Skessuhorn - 03.10.2007, Blaðsíða 18

18 MIÐVIKUDAGUR 3. OKTÓBER
Trausti Bjarna son býr á bæn-
um Á, sem er á Skarðs strönd í
Dala sýslu, á samt konu sinni Láru
Hans dótt ur. Hann er bor inn þar
og barn fædd ur en ætl aði aldrei að
verða bóndi held ur járn smið ur. Ör-
lög in kipptu í taumana og hög uðu
því svo að járn smíð in varð ekki ævi-
starf ið. Það standa að hon um Dala-
menn í báð ar ætt ir en Trausti sjálf-
ur tel ur sig Breið firð ing. Þau hjón
hafa búið með ær og kýr, eins og
sagt er, seldu kýrn ar fyr ir rúm-
lega tveim ur árum og hafa nú lifi-
brauð sitt af ánum, á samt ýmis kon-
ar auka vinnu. Trausti hef ur unn-
ið við kola námu, dáið þrisvar, set ið
í sveit ar stjórn, unn ið í upp skip un í
Skarðs stöð, ver ið virk ur í sínu sam-
fé lagi og geng ið í mennta skóla hjá
Binna í Gröf um, Brynjólfi í Hval-
gröf um, eins Trausti kemst að orði.
Skól inn var skammær eins og þá
tíðk að ist en kenn ar inn afar vel starfi
sínu vax inn. Tek ið var hús á Trausta
í lið inni viku þeg ar ein haust lægð in
var í ess inu sínu.
Lít ið bú með
mik illi auka vinnu
„Ég er fædd ur hér og upp al inn,
lang aði alltaf til að verða járn smið-
ur og hef smíð að allt sem ég þarf úr
járni,“ seg ir Trausti í upp hafi máls.
„Hins veg ar skip uð ust mál þannig
að ég varð bóndi. Með al ann ars
náði ég mér í sveita stelpu og það
varð að ráði að við keypt um jörð-
ina árið 1964. Pabbi hafði búið hér
og alltaf sem leigu liði, en hann dó
árið 1963. Skarð átti jörð ina eins
og marg ar aðr ar hér í kring. Þar var
höf uð bólið sem átti einnig flest ar
eyj arn ar hérna fyr ir utan. Við tók-
um við göml um hús um en byggð-
um árið 1975 sam byggt fjár hús og
fjós. Búið hef ur aldrei ver ið mjög
stórt en við bjugg um lengi með kýr
og kind ur. Kýrn ar voru aldrei mjög
marg ar svona 13 stykki eða svo.
Fyr ir rúm um tveim ur árum seld um
við kýrn ar og kvót ann, búum núna
ein göngu með fé. Í dag eru þær
eitt hvað ríf lega tvö hund ruð, sem
er á gætt. Af kom an hef ur byggst á
bú inu og mik illi auka vinnu utan
heim il is.“
Unn ið í Kol
Eins og kom ið hef ur fram er
Trausti fædd ur og upp ald inn á
Skarðs strönd inni. Þar var á árum
árum ýmis starf semi sem ekki er
leng ur við líði. Með al ann ars var
þar stund að ur náma gröft ur um
mið bik síð ustu ald ar í landi Tinda.
Það var hluta fé lag ið Kol sem átti
námuna og rak hana.
„Ég var þarna kola námu mað ur
um hríð,“ seg ir Trausti þeg ar spurt
er um svæð ið sem í dag legu tali á
Skarðs strönd inni er kall að Kol.
„Um fang ið var tölu vert. Nám an er
nið ur við sjó og má sjá ýms ar leif ar
um starf sem ina enn. Reynd ar með
ó lík ind um að eng inn skuli hafa
tek ið sig til og varð veitt minjarn-
ar sem eru enn í við fjöru borð ið,
þarna er jú part ur af at vinnu sögu
okk ar hér á svæð inu. Gerð voru
námu göng nið ur í jörð ina sem fyrst
voru eitt hvað um 19 metr ar en síð-
ar dýpk uð nið ur í 21 metra. Það-
an voru svo gerð göng inn und ir
land ið til að vinna surt ar brand inn.
Upp úr námunni var lyfta og þar
tóku við spor sem vagn arn ir gengu
á með kol in. Reist var dísel raf stöð
til að knýja það sem þurfti, starfs-
manna skáli og verk stæði sem kall-
að var hörm ung enda búið að flytja
það oft til. Svo var auð vit að gerð
bryggja svo hægt væri að koma kol-
un um í burtu. Veg ir voru nú ekki
svo beisn ir á þess um tíma.“
Var an eft ir stótt
„Nám an veitti at vinnu. Við vor-
um lík lega um 10-15 manns í vinnu
þeg ar mest var, bæði náma verka-
menn og ráðs kon ur sem sáu um að
við feng um að borða. Surt ar brand-
ur inn var kol okk ar Ís lend inga og
mark að ur var á gæt ur fyr ir vör una
um tíma, alla vega. Náma gröft-
ur inn fór þannig fram að bor að ar
voru hol ur inn í berg ið, sett í þær
dýnamít og stál ið síð an sprengt.
