Morgunblaðið - 31.12.2014, Page 38

38 STJÓRNMÁL
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 2014
Á
árinu 2014 hefur hagur okkar um margt vænkast.
Við búum að þeim grunni sem lagður var með
skynsamlegri efnahagsstjórn í kjölfar hruns, þeg-
ar erfiðar ákvarðanir voru teknar sem tryggðu að
jöfnuður náðist í rekstri ríkisins og hagvöxtur tók
kipp. Minnkandi atvinnuleysi, metútskrift úr Háskóla Íslands
og vaxandi kaupmáttur eru til vitnis þar um.
Stjórnarstefna sundrungar
Ríkisstjórnin sem nú situr hefur ekki haldið áfram á sömu
braut. Ríkisútgjöld hafa vaxið um 90 milljarða frá árinu 2012
og hagvöxtur dalað. En þrátt fyrir vöxt ríkisútgjalda er heil-
brigðisþjónusta í uppnámi, fólki yfir 25 ára aldri úthýst úr
framhaldsskólum og réttindi launafólks í atvinnuleysi skert.
Þessi auknu útgjöld hafa þannig ekki bætt velferðarþjónust-
una og tryggt frið á vinnumarkaði. Þau eru þvert á móti til
vitnis um agaleysi í ríkisrekstri og getuleysi ríkisstjórnarinnar
til að forgangsraða verkefnum.
Sitjandi ríkisstjórn hefur á líðandi ári áunnið sér nafngiftina
„ríkisstjórn ríka fólksins“. Samfélagssýn hennar felst í að loka
landinu, vernda auð áhrifavalda innan flokka sinna en útrýma
leikreglum og samkeppni. Hún hefur reynst ófær um að
hlusta á ólík sjónarmið, beina kröftum í góðan farveg og leiða
þjóðina til farsællar niðurstöðu.
Stjórnarstefnan er skýr: Sótt er að almannaþjónustu sem
aldrei fyrr. Góð heilbrigðisþjónusta og menntun fyrir alla, án
tillits til efnahags eru ekki lengur sjálfsögð gæði. Sköttum er
létt af best stæðu fyrirtækjunum og ríkustu einstaklingunum
en almenn gjaldtaka fyrir alla sjálfsagða hluti innleidd: Við
munum borga sífellt meira fyrir heilbrigðisþjónustu, menntun
og jafnvel fyrir að njóta náttúruauðæfa í sameiginlegri eigu
okkar. Venjulegt fólk mun alltaf þurfa að vera með veskið á
lofti og búa við lakari lífskjör og minni almenn tækifæri en í
nágrannalöndunum.
Lýðveldisbygging fyrir alla
Á árinu voru 70 ár frá stofnun lýðveldisins. Það hefur alltaf
þótt undrum sæta að jafn fámenn þjóð skyldi ná að stofna
sjálfstætt og fullvalda ríki. Kannski má segja að sjálfstæði Ís-
lands hafi þá, rétt eins og nú, verið sigur draumsins yfir veru-
leikanum. Forsenda þess hlýtur að vera sú að við náum sam-
stilltu átaki – samtaki – og getum þannig verið þjóð meðal
þjóða. Haraldur Guðmundsson, forystumaður Alþýðuflokks-
ins, rakti sýn jafnaðarmanna á lýðveldisstofnunina í ræðu 18.
júní 1944 og lagði þá út af hinni sígildu hugmynd jafnaðar-
manna um þjóðarheimilið. Hann sagði: „Nú er það okkar að
sýna, að við kunnum að halda svo á málum okkar, að þjóðin
verði raunverulega frjáls, að við látum okkur ekki nægja að
reisa lýðveldisbygginguna, heldur viljum og getum komið öllu
svo vel fyrir innan stokks, að hún verði öllum Íslendingum
hjartfólgið heimili. Við verðum að létta af öllum oki og ófrelsi
örbirgðar, skorts, fáfræði og volæðis. Við verðum að útrýma
bölvun öryggisleysisins og kvíðanum fyrir komandi degi.“
En myndin sem blasir við á Íslandi í dag er ekki af hjart-
fólgnu heimili. Fyrsta læknaverkfall Íslandssögunnar hefur
mánuðum saman sett velferð sjúkra í uppnám og vekur al-
mennar efasemdir um það öryggi sem við höfum búið við og
gengið að sem vísu á Íslandi. Læknar sem vilja vinna hér sjá
ekki framtíð í stefnulausu landi, þar sem hvorki liggur fyrir
hvert skuli stefnt um efnahagsþróun eða almenna velferðar-
þjónustu.
Hvað hefur skilið Ísland frá öðrum litlum ríkjum og öðru
fremur varðað leið okkar frá örbirgð til auðsældar frá seinna
stríði? Sú staðreynd að fólkið okkar hefur kosið að koma heim
að námi loknu og leggja sitt af mörkum í þjóðar þágu við að
auka hagsæld með verkum sínum og þekkingu, kenna öðrum,
byggja hús, brýr, vegi og raflínur, græða land, stofna fyrir-
tæki eða lækna sjúka. Hin ósagða forsenda þessa hefur verið
sú að á Íslandi væri mögulegt að lifa lífi sem stæðist sam-
jöfnuð við það sem byðist í nágrannalöndunum. Þegar
áherslur ríkisstjórnar miða allar í aðra átt, er þetta óskrifaða
samkomulag rofið.
