að kaupa
húsnæði og þeir aðilar sem kjósa
einfaldlega að búa í leiguhús-
næði. Samkvæmt rannsókn Hag-
stofunnar á útgjöldum heimilanna
var þessi hópur um 27% heimila á
árunum 2009-2011.
Það sem hefur gleymst er sú
staðreynd að lánakjör og „stökk-
breytt lán“ sem eigendur leigu-
húsnæðisins borga af hafa áhrif
á það leiguverð sem leigjendum
stendur til boða á leigumarkaði.
Leigjendurnir greiða því í reynd
af þeim lánum sem hvíla á hús-
eignunum sem þeir leigja.
Spurningarnar sem þarf því að
svara eru tvær:
1. Hvers vegna telja frambjóð-
endur þeirra flokka sem vilja
almenna leiðréttingu á hús-
næðislánum þá sem búa í
leiguhúsnæði ekki vera hluta
af „heimilunum í landinu“?
2. Ef leiðrétta á „stökkbreytt“
verðtryggð húsnæðislán, hvers
vegna á þá ekki að bæta leigj-
endum fyrir þann tíma sem
þeir hafa óbeint greitt af lán-
unum, þá væntanlega með
„stökkbreyttri“ húsaleigu?
Nú við lok kjörtímabils er
ekki úr vegi að líta yfir far-
inn veg, meta stöðuna og
líta fram á veginn.
Staðan í upphafi árs 2009
var u.þ.b. eftirfarandi:
• Um 85% af fjármála-
kerfinu voru fallin, hið
nýja bankakerfi ófjár-
magnað og gríðarflókið
en um leið afdrifaríkt
verkefni beið að ná nið-
urstöðu í uppgjör milli
gömlu og nýju bank-
anna.
• Alþjóðagjaldeyrissjóður-
inn reiknaði með því að fólks-
fækkun gæti orðið 3-4% á miss-
erunum á eftir hruni.
• Nálægt 50% af lánum allra fyr-
irtækja voru í vanskilum. Fjár-
mál tugþúsunda heimila voru í
uppnámi.
• Gengi krónunnar var fallið um
50% og vextir og verðbólga
voru nálægt 20%.
• Skuldatryggingarálag (CDS) á
Ísland var 1.000-1.100 punktar.
• Í gildi var frysting íslenskra
eigna í Bretlandi á grundvelli
hryðjuverkalaga.
• Ísland var ofarlega á lista yfir
þau tíu lönd sem líklegust eru
talin til að lenda í greiðslufalli
eða gjaldþroti.
• Seðlabankinn er nýorðinn gjald-
þrota með um 200 milljarða
kostnaði fyrir ríkissjóð.
• Ísland var komið í samstarf
við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn,
alþjóðlegir fjármálamarkaðir
lokaðir og fjármagnshöft komin
á.
• Halli á rekstri ríkissjóðs var af
stærðargráðunni 200 milljarðar
króna, 10-14% af vergri lands-
framleiðslu.
• Atvinnuleysi var á leið í 9-10%.
• Ríkisstjórn, Alþingi, Seðlabanki,
Fjármálaeftirlit og bankakerfi
voru rúin trausti, orðspor lands-
ins á alþjóðavettvangi hrunið og
samfélagið á barmi upplausnar.
Þjóðargjaldþroti afstýrt
Það var því verk að vinna þegar
við Vinstri græn tókum þá djörfu
ákvörðun að setjast í ríkisstjórn
við þessar ógnarlegu aðstæður 1.
febrúar 2009. Við völdum að axla
ábyrgð þegar skyldan kall-
aði, vitandi vel að fram
undan voru erfiðustu verk-
efni sem nokkur ríkisstjórn
í sögu lýðveldisins Íslands
hafði staðið frammi fyrir.
Í hnotskurn snerist verk-
efnið um að afstýra þjóðar-
gjaldþroti og endurheimta
efnahagslegt sjálfstæði
landsins.
Hvað hefur svo gerst?
Hagtölur hafa, frá miðju
ári 2010, farið jafnt og þétt
batnandi. Í tvígang hefur
íslenska ríkið gefið út ríkisskulda-
bréf á alþjóðlegum fjármálamark-
aði á ásættanlegum kjörum. Í ágúst
2011 lauk samstarfinu við Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn með jákvæðum
umsögnum. Meira en helmingur
gjaldeyrislánanna, sem tengdust
samstarfsáætluninni, hefur þegar
verið endurgreiddur. Rekstur rík-
issjóðs er því sem næst kominn
í jafnvægi og opinberar skuldir
fara nú lækkandi á nýjan leik sem
hlutfall af VLF. Skráð atvinnu-
leysi hefur lækkað í 5,3% og gæti
lækkað í 3-4% á háannatímanum
í sumar. Hagvöxtur var 2,9% árið
2011 og 1,6% árið 2012 og spáð er
2-3% hagvexti næstu ár. Óvissa
tengist fyrst og fremst ytri aðstæð-
um, sérstaklega efnahagshorfum
í okkar helstu viðskiptalöndum.