Við mok uð um af rakstr in um upp í
vagn ana sem fluttu varn ing inn upp
á yf ir borð ið. Þar voru kol in hreins-
uð því þau voru stund um blönd uð
leir. Niðri í göng un um var aldrei
gasmeng un og eng in hætta á því,
tel ég. Enda var stór loft blás ari upp
við námu op ið sem hreins aði loft ið
niðri í námunni. Upp haf ið að öllu
sam an má rekja til þess að vit að var
af surt ar brandi í fjör unni sem menn
voru að nýta. Á kveð ið var að bora
nið ur í bakk ann á sama stað til þess
að vita hvort kol in lægju þar inn-
und ir land inu. Þá var allt hand bor-
að. Þeg ar ver ið var að gera náma-
op ið og kom ið vel nið ur í jörð ina
var bor uð hola, sett dýnamít í og
kveikt í þræð in um. Beggi á Tind-
um kveikti í þræð in um með píp-
unni sinni og hljóp síð an upp kað-
al stig ann eins hratt og hann komst
til að fá ekki skot ið í rass gat ið. Þetta
var al veg frægt. Af því að kola lag-
ið hall aði frá land inu var munn-
inn víkk að ur. Þá fannst nýtt lag
80 senti metra und ir hinu fyrra og
á milli var grjót. Kol in voru betri
þar en í efra lag inu. Erf ið ara gekk
þó að vinna úr því þar sem sprengja
þurfti lög in sam an og kol in voru
mik ið blönd uð grjóti. Fyr ir vik ið
var meiri vinna við að hreinsa. En
þetta var mik ið æv in týri og gam an
að hafa feng ið tæki færi til að taka
þátt í því.“
Skarðs stöð
Ekki langt frá námunni, í landi
Skarðs höf uð bóls ins á Skarðs strönd
er höfn sem alltaf hef ur bor ið heit-
ið Skarðs stöð. Þar er ágæt hafn ar-
að staða frá nátt úr unn ar hendi, ein
sú besta í sýsl unni, sem mað ur-
inn hef ur reynd ar bætt að eins við.
Í Skarðs stöð hag ar þannig til að
þar fjar ar ekki út eins og svo víða
er á þess um slóð um þar sem bát ar
standa á þurru í fjör unni. Mik il um-
svif voru í Skarðs stöð á árum áður
en í dag er þar smá báta höfn.
„Í Skarðs stöð var mik il starf semi
á nítj ándu öld og fram til 1911 en
þá brann hús ið sem þar var. Fjöldi
manns bjó á staðn um og starf-
aði, á byggi lega yfir fjöru tíu þeg-
ar flest var. Þarna var versl að, slátr-
að og skip að upp. Hús ið var síð-
ar gert upp, þó ekki al veg í upp-
runa legri mynd. Þeg ar ég var ung-
ling ur vann ég þarna við upp skip-
un og fleira þótt starf sem in hafi
kannski ekki ver ið al veg eins mik il
og á nítj ándu öld inni var hún tölu-
verð. Skip komu með vör ur, með-
al ann ars sekki sem við bár um upp
í hús ið sem stóð á fjöru kamb in um.
Einnig var slátr að og versl að í hús-
inu. Uppi á lofti var versl un in og
skrif stof an með skrif borði sem stóð
á tveim ur tunn um. Inni í tunn un-
um geymdi kaup mað ur inn sæl gæti
sem hann laum aði að krökk um sem
þarna komu. Eng in starf semi hef-
ur ver ið í Skarðs stöð í lang an tíma.
Þarna er í dag smá báta bryggja og
ég á víst að heita um sjón ar mað ur
henn ar.“
Kett irn ir komu
í land með fénu
Trausti seg ist rétt ná í end ann á
þeim tíma þeg ar eyj arn ar fyr ir utan
Á voru enn byggð ar. Hann man
þeg ar eyja skeggj ar voru að koma
með féð í land á vor in í sum ar hag-
ana.
„Karl arn ir í eyj un um fengu að
láta féð ganga uppi á landi yfir sum-
ar ið og borg uðu fyr ir með fiski og
þess hátt ar varn ingi. Eyja bú skap-
ur inn var al veg sér stakt fyr ir brigði.
