Skessuhorn - 21.04.2010, Blaðsíða 16

16 ÞRIÐJUDAGUR 21. APRÍL
Áður en bæj ar heiti fest ust í minni
barns ins var þessi bær auð kennd ur
sem „ Stóra hús ið.“ Við erum stödd
á hlað inu á Úlfs stöð um í Hálsa-
sveit, þar sem stóra hús ið blas-
ir við. Á Úlfs stöð um búa nú syst-
urn ar Ragn hild ur og Guð rún Elsa
Þor steins dæt ur. Ragn hild ur í stóra
hús inu en Guð rún Elsa með eig in-
manni sín um á Úlfs stöð um II. Syst-
urn ar eru þriðja kyn slóð sömu ætt-
ar sem bygg ir þenn an stað, feta í
fót spor for eldra og afa og ömmu. Á
síð ustu öld hafa á gömlu Úlfs staða-
jörð inni ver ið byggð þrjú í búð-
ar hús. Fyrst var gamli torf bær inn
end ur gerð ur, síð an var byggt stórt
hús sem brann árið 1952 og svo
enn stærra hús, það sem nú stend-
ur, byggt neð ar í land inu vegna
jarð hita sem þar var.
Syst urn ar á Úlfs stöð um eru báð-
ar fædd ar í elsta bæn um. Þar bjuggu
afi þeirra og amma, Jón Þor steins-
son og kona hans Guð björg Páls-
dótt ir, for eldr arn ir Þor steinn Jóns-
son og Ás laug Steins dótt ir, á samt
fjór um dætr um Stein gerði, Guð-
rúnu Elsu, Ragn hildi og Ás dísi, þar
til fjöl skyld an flutti í nýrra hús árið
1939. Í elsta bæn um er búið til árs-
ins 1947 sem verð ur þá mann laus.
Lík lega hef ur gamli fram bær inn
ver ið rif inn í kring um 1950, en stóð
þá eft ir bað stof an og hlóða eld hús ið.
Það var síð an á ný árs dag árið 1952
að heim il is fólk á Úlfs stöð um sat að
há tíð ar kvöld verði. Eng an grun aði
hvað í vænd um var. Ein hver heim-
il is mað ur þurfti að bregða sér fram,
opn aði hurð ina og við blasti al elda
stig inn upp á loft ið.
Hús ið al elda, hlaup ið á
sokka leist un um eft ir hjálp
„Út gang ur inn var einnig við
stig ann svo lít ið var ann að að gera
en að forða sér út,“segir Ragn-
hild ur bóndi á Úlfs stöð um í upp-
hafi sam tals ins. Guð rún Elsa, syst-
ir henn ar, bæt ir við að öll um hafi
auð vit að ver ið brugð ið en séð að
fátt var til bjarg ar. „Það var norð-
an átt, frost og snjór og hvergi hægt
að ná í vatn,“ held ur Ragn hild ur
á fram. „For eldr ar okk ar reyndu að
bjarga ein hverju, áttu með al ann ars
gott bóka safn, en brennd ust illa við
þær til raun ir. Guð rún Elsa braut
rúðu á her berg inu þar sem sím-
inn var til að hringja eft ir að stoð og
skarst við það illa á fót um en Stein-
gerð ur hljóp á sokka leist un um nið-
ur í Reyk holt eft ir hjálp. Fljót lega
sáu ná grann arn ir hvers kyns var
og komu til hjálp ar, en þá var lít-
ið hægt að gera, hús ið nán ast al-
elda og brann til kaldra kola. Far-
ið var með okk ur nið ur í Reyk holt
þar sem við feng um góða að hlynn-
ingu og lækn ir sótt ur til þeirra sem
höfðu slasast. Eins og ég sagði áðan
brennd ust for eldr ar okk ar bæði og
pabbi fékk einnig snert af reyk-
eitr un. Þau dvöld ust hjá prests-
hjón un um í Reyk holti og Guð-
rún Elsa þurfti að liggja í þrjár vik-
ur vegna sára sinna hjá Lauf eyju og
Þóri í Reyk holti. Ég hafði hins veg-
ar ver ið í sjúkra leik fimi í Reykja vík
vegna hrygg skekkju og fór því fljót-
lega þang að aft ur. Stein gerð ur gekk
kvölds og morgna frá Reyk holti til
að mjólka kýrn ar, en Gísli á Hofs-
stöð um hjálp aði henni við gegn-
ing arn ar. Allt gekk því með góðra
manna hjálp. Það var aldrei vit að
með vissu hver elds upp tök in voru.
Helst var hall ast að því að rör sem
lá úr elda vél inni inn í skor stein inn
hefði gef ið sig og neisti kom ist í föt
er voru í fata skáp und ir stig an um.“
Gamla bað stof an í
end ur nýj un líf daga
Nú kom sér vel að Þor steinn bóndi
hafði ekki rif ið gömlu bað stof una því
strax eft ir brun ann fóru ná grann arn ir
að lag færa hana og gera í búð ar hæfa.
