Ægir - 01.10.2007, Blaðsíða 16

1
S A G A N
Sérstaða GásakaupstaðarÞað
sem er sérstakt við Gásakaup-
stað er að hann er best varð-
veitti miðaldakaupstaður á Ís-
landi og þótt víðar væri leit-
að. Hliðstæður má finna í
Skandinavíu, við Eystrasalt, í
Rússlandi og á Bretlandseyj-
um. Gásakaupstaður var
veigamesti kaupstaður á
Norðurlandi á miðöldum og
rannsóknir hafa sýnt að þar
var verslað allt fram á 16. öld.
Þar fór fram bæði inn- og út-
flutningur og verslað var með
dýra vöru á borð við brenni-
stein og fálka. Á Gásum fór
fram bæði handverk og iðn-
aður þar sem brennisteinn var
hreinsaður og smíðað var úr
járni og kopar. Síðast en ekki
síst var Gásakaupstaður
komu- og brottfararstaður.
Gásir eru friðlýstar og í
umsjá Fornleifaverndar rík-
isins. Árósar Hörgár eru á
náttúruminjaskrá og sömu-
leiðis votlendi vestan Gáseyr-
ar. Stærsta sjávarfitjagróð-
ursvæði í Eyjafirði er á svæð-
inu og plöntur af válista,
maríulykil og flæðalófót, er
þarna að finna. Afar fjölskrúð-
ugt fuglalíf er á svæðinu.
Fyrstu ritaðar heimildir frá
1162
„Fyrstu ritaðar heimildir um
Gásakaupstað eru frá 1163,“
segir Kristín Sóley Björnsdótt-
ir, verkefnisstjóri svokallaðs
Gásaverkefnis. „Talið er að
Gása sé fyrst getið 1163 í
Sturlungu þegar sagt er frá
því að Ari Þorgeirsson, faðir
Guðmundar biskups góða,
kom á knörr frá Noregi að
Gásum. Heimildir um Gásir
er að finna í ýmsum söguleg-
um heimildum s.s. Biskupa-
sögum, annálum Íslendinga-
sögum, þar sem greint er frá
utanferðum frá Gásum og
kaupmenn og biskupar séu
að koma að Gásum.
Verslunarstaðir voru gjarn-
an í nálægð við þingstaði og
þingstaðurinn hér á þessum
tíma var í Vaðlaheiðinni –
Vaðlaþing. Hugsanlegt er að
það hafi verið persónulegur
ávinningur Guðmundar dýra,
sem bjó í Öxnadal, að verslun
hófst á Gásum og einnig
hafði það sitt að segja að
skipalægi var gott á Gásum
Síðar er talið að skriðuföll í
Hörgárdal og framburður úr
Hörgá hafi gert það verkum
að skipalægi breyttist mjög til
hins verra. Á 14. öld jókst
einnig gildi sjávarfangs í út-
flutningi og verstöðvar risu
fyrir vestan og sunnanlands.
Fjarlægð frá þeim kann að
hafa dregið úr siglingum að
Í síðasta Ægi var greint frá ráðstefnu í Reykjavík um strandminjar, þar sem margt athyglisvert bar á góma. Meðal annars var rætt
um fornleifauppgröft við sjávarsíðuna, sem óhætt er að segja að sé óplægður akur hér á landi. Á ráðstefnunni var m.a. vitnað til
þess merka verkefnis sem hefur verið í gangi undanfarin ár og felst í því að grafast fyrir um og skýra út miðaldakaupstaðinn að
Gásum við vestanverðan Eyjafjörð – 11 kílómetrum norðan Akureyrar. Í sama blaði var greint frá öðrum stórmerkum fornleifaupp-
greftri á Vestfjörðum, nánar tiltekið á Ströndum, þar sem sjónum er beint að hvalveiðum Baska á öldum áður. En hér og nú skal
gerð grein fyrir Gásakaupstað og stórhuga hugmyndum um uppbyggingu þar á næstu árum.
Svona geta menn sér til að þorp í
miðaldakaupstaðnum á Gásum hafi í
stórum dráttum litið út.
Teik­ning: Þórhallur Kristjánsson.
Miðaldakaupstaður
endurvakinn á Gásum
– samk­væmt stórhuga hugmyndum sem fyrir liggja
– Gásir við vestanverðan Eyjafjörð eru í hópi merk­ustu minjastaða á landinu