Frá eyj un um var víða svo stutt á
mið in að það tók bara nokkr ar mín-
út ur að koma sér þang að á litl um
bát um. Á vor in var sem sagt kom-
ið með féð á fasta land ið og lent í
Skarðs stöð því þar var alltaf lag.
Það var einnig merki legt að kom-
ið var með kett ina úr eyj un um á
sama tíma,“ seg ir Trausti og bros-
ir við þeg ar hann sér skiln ings leysi
blaða manns. „Eyja skeggj ar vildu
ekki hafa kett ina yfir sum ar ið þeg-
ar fugl inn var að koma upp ung um
og því voru þeir flutt ir í land með
fénu. Hins veg ar var nauð syn legt
að hafa ketti yfir vetr ar tím ann svo
allt fyllt ist ekki af mús um. En bú-
skap ur í eyj un um hér í kring hef-
ur lík leg ast lagst af að mestu kring-
um 1945-6 því þá hvarf fisk ur inn af
mið un um. Ekki voru nú svona stór-
feng leg veið ar færi eins og nú er til
að kenna um, þannig að lík lega hef-
ur veið in alltaf geng ið í bylgj um.
Fisk ur inn kom síð an aft ur í kring-
um 1990.“
Rækt un ar sam band
Vest ur dala
Þeg ar talið berst að því hvern ig
byggð ar lög þró uð ust á síð ari hluta
síð ustu ald ar er ekki kom ið að tóm-
um kof an um hjá Trausta. Hann
held ur því fram að í þá tíð hafi líf
sveit anna olt ið á því að þar kæmi
vega sam band og tún væru rækt uð.
Þessu vill hann líkja við það í nú-
tím an um að net sam band og gsm-
sam band komi til með að ráða úr-
slit um um hvort byggð ar lög lifi eða
deyi.
„Árið 1944 stofn uðu menn hér
fé lag sem hét Rætk un ar sam band
Vest ur dala og ég er hér með einu
fund ar gerð ar bók þess fé lags, sem
fannst fyr ir hreina til vilj un. Til-
gang ur fé lags ins var með al ann-
ars sá að koma á vega sam bandi og
hjálpa bænd um við rækt un. Fé lag-
ið keypti ýtu sem ekki þyk ir stór í
dag, TD6 en var gíf ur lega mik il vél
í þann tíma. Ég man eft ir því þeg-
ar svona vél kom hing að heim. Hér
var þúfa sem ég hafði leik ið mér við
og ég gleymi því aldrei þeg ar hún
fór bara í heilu lagi. Már fannst
þetta undr um lík ast. En þess ir
karl ar voru fram sýn ir og sú gjörð
þeirra að kaupa og leigja ýtur til að
slétta og laga tún og gera vegi var
á byggi lega á stæða þess að hrepp ur-
inn hér varð ekki eft ir í þró un inni.
Núna er Snorra búð stekk ur í þessu
sem fleiru og mörg býli hér far in í
eyði.“
Alltaf í veiði
Bær inn Á stend ur við Krossá.
Þar var um langa hríð ein ung is sil-
ungs veiði en með rækt un heima-
manna hef ur áin kom ið til sem lax-
veiðiá. Ós inn hef ur ver ið vanda mál
við Krossána en Trausti og fé lag ar
grafa hann út ár hvert til að halda
opn um.
„Kros sá in var sil ungsá til árs ins
1954 er sett voru í hana laxa seiði.
Síð an hef ur það þró ast að lax hef-
ur leit að í hana. Eft ir að lax fór að
sýna sig var fljót lega far ið að leigja
ána út til ým issa að ila en Stanga-
veiði fé lag Reykja vík ur hef ur hana á
leigu núna. Veiði hús ið var byggt á
sjö unda ára tugn um og end ur byggt
árið 1998. Hér hafa kom ið sveifl ur
í veið ina eins og ann ars stað ar og ég
held að hluta af þeirri skýr ingu sé
að finna í þeim með a fla sem fæst úti
á sjó. Sjáðu til. Lít il lax veiðiá eins
og hér er sem kannski er að gefa
svona tvö til fimm hund ruð laxa á
ári. Hvað held ur þú að þurfi mörg
höl í þess um flot-troll um til að
veiða með, all an þann lax sem ætti
að koma í þannig á? Ég í mynda mér
að lax inn haldi sig í hóp um eða torf-
um í sjón um og ef trolli er kastað
þar sem þessi lax held ur sig, eru ja
Þró un in býð ur ekki eft ir nein um
Í heim sókn hjá Trausta Bjarna syni bónda á Á
Trausti Bjarna son bóndi á Á í smiðj unni sem hann hef ur út bú ið sér og smíð að allt sem
þurft hef ur úr járni.
Trausti við námu op ið í Kol. Eins og sjá má hef ur menj um náma vinnsl unn ar ekki ver ið hald ið við.