Ein hvers stað ar varð heim l is fólk ið að
búa. Einnig byggðu þeir for stofu fyr-
ir fram an bað stofu dyrn ar svo hlýrra
yrði þar inni. Þeg ar þessu verki var
lok ið fluttu syst urn ar, Stein gerð ur og
Ás dís þang að. Sum ar liði Jak obs son
frá Hreða vatni kom og hjálp aði við
gegn ing arn ar þann vet ur.
„Þeg ar for eldr ar okk ar voru orð-
in frísk fluttu þau heim og far ið var
að í huga hvern ig eða hvort í búð ar-
hús yrði byggt. Það þurfti að taka
á kvörð un um hvort ætti að fara eða
vera og á kveð ið var að vera. Kannski
má segja að römm hafi taug in ver ið
við heima hag ana og við búum hér
enn, þriðja kyn slóð in. Fað ir okk ar
teikn aði hús ið sjálf ur, fékk hana sam-
þykkta og var ó trú lega fram sýnn í
mörgu. Með al ann ars teikn aði hann
inn byggða fata s kápa í her bergj un um
sem varla þekkt ist þá,“ seg ir Guð rún
Elsa og held ur á fram. „Á kveð ið var
að hafa nýja hús ið nið ur við veg þar
sem var jarð hiti svo hægt yrði að nýta
hann til upp hit un ar. Þá var fyr ir séð
að einnig yrði að flytja fjós ið því ann-
ars yrði svo langt að fara til mjalta. Í
gömlu bað stof unni bjuggu þau síð an
þar til flutt var í nýja hús ið.“
Þor steinn bóndi hafði byggt lít-
ið tveggja hæða hús árið áður. Hús-
ið var að eins orð ið fok helt. Niðri átti
að vera geymsla en tvö her bergi á efri
hæð inni. Í þessu húsi sváfu syst urn-
ar um sum ar ið. „Um sum ar ið komu
síð an þrír smið ir sem hófust handa
við að reisa nýja hús ið,“ seg ir Ragn-
hild ur. „Þeir sváfu í stóru og þykku
hús tjaldi, með rúm, borð og ol íu ofn
til hit un ar. Í bað stof unni bjuggu for-
eldr ar okk ar og tvö snún inga börn.
Eng inn var ís skáp ur inn, frystikist an
eða þvotta vél in. Ég get enn ekki skil-
ið hvern ig móð ur okk ar tókst að hafa
alltaf til þenn an mikla og góða mat,
með eina kola elda vél. Auk þess þurfti
að bera allt vatn í bæ inn, þannig að
þetta var gíf ur leg vinna og mik il við-
brigði frá því sem ver ið hafði.“
Vildi ekki rífa
bað stof una
Eins og áður seg ir komu smið ir
sem höfð ust við í tjaldi til að byggja
hið nýja í búð ar hús. Einnig þurfti að
byggja fjós ið svo ær inn var starf inn.
Hús ið er stein steypt og alla möl þurfti
að sækja í Hvítá, við bæ inn Norð ur-
reyki hand an við háls inn. „Möl inni
var allri mok uð á bíl ana með handafli
og það gerð um við syst urn ar,“ seg ir
Guð rún Elsa. „Það þótti ekk ert til-
töku mál. Allt sum ar ið var ver ið að
byggja og langt fram eft ir hausti.
Það var kom inn veg ur á þess um tíma
þannig að all ir stærri að drætt ir voru
flutt ir á bíl um. Eins og þá tíðk að ist
kom svo mjólk ur bíll inn með nauð-
synja vör urn ar úr kaup fé lag inu. Lík-
lega hef ur ver ið lagð ur sími í bað stof-
una, alla vega tókst mömmu að panta
það sem þurfti.“ Ragn hild ur bæt-
ir við að þeg ar kóln aði hafi hún og
Ás dís syst ir þeirra flutt upp í bað stof-
una. „Á fram var hald ið við að byggja
því það var ekki ein ung is ver ið að
byggja í búð ar hús, held ur einnig fjós,
hlöðu og mjólk ur hús. Það var síð an
um miðj an des em ber, tæpu ári eft ir
brun ann, að flutt var úr bað stof unni
í nýja hús ið. Þá var búið að fín pússa
gólf og veggi á neðri hæð inni, tengja
miðstöð en eng ar hurð ir komn ar
aðr ar en úti hurð ir og ein kola elda vél.
Mér er minn is stæð hlýj an sem lagði
á móti okk ur þeg ar inn í nýja hús ið
kom. Okk ur fannst sann ar lega að jól-
in væru kom in. Nokkru síð ar fengu
kýrn ar sín jól, ef svo má segja, þeg-
ar þær voru flutt ar í nýja fjós ið. Nú
hafði bað stof an lok ið hlut verki sínu
sem í búð ar hús en fað ir okk ar vildi
ekki rífa hana. Hún hafði áður kom ið
að góð um not um.“
All ir lögðu lið
Það er með ó lík ind um að fjöl skyld-
an á Úlfs stöð um skyldi geta byggt
upp all an húsa kost á einu sumri.