Verðbólguhorfur eru á nýjan leik
betri en þær hafa verið um langa
hríð, m.a. vegna styrkingar krón-
unnar. Skuldatryggingar álag á
Ísland er nú um 150 stig og hefur
ekki verið lægra frá því allnokkru
fyrir hrun.
Íslendingar snúa heim
Spár um mikla fólksfækkun á
Íslandi gengu ekki eftir sem betur
fer. Á síðustu tveimur ársfjórð-
ungum hafa umtalsvert fleiri flust
til landsins en frá því samkvæmt
tölum Hagstofunnar. Þetta, ásamt
mun fleiri fæðingum en nemur
fjölda þeirra sem falla frá, veldur
því að þjóðinni fjölgar nú myndar-
lega. Það að fleiri íslenskir ríkis-
borgarar snúa nú heim en fara frá
landinu hlýtur að mega túlka sem
vísbendingu um aukna bjartsýni og
trú á framtíðina á Íslandi.
Ísland komið fyrir vind
Engin önnur ríkisstjórn lýðveldis-
tímans hefur tekið við landinu á
barmi gjaldþrots. Verkefnið hefur
tekist, landið er á réttri leið. Það er
líka mat umheimsins, þeirra sem
fjalla almennt um efnahagsmál,
alþjóðastofnana, greiningaraðila
og markaðarins. En áfram þarf af
ábyrgð og festu að treysta batann í
sessi. Skuldum vafin heimili, eink-
um yngri kynslóðarinnar, munu
áfram þurfa mikinn stuðning.
Kosningaloforð sem ganga út á
gríðarlegar almennar skuldanið-
urfellingar eru hins vegar óábyrg-
ar. Ekki er í hendi hvort einhver
umtalsverður fjárhagslegur ávinn-
ingur verður af þeim mikilvægu og
vandasömu aðgerðum sem tengjast
afnámi gjaldeyrishafta og uppgjöri
þrotabúa gömlu bankanna í heild.
Þaðan af síður hvenær slíkt gæti
orðið. Allir eru hins vegar sam-
mála um að gæta hagsmuna Íslands
í því sambandi eins og best verður
á kosið. Enginn einn flokkur á þá
hugmynd og þaðan af síður réttinn
á að eigna sér slíkt til kosninga-
loforða. Þá er einnig óraunhæft að
skerða tekjur ríkissjóðs með tug-
milljarða skattalækkunum í þágu
hinna tekjuhæstu og efnuðustu.
Stóra spurningin
Hin stóra spurning komandi kosn-
inga er; hvort vilja menn áfram-
haldandi endurreisn og bata í anda
félagshyggju samábyrgðar og
umhverfisverndar eða gömlu hrun-
og helmingaskiptastjórnina aftur?
Enginn deilir um að erfið ár eru
að baki, né hitt að þrátt fyrir mik-
inn árangur er margt enn óleyst og
áfram verk að vinna. Ef við kom-
umst að þeirri niðurstöðu að við
séum á réttri leið þrátt fyrir allt
þá er valið skýrt. Við getum hald-
ið þeirri stefnu áfram, en ef menn
vilja gefa þeim sem því sem næst
settu landið á hausinn annað tæki-
færi þá merkja menn við B eða D.
Kjörtímabil á enda runnið
STJÓRNMÁL
Steingrímur J.
Sigfússon
atvinnu- og nýsköp-
unarráðherra og
1. þingmaður
Norðaustur-
kjördæmis
➜ Enginn deilir um að erfi ð
ár eru að baki, né hitt að
þrátt fyrir mikinn árangur er
margt enn óleyst og áfram
verk að vinna. ➜
Ef leiðrétta á
„stökkbreytt“ verð-
tryggð húsnæðislán,
hvers vegna á þá ekki
að bæta leigjendum
fyrir þann tíma sem
þeir hafa óbeint
greitt af lánunum?
Hver eru heimili
landsins?
HÚSNÆÐISMÁL
Valur Þráinsson
hagfræðingur
Í gegnum árin hef ég með
ýmsum hætti komið að
jafnréttismálum og fylgst
með þeirri sjálfsögðu
mannréttindabaráttu sem
jöfn staða kynjanna er. Á
öllum sviðum samfélags-
ins verða konur jafnt sem
karlar að fá tækifæri til að
nýta hæfileika sína. Kynin
eru ekki eins – og það er
kostur. Því tapar samfé-
lagið á því að fá ekki notið
reynsluheims kvenna sem
er annar en reynsluheimur
karla.
