Morgunblaðið - 31.12.2014, Qupperneq 40

40 STJÓRNMÁL
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 2014
V
ið áramót gefst gott færi til að líta yfir hið stóra
svið stjórnmálanna og rifja upp hvernig allt hið
hversdagslega streð skiptir máli í hinu stóra
samhengi; litlar ákvarðanir í litlu landi geta skipt
miklu fyrir marga einstaklinga og hópa, og jafn-
vel haft áhrif langt út fyrir landsteinana. Stjórnmálamenn
bera ríkar skyldur, gagnvart umheiminum, Íslendingum öll-
um og framtíðinni.
Skyldur gagnvart umheiminum
Fyrst ber að nefna þá sem búa við fátækt í öðrum löndum.
Það vill gleymast að þrátt fyrir erfið ár hér á Íslandi eftir
bankahrunið þá erum við enn rík þjóð í alþjóðlegum sam-
anburði. Þannig skipum við ellefta sæti á lista OECD yfir
lífsgæði þjóða og erum þar einu sæti fyrir ofan Bretland. Í
fyrra ákvað Bretland að uppfylla markmið Sameinuðu þjóð-
anna um lágmarksframlag þróaðra ríkja til þróunarsamvinnu
og setja 0,7% af vergum þjóðartekjum sínum í þróunarsam-
vinnu. Meðal annarra þjóða sem hafa uppfyllt þetta markmið
eru Svíþjóð, Noregur, Lúxemborg, Danmörk og Holland
(sem datt nýlega niður í 0,67%). Þessi hlutfallstala hefur ver-
ið talin lágmarksframlag, Sameinuðu þjóðirnar mæla með því
að hlutfallið sé að minnsta kosti 1% og hafa Svíþjóð, Noregur
og Lúxemborg náð því markmiði.
En hvar með Ísland þar sem lífsgæðin eru að meðaltali
meiri en hjá Bretum? Framlög Íslands liggja nú í 0,22% og
verða óbreytt á næsta ári samkvæmt nýsamþykktu fjárlaga-
frumvarpi, langt undir 0,7% markinu og enn fjær 1% sem
Sameinuðu þjóðirnar mælast til þess að þjóðir eins og Ísland
verji til þróunarsamvinnu. Þetta er líka talsvert minna en
áætlað var í þingsályktun um aðgerðaáætlun um þróunar-
samvinnu sem samþykkt var á Alþingi árið 2013 með öllum
greiddum atkvæðum nema einu.
Samkvæmt þessari áætlun áttu framlög Íslands að nema
0,35% af þjóðartekjum árið 2015. Það vantar því um tvo og
hálfan milljarð króna upp á að ríkisstjórnin fylgi samþykktri
áætlun Alþingis í þróunarsamvinnumálum og rúmlega níu
milljarða upp á að hún nái settu markmiði. Markmiðið hefur
verið skilgreint svo að Ísland uppfylli „pólitískar og siðferðis-
legar skyldur sínar sem ábyrg þjóð í samfélagi þjóðanna“.
Við erum fjarri því að uppfylla þær skyldur en vaxandi ójöfn-
uður milli heimshluta hefur verið og verður áfram stærsta
ógnin við frið og öryggi í heiminum. Ísland má ekki skorast
undan því að vera hér þjóð meðal þjóða og sýna gott for-
dæmi.
Skyldur gagnvart okkur sjálfum
Það má til sanns vegar færa að einn besti mælikvarði á
gæði samfélags sé hvernig þar er hlúð að þeim sem standa
höllum fæti. Stjórnspekingurinn John Rawls færði fyrir því
rök að réttlátt samfélag væri skipulagt með það að markmiði
að bæta hag þeirra sem verst eru settir. Því miður vantar
töluvert upp á að ná því markmiði í íslensku samfélagi, enda
ljóst að stórir hópar fólks hafa markvisst orðið útundan und-
anfarin misseri.
Fátækt brennur á mörgum í samfélaginu – meðal annars
sumum öryrkjum og öldruðum – og margir hafa haft sam-
band við þingmenn og lýst óviðunandi stöðu sinni. Húsnæðis-
markaðurinn er ansi erfiður á ekki stærra landi, stórir hópar
eiga enga möguleika á að kaupa húsnæði og ekki er nægt
framboð af boðlegu húsnæði á sanngjörnu verði á leigumark-
aði. Örorkubætur og almannatryggingar duga ekki til að
tryggja viðunandi framfærslu og ofan á þetta bætist sú stað-
reynd að ríkisstjórnin hefur nú ákveðið að hækka álögur á
mat sem bitnar ekki síst á tekjulágum hópum.
