Frjáls verslun - 01.09.2012, Qupperneq 85

FRJÁLS VERSLUN 10. 2012 85
Í frásögn Steinars J. Lúðvíkssonar, fyrrum blaðamanns á Morgun-blaðinu, sem byggir hana á samtali við Þorstein sjálfan, segir: Það var Geir Hallgrímsson, sem átti frumkvæðið að framboði
Þorsteins til formennsku í flokknum. Alllöngu áður en hann birti
opinberlega ákvörðun sína um að hætta kallaði hann Þorstein og
Davíð Oddsson, sem þá var nýlega orðinn borgarstjóri, á sinn fund
og greindi þeim frá því að vilji hans stæði til þess að annar hvor þeirra
tæki við flokksformennskunni. Vildi Geir að þeir gerðu það upp sín
í milli hvor færi í framboð. Í viðræðum Þorsteins og Davíðs lagði
Þorsteinn það til að Davíð færi í framboðið og taldi að hann sem
borgarstjóri ætti meiri möguleika á sigri. Niðurstaðan varð samt sú,
að Þorsteinn færi fram enda taldi Davíð sig hafa ærinn starfa við
stjórn Reykjavíkurborgar.
Ekki dró til meiriháttar tíðinda innan Sjálfstæðisflokksins fyrr en rúmu ári síðar, þegar landsfundur var haldinn snemma í október 1989. Þá kom Davíð Oddsson, borgarstjóri, nokk­
uð óvænt fram og tilkynnti framboð sitt til varaformanns, en því
embætti hafði Friðrik Sophusson gegnt frá árinu 1981. Framboð
sitt skýrði Davíð með þessum orðum: Ákvörðun mín byggist á því
að ég tel að það sé vaxandi þungi og eindregin ósk eftir því að
breyting megi eiga sér stað í forystu flokksins á þessum landsfundi
og ég vil bregðast við þessum óskum.
Eftir að Davíð Oddsson hafði verið kjörinn formaður Sjálfstæðis­flokks ins í marz 1991 varð Friðrik varaformaður á ný og einn af nánustu samstarfsmönnum Davíðs. Mér er nær að halda
að hann hafi komizt upp með að tala af meiri hreinskilni við Davíð en
flestir ef ekki allir aðrir.
Í ársbyrjun 1991 lét Davíð Oddsson orð falla við Þorstein Pálsson þess efnis að hann hygði á framboð til formanns á þeim lands-fundi sem framundan var. Þorsteinn virðist hafa talið að alvara
fylgdi ekki þessum orðum og fylgdi þeim ekki eftir með samtali við
Davíð. Frá falli ríkisstjórnar hans haustið 1988 hafði fjarlægðin á
milli okkar Morgunblaðsmanna og forystusveitar Sjálfstæðisflokks­
ins aukizt. Við lágum undir ámæli fyrir þá afstöðu sem við tókum
til stjórnarslit anna þá og vorum taldir hafa brugðizt flokknum og
formanni hans. En síðustu mánuði ársins 1990 fór ég að heyra úr
sömu átt svipaða gagnrýni og við höfðum haft uppi og hún var sett
fram jafnvel með sömu orðum. Við mig var sagt í einkasamtölum, að
Sjálfstæðisflokk urinn kæmist aldrei í ríkisstjórn á ný undir óbreyttri
forystu.
Allt reyndi þetta á tilfinningalíf okkar ritstjóra Morgunblaðsins.
Þrátt fyrir skoðanamun í pólitíkinni bárum við hlýjan hug til Þorsteins
og vildum veg hans sem mestan. Davíð Oddsson hafði líka frá ungum
aldri verið innanbúðarmaður á Morgunblaðinu og unnið þar við tiltekin
verkefni. Okkur fannst við eiga töluvert í þessum ungu mönnum.
