Frjáls verslun - 01.09.2012, Blaðsíða 84

84 FRJÁLS VERSLUN 10. 2012
Gunn ar Thoroddsen, sem varð iðnaðarráðherra, beið færis, þótt þess
sæjust lítil sem engin merki framan af. Sumir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins litu reyndar svo á að það hefði verið veikleikamerki hjá Geir
Hallgrímssyni að láta kjósa um það í þingflokki Sjálfstæðisflokksins
hverjir skyldu verða ráðherrar flokksins. Hann hefði átt að ákveða það
sjálfur og tilkynna þingflokknum eins og alltaf hefði verið gert.
Það er óneitanlega athyglisvert að það skuli vera lagt formanni
stjórn málaflokks í lýðræðisríki til lasts og talið veikleikamerki að
hann vilji fylgja leikreglum lýðræðisins. Sama gagnrýni kom upp
á Geir við stjórnarmyndunina 1983, þegar hann lét aftur kjósa um
hverjir skyldu verða ráðherrar flokksins og hvort forystan í þeirri
ríkisstjórn skyldi vera í höndum Sjálfstæðisflokks eða Framsóknar-
flokks eins og síðar verður vikið að...
...Davíð Oddsson bryddaði svo upp á því nýmæli við stjórnar­
myndun sína 1991, að hann talaði einslega við alla þingmenn
Sjálf stæðisflokksins, hvern um sig, áður en hann gerði tillögur um
ráð herraefni.
Allt var þetta auðvitað tóm vitleysa en það má segja ríkis­stjórn inni til varnar að eftir gerð sólstöðusamninganna (Innsk. FV haustið 1977) var hún ekki í stöðu til þess að
neita opinberum starfsmönn um um áþekkar kjarabætur.
Þessi vandamál öll áttu áreiðanlega þátt í að veikja pólitíska stöðu
Geirs Hallgrímssonar í prófkjöri sjálfstæðismanna í Reykjavík í nóv­
ember 1977. Í því prófkjöri varð Albert Guðmundsson efstur með
7.475 atkvæði en Geir fékk 7.053 atkvæði. Hér varð hann að una
því, sem Jóhann Hafstein hafði orðið að þola í prófkjörinu 1970, að
formaður Sjálfstæðisflokksins varð ekki efstur í prófkjöri, þótt árang­
ur hans væri að öðru leyti vel viðunandi með nær 72% atkvæða...
...Stjórnmálamenn hugsa stundum sitt en segja annað og eiga
ekki annarra kosta völ. Veruleikinn var sá að Geir Hallgrímsson
varð ævareiður yfir þessum úrslitum um nóttina, þegar ljóst var í
hvað stefndi og dembdi sér yfir okkur Matthías Johannessen og
sagði okkur bera ábyrgð á þessum úrslitum, vegna þess að við
hefðum hlaupið á eftir Albert á síðum blaðsins og hafið hann til
vegs. Mér varð svo mikið um með símann í höndunum og Matthías
við hliðina á mér að áður en ég vissi af var ég kominn með einhverj­
um hætti upp á skrifborðið hjá mér og vissi ekki mitt rjúkandi ráð.
Þetta var snögg og algerlega óvænt árás og við töldum okkur ekki
vita upp á okkur neina sök. Ég gerði einhverja tilraun til andsvara
en símtalinu lauk snögglega. Svo vildi til að morguninn eftir vorum
við að fara í dálítið ferðalag með stjórn Árvakurs hf., útgáfufélags
Morgunblaðsins, og fórum saman í litlum langferðabíl.
Það var ekið frá Morgunblaðinu í Aðalstræti að Dyngjuvegi til að
ná í stjórnarformanninn. Hann kom inn í bílinn, við biðum
þess, hvort hann mundi tala við okkur, hann brosti sínu
blíðasta um leið og hann kinkaði kolli, settist og
sagði ekki orð um samtalið nóttina áð ur.
Á þetta samtal minntist Geir Hallgrímsson
ekki við okkur Matthías í 12 ár, ekki fyrr en
1. desember 1989, eins og síðar verður
sagt frá.
Vinstri stjórnin sem sat frá sumri 1978 til hausts 1979 er sennilega misheppnaðasta ríkisstjórn lýðveldisins. Frá upphafi var mikil sund rung innan hennar og ágreiningur
mikill, ekki sízt á milli Alþýðu flokks og Alþýðubandalags. Andrúmsloft-
inu, sem ríkti á milli stjórn arfl okk anna, má bezt lýsa með orðum
Lúðvíks Jósepssonar, sem þá var orðinn formaður Alþýðubanda-
lagsins, á opnum fundi flokksins hinn 19. febrúar 1979 þegar hann
sagði: Að mínum dómi er það merki um þann illa anda, sem svifið
hefur yfir Ólafi Jóhann essyni … Lengra er varla hægt að ganga í
ummælum um formann samstarfsflokks í ríkisstjórn.
Hvers vegna gekk hvorki né rak í tilraunum Geirs Hallgríms-sonar til stjórnarmyndunar í kjölfar desemberkosninganna 1979? Sverrir Hermannsson skýrir það mjög vel í minnis-
blaði sínu. Hann segir:
Það er staðreynd, að formaður Sjálfstæðisflokksins náði aldrei
eyrum foringja annarra stjórnmálaflokka til alvarlegrar umræðu
um stjórnarmyndun vegna þess að neðanjarðar stundaði varafor-
maðurinn (innsk. FV Gunnar Thoroddsen) iðju sína af þeirri kost-
gæfni, sem honum er lagin umfram flesta menn. Það er og mála
sannast að formaður flokksins hafði ekki erindi sem erfiði við tilraun
sína til myndunar þjóðstjórnar og spillti þráhyggja hans í því efni
einnig fyrir, þótt aðgerðir varaformannsins réðu úrslitum.
Úrslitin í prófkjöri Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík 28.–29. nóvember árið 1982 nóvember urðu mikið áfall fyrir Geir Hallgrímsson. Hann féll niður í 7. sæti en Albert Guðmunds­
son varð efstur. Í aðdrag anda prófkjörsins var lagt mjög að Geir
Hallgrímssyni að breyta próf kjörsaðferðinni á þann veg að í stað
þess að setja kross fyrir framan nöfn þeirra frambjóðenda, sem
kjósandi vildi kjósa, skyldi setja tölustafi þannig að kjósandi til­
greindi hvern hann vildi í efsta sæti listans og svo koll af kolli. Geir
hafnaði þeim tillögum, þótt meiri líkur en minni væru á því að sú
framkvæmd prófkjörsins hefði tryggt honum efsta sæti listans.
Hann hefur vafalaust talið það veikleikamerki fyrir sig að breyta
prófkjörsreglunum á þann veg.
Skömmu áður en ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar var mynd uð vorið 1983 var Geir Hallgrímsson farinn að gefa það nokkuð almennt til kynna í viðtölum við þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins að hann hygðist ekki gefa kost á sér til endurkjörs
á landsfundi haustið 1983. Vitneskja um þessi samtöl breiddist fljótt
út meðal flokksmanna og þegar komið var fram í júní það ár voru
menn farnir að ræða sín í milli um eftirmann Geirs.
Athygli flestra stuðningsmanna Geirs Hallgrímssonar beindist að
þeim Þorsteini Pálssyni og Davíð Oddssyni. Þó voru nokkrir sem
töldu Birgi Ísleif Gunnarsson betri kost. Friðrik Sophusson átti sér
sterka stuðningsmenn, sem margir hverjir höfðu verið í hópi gagn­
rýnenda Geirs Hallgrímssonar seinni árin.
stjórnmáL