Í stefnu Framsóknarflokks-
ins stendur að jafnrétti sé eitt af
grunnstefjum samvinnu- og fram-
sóknarstefnunnar og mikilvægt að
nálgast jafnrétti sem réttlætismál
fyrir bæði kynin. Vinna beri að því
að draga úr ríkjandi kynjaskipt-
ingu á vinnumarkaði, standa vörð
um lög um kynjahlutföll í stjórnum
fyrirtækja og eyða beri kynbundn-
um launamun.
Nýjar tölur sýna okkur að veru-
lega hallar á konur í stjórnenda-
stöðum, s.s. í stétt framkvæmda-
stjóra fyrirtækja, forstöðumanna
ríkisstofnana og meðal hæstarétt-
ardómara. Framsóknarflokkur-
inn vill berjast gegn neikvæðum
staðal ímyndum kynjanna og leggur
áherslu á jafna þátttöku kynjanna
í skipulögðu æskulýðs-, menning-
ar- og tómstundastarfi. Það þarf
að gera kröfur til þeirra sem halda
úti starfi fyrir börn og unglinga að
fjármagn frá hinu opinbera nýtist
að jöfnu báðum kynjum. Enn er
viðvarandi launamunur kynjanna,
kvennastéttir dragast aftur úr við-
miðunarstéttum í launum og ráð-
herrar gerast brotlegir við jafnrétt-
islög. Almenningur hristir aðeins
höfuðið og í raun gerist ekkert. Það
er eins og baráttan um jafnrétti
kvenna og karla gangi yfir í bylgj-
um og á allra síðustu árum finnst
mér eins og dregið hafi úr almennri
jafnréttisumræðu.
Árið 2005 hóf þáverandi félags-
málaráðherra Framsóknarflokks-
ins vinnu við að útfæra leiðir til
jafnlaunavottunar. Frá árinu 2008
hefur núverandi ríkisstjórn unnið
að því að útbúa jafnlauna-
staðal, fyrst var áætlað að
ljúka staðlinum fyrir árs-
lok 2009 en því miður er
verkinu enn ekki lokið.
Vottunarstaðallinn sjálfur
verður örugglega haldbært tæki
í baráttunni fyrir jöfnum laun-
um kynjanna og því ber að koma
honum sem fyrst í gagnið. Í þess-
ari endalausu baráttu um jöfn laun
fyrir jafnverðmæt eða sömu störf
þar sem ekkert annað en kynið
skýrir launamuninn er vert að
hrósa VR fyrir að hrinda í fram-
kvæmd jafnlaunavottun á sínu
starfssvæði. Þegar horft er til
Alþingis sést að á núverandi þingi
eru rúmlega 40% þingismanna
konur.
En eru blikur á lofti? Verða nei-
kvæðar breytingar á kynjaskipt-
ingunni eftir kosningarnar í vor?
Á næsta þingi hefur engin kona
setið lengur en frá 2003. Konur
með langa og fjölbreytta þing-
reynslu gefa ekki kost á sér. Konur
úr öllum flokkum hafa sagt sig frá
þingsetu nema úr Hreyfingunni,
en vert er að hafa í huga að þær
hafa aðeins setið á þingi frá 2009.
Hvað veldur þessu? Hvað segir
það okkur um starfsumhverfi
alþingismanna – starfsfyrirkomu-
lag, starfsanda, álag og skort á
trausti? En ekki má horfa fram hjá
því sem er jákvætt og færir okkur
sönnur þess að baráttan og upp-
lýstar umræður bera árangur. Það
má nefna aukna menntun kvenna,
aðkomu þeirra að stjórnun fyrir-
tækja, opnari umræðu um neikvæð
áhrif kláms og ofbeldis og aukna
áhersla á jafnrétti í leik-, grunn-
og framhaldsskólum. En höldum
vöku okkar í jafnréttismálum, það
má aldrei ímynda sér að verkinu
sé lokið!
Hve lengi er hægt
að bíða og vona?
STJÓRNMÁL
Fanný Gunnars-
dóttir
skipar 4. sæti á lista
Framsóknarfl okks-
ins í Reykjavík
norður
Bandaríski sjónlista-
maðurinn og rithöfund-
urinn Roni Horn hefur í
hugleiðingum sínum lýst
Íslandi sem útivinnu-
stofu í ótakmörkuðum
mælikvarða og nýnæmi –
stað þar sem hún geti týnt
sér og fundið sig og vilji
deila með öðrum í verk-
um sínum síðar meir og
annars staðar.