Þegar ljóst var að Davíð Oddsson mundi bjóða sig fram til formenn-
sku á landsfundi í marz 1991 áttum við Matthías Johann es sen langt
samtal við hann um þá ákvörðun eina kvöldstund í Höfða, snemma
vetrar 1991. Ég rifjaði upp átökin, sem hefðu tröllriðið Sjálfstæðis-
flokknum á árunum 1970–1985, og sagði við Davíð, að þótt ég væri
sammála þeim rökum, sem hann hafði flutt fyrir nauðsyn þess að
skipt yrði um formann væri ég ósammála því, að það yrði gert með
þessum hætti, sem ætti eftir að draga langan dilk á eftir sér. Ég
gat heldur ekki skilið hvers vegna málið hefði ekki einfaldlega verið
rætt við Þorstein, nokkrum mánuðum áður, og samið við hann um
að hann drægi sig í hlé, sem ég hafði á tilfinningunni að hefði verið
hægt að gera. Á einu augnabliki í þessu tilfinningaþrungna samtali
sagði Davíð við mig: „Þú mátt ekki ganga svona hart að mér. Ég er
miklu viðkvæmari fyrir þessu sjálfur en þið kannski haldið.“ Raunar
notaði hann orðið „vulnerable“.
Nokkrum dögum eftir landsfundinn, þegar hann hafði verið kjörinn
formaður, leit hann við hjá okkur á Morgunblaðinu. Ég horfði á hann
og sagði: „Ertu með samvizkubit?“
„Kannski,“ svaraði hann.
En bætti svo við að Þorsteinn hefði sjálfur auðveldað sér að kom­
ast yfir það með ákveðnum ummælum, sem hann hefði látið falla í
tengslum við framboð Davíðs.
Á sama hátt og Friðrik Sophusson uppskar fyrir að hafa vikið til
hliðar á landsfundinum 1989, er mér nær að halda að Þorsteinn
Pálsson hefði getað farið fram á nánast hvað sem var, sem eftir-
maður hans í formennsku Sjálfstæðisflokksins gat einhverju ráðið
um. Þeir sátu saman í ríkisstjórnum árum saman eftir landsfundinn
1991 áður en Þorsteinn gerðist sendiherra. Í sjálfu sér eru mörg
dæmi um slíkt frá öðrum löndum. Í ríkisstjórn Davids Cameron í
Bretlandi sitja tveir fyrrverandi leiðtogar Íhaldsflokksins, þeir William
Hague og Ian Duncan Smith, þótt þau valdaskipti hafi borið að
með öðrum hætti.
Í desember 2008 bauð Davíð Oddsson nokkrum nánum vinum
og samstarfsmönnum til kvöldverðar í tilefni af heimsókn Charles E.
Cobb, sem var sendiherra Bandaríkjanna á Íslandi 1989–1992, og
konu hans, þar sem fróðlegar umræður sköpuðust um það tímabil
í sögu Sjálfstæðisflokksins, sem fjallað er um í þessari bók. Í þeim
hópi var Þorsteinn Pálsson.
Leiðin til þess að binda enda á þau persónulegu hjaðningavíg og
þá pólitísku skálmöld, sem að mörgu leyti einkenndu Sjálfstæðis-
flokkinn um margra áratuga skeið, er aukið lýðræði. Með því er átt
við að forystusveit Sjálfstæðisflokksins verði kjörin í atkvæðagreiðslu
meðal allra flokksbundinna sjálfstæðismanna, en ekki af tak mörk uð­
um hópi kjörinna fulltrúa þeirra á landsfundum. Í þessu felst að það
verði innleidd eins konar lýðræðisbylting í Sjálfstæðisflokknum.
„Lengst gekk Ólafur í þessari
viðleitni sinni, þegar hann gaf
fyrirmæli um að láta klippa á
togvíra brezks togara á sama
tíma og forsætisráðherra Íslands
(innsk. FV Geir Hallgrímsson)
sat á fundi með brezkum
ráðamönnum í London í janúar
1976. Sú gerð Ólafs vakti, eins
og við mátti búast, spurningar
í hugum brezkra ráðamanna
um það hver staðan væri innan
ríkisstjórnar Íslands.“