Frjáls verslun - 01.09.2012, Qupperneq 6

6 FRJÁLS VERSLUN 10. 2012
N
okkur umræða hefur verið um „sjálf ­
hverfu kynslóðina“ eftir að Sighvatur
Björgvinsson, fyrrverandi alþingismaður
og ráðherra, hóf hana með grein í
Frétta blaðinu. Ekki leggja allir sama
skilning í orðið sjálfhverfur. Er það sama og vera
sjálfs elskur og latur, koma sér undan verki á kostnað
annarra? Er það að vera „egósentrískur“, þ.e. hugsa
fyrst og fremst um eigin hag og telja sig vera nafla al­
heimsins? Er það að geta aldrei séð heildarmyndina
nema út frá eigin hag? Er stjórnandi í fyrirtæki sjálf­
hverfur þegar hann vill hámarka hagnað fyrirtækis
síns og hluthafa sinna – eða kemst hann að því að til
að ná árangri þarf hann að gera vel við starfsmenn
sína? Sighvatur segir að „sjálfhverfa kynslóðin“ sé ekki
samnefni „hrunkynslóðar“. „Sjálfhverft er fólkið af því
það er stöðugt talandi um eigin hag og eigin vandamál
en lætur sig aðra litlu varða.“ Margir eru á máli Sig­
hvats, aðrir eru honum ósammála.
Mitt í allri umræðunni var ég spurður að því af
ungum manni hvort ekki væri bara gott að vera sjálf ­
hverfur. Er ekki hver og einn sjálfum sér næstur? sagði
hann. Ég svaraði á móti að svarið gæti verið að finna
í ágætri bók sem orðaði þetta ágætlega: Koma skaltu
fram við náungann eins og þú vilt að komið sé fram við
þig! Það væri öllum hollt að setja sig í spor náungans
sem ætti í vanda, hvort sem hann væri sjúkur eða
fátækur.
Sighvatur heldur því fram að fólk á aldrinum 30
til 45 ára sé sjálfhverfasta kynslóð á Íslandi. Þetta sé
kynslóðin sem hafi lifað langt um efni fram og að sextán
þúsund Íslendingar, flestir af sjálfhverfu kynslóðinni,
hafi verið komnir á vanskilaskrá fyrir hrun. Hann segir
að umræðan um skuldamál sjálfhverfu kynslóðarinar
snúist um þá kröfu að aðrir borgi.
Karl Sigfússon verkfræðingur svaraði Sighvati með
grein í Fréttablaðinu undir yfirskriftinni Sighvatur og
sjálfhverfa kynslóðin. Hann sagði að markmið sitt með
greininni væri að rökstyðja hinn „meinta“ forsendubrest
hrunsins sem Sighvatur héldi fram að væri hreinn upp­
spuni sjálfhverfu kynslóðarinnar.
Karl skoðaði gögn hjá ríkisskattstjóra og reiknaði út
að hrein eign 31­45 ára Íslendinga hefði fallið úr 137
milljörðum niður í mínus átta milljarða á árunum 2006
til 2011. Á sama tímabili hefði eignastaða Sighvats og
félaga hans, sem væru á aldrinum 61­75 ára, aukist úr
512 milljörðum í 684 milljarða. Hann komst að þeirri
niðurstöðu að allt tal Sighvats um eignahrun gamla
fólksins væri algjör rökleysa. Hið rétta væri að gríðarleg
eignatilfærsla hefði átt sér stað milli kynslóða, frá þeim
yngri til þeirra eldri, með tilheyrandi eignabruna hjá
yngri kynslóðunum.
Er eðlilegt að kalla þetta eignatilfærslur á milli kyn­
slóða? Er gamall maður sem á húsnæði sitt skuldlaust
eftir ævistarfið að taka fé af ungu kynslóðinni sem
lendir í vanda vegna skulda hafi hann ekki lánað
henni? Tæplega er Karl með lífeyriseign fólks inni í út ­
reikningum sínum. Sparifjáreigendur eru á öllum aldri.
Íbúðalánasjóður er tryggður af ríkissjóði, skatt borgurum
sem eru á öllum aldri, og fjármagnar sig mest með
lánum – m.a. erlendum lánum og lífeyrissjóðslánum.
Eru lán lífeyrissjóða eingöngu ávöxtun fyrir þá eldri
þegar vinnandi fólk á öllum aldri er í lífeyrissjóðum?
Á Íslandi varð hrun sem kalla má forsendubrest lán ­
takenda og líkja má við náttúruhamfarir. Bankakerfið
hrundi og nokkrar atvinnugreinar nánast þurrkuðust
tímabundið út í leiðinni og landsframleiðslan féll um
11%. Þeir sem urðu verst úti á hamfarasvæðum voru
þeir sem keyptu íbúðir á uppsprengdu verði á ár ­
un um 2005 til 2008 og greiddu með uppsprengdum
verð tryggðum lánum. Margir íbúðakaupendur voru
augljóslega komnir í skuldavanda fyrir hrun. Á meðal
þeirra er eldra fólk sem endurfjármagnaði húsnæði sitt
og náði sér í fé t.d. fyrir jeppa og bústað.
Það segir sig eiginlega sjálft að þeir sem eru eldri –
og með meiri vinnutíma og ævitekjur að baki – skulda
að öllu jöfnu minna í húsnæði sínu en þeir yngri sem
tekið hafa stór upphafsskref í íbúðakaupum með háum
lánum. Íbúðaverð hefur hækkað eftir hrun og það er
líklegast skýringin á að „eignastaða Sighvats og félaga“
hefur batnað svo vísað sé í útreikinga Karls, frekar en að
um beinar eignatilfærslur á milli kynslóða sé að ræða
eftir hrun. Verðtryggingin var sett á árið 1979 og hafa
íbúðakaupendur síðustu 34 ára búið við hana og lent í
nokkrum kreppum í millitíðinni.
Verðtryggingin er afleit í mikilli verðbólgu, hún er
hins vegar tortíming þegar hrun verður eins og haustið
2008, þ.e. eignir falla í verði á sama tíma og lánin þjóta
upp vegna vísitölu neysluverðs – atvinnuleysi snar eykst
og eignir verða óseljanlegar. Það jafngildir for send u ­
bresti og náttúruhamförum.
Það er kaldhæðni örlaganna að þeir sem voru var kárir í íbúðakaupum, eins og Karl Sigfússon verkfræðingur hefur bent á, og lögðu fram eigið fé
og keyptu íbúðir á hefðbundnum verðtryggðum lánum
hjá Íbúðalánasjóði, virðast núna ekki fá neina leiðréttingu
á lánum á meðan þeir sem fóru út á ystu nöf og hvað
þá þeir sem tóku gengisbundin lán hjá bönkunum hafa
fengið leið rétt ingu. Ekki virðist vilji til að breyta lánum hjá
þeim sem hafa „einhverja greiðslugetu“.
Koma skaltu fram við náungann eins og þú vilt að
komið sé fram við þig! Það er ekki kynslóðabundið.
Hvað er best fyrir samfélagið? Eigum við að aðstoða
heimilin, sem urðu verst úti á hamfarasvæðunum, eða
hugsa sem svo að hver og einn sé sjálfum sér næstur?
Svari nú hver fyrir sig. Kannski eru allar kynslóðir
sjálfhverfar.
Sjálfhverfa kynslóðin?
Jón G. Hauksson
Koma skaltu
fram við
náungann
eins og þú
vilt að komið
sé fram við
þig.
Leiðari