Syst urn ar segja að all ir hafi lagst á
eitt að hjálpa þeim. Ná grann arn ir
hafi reynst góð ir vin ir, þeim hafi ver-
ið fært að gjöf ým is legt eins og föt og
rúm föt, ríf lega fimm tíu þús und hafi
kom ið frá sveit ung un um í pen ing-
um á samt ó töld um vinnu stund um
sem ekki eru metn ar til fjár. Einnig
fékk fjöl skyld an pen inga frá dag blöð-
un um, hvort sem þau hafa stað ið fyr-
ir söfn un eða ekki. Þær segja að góð
lán hafi einnig ver ið í boði sem óða-
verð bólga hjálp aði við að greiða nið-
ur. Hins veg ar fékk fjöl skyld an enga
á falla hjálp, orð ið þekkt ist ekki þá,
hvað þá meira. Syst urn ar eru sam-
mála um að fjöl skyld an hafi kom ist
í gegn um þessa erf iðu reynslu með
sam stöðu og góðra manna hjálp.
Ferða þjón usta
í nýja hús inu
Stóra hús ið á Úlfs stöð um er enn
stórt þótt ýmis hí býli manna hafi
ver ið gerð stærri í ár anna rás. Þar
eru mörg her bergi og auð vit að fór
svo þeg ar tím ar liðu fram að her-
berg in tæmd ust eitt af öðru, börn-
in fóru að tín ast að heim an. Þá kom
Ragn hildi og for eldr um henn ar í
hug að nýta hús ið fyr ir ferða þjón-
ustu. „Við höf um nóg rými til að
bjóða upp á þessa þjón ustu,“ seg-
ir hún. „Her berg in eru mörg og
það var nóg að gera. Marg ir sem
vildu fá gist ingu hér. Við vor um
með fyrstu bæj um sem buðu upp
á heimagist ingu. Þetta var virki-
lega skemmti leg ur tími. Svo lagð ist
þetta nið ur hjá okk ur eins og geng-
ur. Sama var með bú skap inn. Nú
erum við ekki með nein ar skepn ur,
aðr ar en hesta.“
Bað stof an með
nýtt hlut verk
Tími bað stof unn ar var ekki al-
veg lið inn. Krist ján Eld járn sem þá
var þjóð minja vörð ur, en síð ar for-
seti, kom og leit á hana, vildi að
hún yrði lát in standa sem lengst og
helst kynnt yfir vetr ar mán uð ina.
Það taldi Þor steinn bóndi að yrði
ó tækt vegna fyr ir hafn ar og kostn-
að ar svo ekk ert var gert í því máli.
„Árið 1974 fal að ist Byggða safn-
ið í Borg ar nesi eft ir bað stof unni,“
seg ir Ragn hild ur. „Átti að rífa hana
nið ur og setja upp þeg ar safn ið
fengi stærra hús næði. Talið var að
hún væri eina bað stof an sem eft-
ir væri í Borg ar firði. Þessu máli var
vel tek ið hér á bæn um og fannst
okk ur það góð lausn að bað stof an
yrði nýtt á þenn an hátt. Það var svo
árið 1975 að verk taka fyr ir tæki kom
til að rífa nið ur bað stof una. Hver
spýta var merkt og allt mynd að,
inn an sem utan. Höfðu smið irn ir
orð á því hversu við irn ir væru lít-
ið fún ir eft ir all an þenn an tíma. Oft
spurðu for eldr ar okk ar um bað stof-
una en fátt var um svör frá safna-
fólki, önn ur en þau að hún væri vel
geymd. Síð an liðu þrjá tíu og þrjú ár
og þá var það að Guð rún Jóns dótt-
ir og Sig rún El í as dótt ir höfðu sam-
band við okk ur syst ur. Greindu þær
frá að nú væri ver ið að reisa bað-
stof una á safn inu og spurðu hvort
við vild um koma og líta á verk ið.
Jafn framt föl uð ust þær eft ir mynd-
um af bað stof unni og síð ustu í bú-
um henn ar. Það er ekki hægt að
segja ann að en við höf um ver ið
á nægð ar með að sjá gömlu bað stof-
una rísa upp aft ur, eft ir öll þessi ár.
Nú gegn ir hún nýju hlut verki sem
hæf ir henni vel að okk ar mati.“
bgk
Gamla bað stof an varð til þess að hægt
var að búa á jörð inni
Ragn hild ur og Guð rún Elsa Þor steins dæt ur segja frá bruna sem varð á Úlfs stöð um 1952
Elsti bær inn á Úlfs stöð um. Bað stof an úr
þess um bæ varð til þess að í bú arn ir gátu
búið á jörð inni eft ir brun ann 1952. Hún er
nú hluti af sýn ingu í Safna hús inu í Borg-
ar nesi.
Syst urn ar Ragn hild ur og Guð rún Elsa Þor steins dæt ur fyr ir fram an stóra hús ið á
Úlfs stöð um í Hálsa sveit.
Stóra hús ið er sann ar lega glæsi leg bygg ing. Það var reist árið 1952 eft ir að
eldra hús brann til kaldra kola.
Hér má sjá hús ið sem brann árið 1952. Inn í það var upp haf lega flutt rétt fyr-
ir árið 1940.