Barnabætur og vaxtabætur dragast saman að raunvirði.
Fólk á lágmarkslaunum fær ekki fullar barnabætur því það er
með of há laun og hjón á meðallaunum með eitt barn fá engar
barnabætur. Fyrirheit um lengingu fæðingarorlofs hafa verið
dregin til baka og eltingarleikurinn við dagforeldra tekur
ómældan tíma og orku foreldra ungra barna. Ekkert gerist af
hálfu ríkisstjórnarinnar í uppbyggingu félagslegs húsnæðis og
engar nýjar leiðir bjóðast til húsnæðisfjármögnunar. Skulda-
millifærslan stóra flytur fé frá ungu fólki og öldruðum til fólks
á besta aldri og gerir þeim sem eiga eftir að kaupa sína fyrstu
íbúð enn erfiðara fyrir en ella. Fé flyst frá landsbyggðunum til
þéttbýlissvæðanna á suðvesturhorninu.
Sóknarstefna fyrir atvinnulíf
Sóknarfæri Íslands eru í mannauði og þekkingu. Ríkis-
stjórnin virðist fremur vilja hræra í þeim potti sem nú er til
skiptanna og deila úr honum en að nýta tækifærin og skapa
ný verðmæti. Forgangsverkefnið er ekki afnám hafta, heldur
skuldamillifærslan. Álögum er létt af stöndugum útflutnings-
fyrirtækjum, umfram það sem efnisleg rök standa til. Trygg-
ingagjaldið er ekki lækkað samfara minnkuðu atvinnuleysi,
heldur breytt í almennan skattstofn og þannig lagðar hlut-
fallslega meiri álögur á mannfrek þekkingarfyrirtæki en önn-
ur fyrirtæki í landinu. Ýmis gjöld vegna sérstakra verkefna
eru látin renna í ríkissjóð og þannig lagðir á nýir fyrirtækja-
skattar, óháð því hvort fyrirtækin skila hagnaði eða ekki.
Yfirlit ríkisskattstjóra um 40 helstu gjaldendur opinberra
gjalda á líðandi ári er fróðleg lesning. Á listanum eru hvorki
meira né minna en 12 fjármálafyrirtæki og slitabú og ein lög-
mannsstofa. Á þeim tímabundna búhnykk verða engin var-
anleg verðmæti byggð. Á listanum er einungis að finna 2
þekkingarfyrirtæki, Össur og Marel, sem bæði eru áratuga-
gömul en vaxa nú fyrst og fremst erlendis. Á sínum tíma náðu
Össur, Marel og Actavis að verða stór í íslensku umhverfi og
sköpuðu hvert um sig mörg hundruð vel launuð störf. Engin
ný slík fyrirtæki sjást á þessum lista. Nýrri þekkingarfyrir-
tæki virðast fara úr íslenskri eigu miklu fyrr á líftímanum og
einungis halda hér eftir litlum kjarna sem telur í besta falli fá-
eina tugi starfsmanna.
Þetta er herkostnaðurinn af stefnuleysi í efnahagsmálum og
óskýrri forgangsröðun ríkisstjórnar. Við ættum að setja allt
afl í rannsóknir og þróun, lækka tryggingagjald öllum öðrum
sköttum fremur og veita skýr fyrirheit um afnám hafta með
hagsmuni íslenskra fyrirtækja í öndvegi og opnun á við-
skiptaumhverfi Íslands.
Hjartfólgið heimili allra
Mikilvægasta verkefni okkar andspænis landlægu vonleysi
og vantrú er að gera lýðveldisbygginguna að hjartfólgnu
heimili okkar allra. Til þess þarf almennar leikreglur og fé-
lagslegt réttlæti, sem tryggir öllum frelsi til að njóta hæfileika
sinna. Bölvun öryggisleysisins og kvíði fyrir komandi degi var
hlutskipti alltof margra alltof lengi og það er engin ástæða til
að vekja upp þann draug með verri aðgangi að almennri
menntun, gjaldtöku fyrir heilbrigðisþjónustu og sveltistefnu
gagnvart atvinnuleitendum.
Stærsti árangur lýðveldisbyggingarinnar síðustu 70 árin er
almennari velsæld en tíðkast í flestum öðrum löndum. Við
skulum varðveita þann árangur og setja okkur að fækka enn
þeim sem kvíða komandi degi.
Árni Páll Árnason, formaður Samfylkingarinnar
Hjartfólgið heimili okkar allra
Morgunblaðið/Eggert
Stærsti árangur lýðveldisbyggingarinnar síðustu
70 árin er almennari velsæld en tíðkast í flestum
öðrum löndum. Við skulum varðveita þann ár-
angur og setja okkur að fækka enn þeim sem
kvíða komandi degi.