Iðnaðarmál - 01.01.1955, Blaðsíða 20

JÖHANN JAKOBSSON framkvæmdastjóri lauk stúdentsprófi árið 1941,
stundaði sfðan nám f efnaverkfræði við háskólann f Minneapolis, Minnesota
í Bandarfkjum Norður-Amerfku, og lauk þaðan prófi 1945. Arið eftir var
hann ráðinn sérfræðingur við Iðnaðardeild Atvinnudeildar Háskólans og á
síðastliðnu ári skipaður deildarstjóri sömu stofnunar.
Iðnaðardelld
Atvinnudeildar Háskólans.
Hlutverk deildarinnar í eflingu iðnaðar
í landinu.
Eftír JÓHANN JAKOBSSON
ÞROUN EFNARANNSOKNA HER A LANDI _
Að efnarannsóknum f þágu iðnaðar hér á landi hefur
nú brátt verið unnið um hálfrar aldar skeið. Innlend
rannsóknastofa til athugana á þessu sviði tók til starfa
árið 1906 undir stjórn fyrsta íslenzka efnafræðingsins,
Asgeirs Torfasonar. Við fráfall hans 1916 hélt Gfsli
Guðmundsson gerlafræðingur starfseminni áfram, en
1921 tók Trausti Olafssori efnaverkfræðingur, nú pró-
fessor viðHáskólafslands, viðstjórn rannsóknastofunnar
og gegndi þvf starfi til ársins 1946.
A fyrstu árum starfseminnar var henni þröngur
stakkur skorinn, bæði um tæki og húsakost. En veruleg
breyting varð á vinnuaðstöðu og skipulagi þessara mála
árið 1937. Þá tók til starfa Atvinnudeild Háskólans, en
innan hennar sameinuðust f eina deild, Iðnaðardeild,
eftirgreindar rannsóknastofur: Rannsóknastofa rfkisins,
en svo nefndist fyrsta rannsóknastofan, rannsóknastofa,
semvannað matvælaeftirliti á vegum heilbrigðisyfirvald-
anna, og rannsóknastofa til gerlarannsókna og mjólkur-
eftirlits. Allarþessar rannsóknastofur eruenn starfandi
innan Iðnaðardeildar, og tvær hafa bætzt við sfðan.
Annarri þeirra, sem var þó áður hluti af efnarannsókna-
stofunni, er ætlað að vinna að rannsóknum á byggingar-
efnum og vera til leiðbeiningar f byggingariðnaði. f hinni
eru framkvæmdar ýmsar jarðfræðilegar athuganir.
Þróuninni hefur að þessu leyti miðað f rétta átt. Litlar
stofnanir hafa runnið samanogorðið að stærri heild vegna
skyldleika viðfangsefnanna. f litlu og fátæku þjóðfélagi
erslfkt án efaæskileg þróun. Tækitil efnarannsókna eru
flest dýr, og skiptir þvf miklu, að þau komi að sem
mestum notum. Stór rannsóknastofnun hefur betri skilyrði
og meira bolmagn til að auka tækjakost sinn en margar
smáar. Þá er verkefnum oft þannig háttað, að mikið
hagræði er að sem fjölbreyttastri þekkingu innan sömu
stofnunar. Þannig þarf mjög oft bæði efna- og gerla-
fræðilega athugun á sama sýnishorni, og jarðefni ýmis
fara oft um hendur jarðfræðings, byggingarefnasérfræð-
ings og frá þeim til efnarannsóknastofunnar.
Rannsóknastofur hafa risið upp við hlið Iðnaðardeildar
f sérgreinum, t. d. rannsóknastofa Fiskifélags fslands,
sem vinnur aðallega f þágu fiskiðnaðar, og rannsóknastofa
til jarðvegsrannsókna við Búnaðardeild Atvinnudeildar.
Iðnaðardeild er eina almenna rannsóknastofnun þessa
lands f hagnýtum vfsindum og hefur í þjónustu sinni
sérfræðinga í efnaverkfræði, efnafræði, gerlafræði og
jarðfræði. Starfsemin er f stöðugum vexti. A síðustu
árum hafa stofnuninni bætzt ýmis ný tæki til rannsókna-
starfseminnar, og vinnuskilyrði hafa verið bætt. Af
meiri háttar tækjum nýjum má nefna "spektrofotometer"
(Bechmann) og "polarograf", sem erutil mikils hagræðis
við ýmsar efnafræðilegar ákvarðanir, ný og fullkomin
tæki til að ákvarða togþol og þrýstiþol byggingarefna,
og tækjakostur gerlarannsóknastofunnar hefur verið
aukinn mikið og starfsaðstaða þar stórbætt með nýju
húsnæði f húsi fyrirhugaðrar rannsóknastofnunar fyrir
sjávarútveg og fiskiðnað við Skúlagötu. Mikil og aðkall-
andi nauðsyn er þó enn öflun nýrra og fullkominna tækja
til ýmissa rannsókna. Takmarkið verður að vera, að
stofnuninsé hæf og hafigetu tilað annaþeim rannsóknum,
sem vaxandi iðnaður f landinu krefst. Ef stofnunin á að
geta gegnt þessu hlutverki, er fyrirsjáanlegt, að veruleg
aukning á húsrými er nauðsynleg f náinni framtfð. Sér-
staklega á þetta við um byggingarefnarannsóknastofuna.
REGLUGERÐ UM STARFSVIÐ IÐNAÐARDEILDAR
f samræmi við þær starfsgreinar, sem getið er hér
að framan, gerir reglugerð fyrir Atvinnudeild Háskólans
frá 22. feb. 1950 ráð fyrir starfsviði Iðnaðardeildar
þannig:
"Iðnaðardeild annist rannsóknir f þágu iðnaðar og
verzlunar. Rannsóknarefni séu einkum þessi:
1. hvers konar iðnaðarhráefni,
2. orkulindir landsins, aðrar en fallvötn,
3. efnavarningur, innlendur og erlendur,
4. matvæli, þ. e. mjólkurafurðir, kjötafurðir,
aðrar neyzlu- og nauðsynjavörur, m. a.
niðursuðuvörur,
5. fjörefni og önnur bætiefni matvæla,
6. útflutningsafurðir landbúnaðar og sjávarút-
vegs, nema öðruvfsi sé ákveðið í lögum eða
samningum,
7. gerlar,
8. jarðefni hvers konar,
9. byggingarefni."
Starfsvið Iðnaðardeildar er því mjög umfangsmikið
og fjölbreytilegt. Ef geraætti öllumþessumgreinum full
skil, væri það starfsemi, sem útheimta mundi meiri
starfskrafta og meira fé en Iðnaðardeild hefur nú yfir
að ráða. Með vaxandi starfsemi og skilningi á gagnsemi
hagnýtra rannsókna verður hlutur hinna einstöku greina
þó stöðugt meiri.
STARFSEMI IÐNAÐARDEILDAR f DAG
Samkvæmt lögum er Iðnaðardeild ætlað — auk
sjálfstæðrar rannsóknastarfsemi — að framkvæma
athuganirog prófanir á ýmsum sviðumfyrir einstaklinga,
fyrirtæki og opinbera aðila gegn hóflegu gjaldi. Þessi liður
starfseminnar hefur aukiztmjög á sfðustu árum samfara
iðnaðarþróun og hinum aukna skilningi á nytsemi og
14
IÐNAÐARMAL