Þessi hugsýn Roni
Horn, sem meðal ann-
ars skapaði Vatnasafnið í
Stykkishólmi, er samstofna hug-
hrifum margra ferðamanna sem
sækja landið heim. Um það sann-
færðumst við sem stöndum að
verkefninu Ísland allt árið þegar
við brugðum á leik og báðum vini
þess á Fésbókinni að setja sig í
fótspor landnámsmanna. Nafna-
leikurinn fólst í því að nefna
Ísland út frá fyrstu upplifun af
landinu og segja söguna sem því
fylgdi.
Íslendingar hafa gaman af
sögum og leik að orðum og við
stærum okkur af því að sjá aftur
til upphafs þjóðarinnar. Dægra-
dvölin á Fésbókinni fólst því í að
tengja ferðamanninn við þessa
þætti sem eru ekki hinir verstu
í okkar fari. Elskað barn á ótal
nöfn, segir í norrænum máls-
hætti, og það sem nafnaleikur-
inn leiddi í ljós er að ferðamenn
verða ástfangnir af Íslandi af
mörgum og mismunandi ástæð-
um og langar að segja sögur af
þeim rómans. Tuttugu þeirra má
lesa og líta á Austurvelli næstu
vikur.
Ævintýrahrollurinn
Jenny Hamilton, ung kona
frá Maryland í Banda-
ríkjunum, lagði til heitið
Ísland er mitt Villumst-í-
land! eða Týnumst-í-land!
– (e. Let’s- get- lost land).
Ekki beinlínis eins og kjör-
auglýsing frá Landsbjörgu
en hittir á tilfinningataug-
ina. Og það hríslast um
mann ævintýrahrollur
þegar saga Jennýar, sem
styður við nafngift henn-
ar, er lesin:
„Stundum langar mig að vill-
ast. Mig langar að lenda í ævin-
týri, ráfa um, reyna eitthvað sem
er utan við minn heimareit. Ég
hafði heyrt um stórbrotna fegurð
Íslands. En ég gat ekki gert mér
í hugarlund hvernig það yrði að
þræða Austfirðina undir svífandi
klettum og eftir ögrum skorinni
strandlengju á vegum sem aldrei
ætluðu að enda.
Og á meðan ég og eiginmaður
minni James fórum þessa eyði-
legu vegi – ekki svo stundum held-
ur dögum skipti– þá hættum við
að hugsa um ferðaáætlanir eða
„verð-að-sjá-“ og „að-gera-lista“
og týndum okkur í stað og stund.
Mér lærðist að skilja gamla mál-
tækið: Það er ferðalagið sem er
málið ekki áfangastaðurinn.
Á Íslandi er það ferðin sem er
málið. Og það er þessi minning um
Ísland sem heillar mig enn: Augna-
blikið þegar ég skildist við sjálfa
mig og týndist inn í þessa villtu
og ástfólgnu veröld. Það er þetta
sem gerir Ísland að mínu könn-
unarlandi og fær mig til að gerast
ævintýrakona og segja: Við skul-
um villast!“
Finna landið og sjálfan sig
Svona er Íslandssýn tveggja
bandarískra kvenna, Roni Horn og
Jenny Hamilton. En er hún svo ólík
upplifun okkrar sjálfra? Huldar
Breiðfjörð kvaddi Kaffibarinn og
fór í tveggja mánaða hringferð um
landið á Lapplander um hávetur
eins og hann lýsir í ferðasögunni
Góðir Íslendingar 1998: „Ísland
var ekkert eins og. Það var ekkert
eins og það og sjálft var það aldrei
eins.“ Týndur borgarstrákur fann
Ísland og kannski sjálfan sig um
leið á sömu Austfjarðavegum og
Jenny og James.
Friðrika Benónýsdóttir er á
villuspori í leiðara Fréttablaðs-
ins 24. apríl þegar hún heldur að
í nafnaleiknum felist einhverjar
efasemdir um Ísland sem spjót og
skjöld í markaðs- og kynningar-
starfi. Þvert á móti eru þeir sem
standa að Íslandi allt árið þekkt-
ir fyrir það að vilja hafa Ísland í
forgrunni alls markaðsstarfs sem
rekið er frá Íslandi, hvort sem um
er að ræða kynningu á vöru eða
þjónustu eða almenna landkynn-
ingu. Við teljum að reynslan sýni
að það sé okkar langsterkasti leik-
ur því Ísland er ekkert eins og.
Ísland er ekkert eins og
➜Þvert á móti eru þeir sem
standa að Íslandi allt árið
þekktir fyrir það að vilja
hafa Ísland í forgrunni alls
markaðsstarfs sem rekið er
frá Íslandi
➜En ekki má horfa
fram hjá því sem
er jákvætt og færir
okkur sönnur þess
að baráttan og upp-
lýstar umræður bera
árangur
ÍSLAND
Einar Karl
Haraldsson
Formaður stjórnar
Íslands allt árið