Nefna má fátækt meðal barna og foreldra þeirra. Sam-
kvæmt skýrslu Barnaheilla frá apríl á þessu ári búa 16% ís-
lenskra barna við hættu á fátækt eða félagslegri einangrun
og hefur aukist frá hruni. Eins og bent er á í skýrslunni er
menntun ein helsta leið barna út úr fátækt og einangrun og
því mikilvægt að efla menntakerfið til að sporna gegn þess-
um vanda og tryggja gjaldfrelsi þess á sem flestum skólastig-
um. Í þessu sambandi er einnig rétt að benda á að sam-
kvæmt nýlegri skýrslu Hagstofunnar frá síðastliðnum júní er
skortur á efnislegum gæðum, en það er ný mæling á lífs-
kjaravanda, langtum mestur meðal einstæðra foreldra.
Stundum tala stjórnmálamenn eins og það sé náttúrulög-
mál að hluti þjóðarinnar búi við fátækt. Ég hafna því með
öllu. Ísland er ríkt land, með miklar náttúruauðlindir í sjó og
á landi, og hér býr vel menntað fólk sem skapar mikil verð-
mæti. Sé gæðum þjóðarinnar skipt jafnar er ekkert því til
fyrirstöðu að útrýma því sem næst efnislegri fátækt. Til þess
að svo verði þarf hins vegar að nýta markvisst þau tæki sem
fyrir hendi eru til að jafna kjör og aðstæður fólks. Það er
brýnt að tryggja aðgang allra að menntun og velferðarþjón-
ustu um leið og nýta má skattkerfið til að bæta kjör þeirra
sem verst eru settir.
Það er líka rétt að nefna í þessu samhengi að það er engin
tilviljun að þeim ríkjum þar sem jöfnuður hefur verið mestur
í sögulegu samhengi (og þar má nefna Norðurlönd) hefur líka
vegnað best þegar kemur að almennri velsæld borgaranna og
hagsæld samfélaga. Samkvæmt nýrri skýrslu OECD dregur
ójöfnuður beinlínis úr hagvexti, m.a. vegna þess að hann tak-
markar aðgengi að menntun og þar með verðmætasköpun í
samfélaginu. Einnig er bent á að samkvæmt greiningu
OECD hafa tekjujöfnunaraðgerðir ekki slæm áhrif á hagvöxt,
heldur geta þær þvert á móti ýtt undir hagvöxt þegar vel er
að verki staðið.
Skyldur gagnvart framtíðinni
Að lokum vil ég nefna annan hóp sem oft gleymist í opin-
berri umræðu en ákvarðanir okkar hafa þó gríðarleg áhrif á.
Það eru þeir sem koma til með að byggja þessa jörð og
þetta land þegar við erum fallin frá – komandi kynslóðir.
Vegna loftslagsbreytinga og annarra óafturkræfra náttúru-
spjalla er hætt við að afkomendur okkar muni taka við
heimi þar sem matar- og vatnsskortur er viðvarandi, ham-
farastormar daglegt brauð og yfirborð sjávar hefur jafnvel
drekkt heilu borgunum og stórum hluta ræktarlands. Jörðin
gæti vel orðið næstum óbyggileg ef ekki er spyrnt við í
loftslagsmálum.
Samkvæmt þeim vísindamönnum sem best þekkja til höf-
um við aðeins örfáa áratugi til viðbótar til að snúa þróuninni
við. Hækki hitastig jarðar jafnverulega og hætta er á losast
koldíoxíð sem nú er bundið í náttúrunni sjálfri út í andrúms-
loftið án þess að við fáum rönd við reist. Það er því ótvíræð
skylda þeirra kynslóða sem nú eru uppi að sporna gegn lofts-
lagsbreytingum og tryggja afkomendum okkar lífsskilyrði
sem jafnast á við það sem við höfum notið.
Hvað er þá hægt að gera? Lausnirnar eru í sjálfu sér ekki
flóknar og þar gegnir hið opinbera lykilhlutverki, því for-
senda þess að sporna við öfugþróuninni er að það verði hag-
kvæmara fyrir einstaklinga að notfæra sér umhverfisvænar
lausnir í stað þeirra sem menga. Slíkar aðgerðir til að sporna
gegn loftslagsbreytingum eru stærsta úrlausnarefni okkar
samtíðar og jafnframt réttlætismál gagnvart komandi kyn-
slóðum.
Jöfnuður og sjálfbærni í þágu almennings eru stóru við-
fangsefnin á sviði stjórnmálanna. Þar getum við Íslendingar
gert betur á komandi árum. Ég óska landsmönnum öllum
farsæls komandi árs.
Katrín Jakobsdóttir, formaður Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs
Stjórnmál framtíðarinnar
Morgunblaðið/Eggert
Stundum tala stjórnmálamenn eins og það sé
náttúrulögmál að hluti þjóðarinnar búi við fá-
tækt. Ég hafna því með öllu. Ísland er ríkt land,
með miklar náttúruauðlindir í sjó og á landi, og
hér býr vel menntað fólk sem skapar mikil verð-
mæti. Sé gæðum þjóðarinnar skipt jafnar er
ekkert því til fyrirstöðu að útrýma því sem næst
efnislegri fátækt.