Morgunblaðið - 31.12.2014, Page 48

48 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 2014
www.gilbert.is
Við óskum þér og þínum friðsældar á jólum og
farsældar á komandi ári
Nýútgefin bók Jóns Steinars
Gunnlaugssonar hrl., Í krafti sann-
færingar, hefur meðal annars að
geyma magnaða frásögn af meint-
um misfellum innan Hæstaréttar.
Jón fjallar í löngu og rökstuddu
máli um það sem aflaga hefur farið
að hans mati í starfi réttarins. Und-
irritaðir vilja leyfa sér að blanda
sér í umræðuna því mikið er í húfi
enda varðar málið þjóðina alla.
Verklag Hæstaréttar
Jón gefur þá rökstuddu atvika-
lýsingu að einstakir dómar kunni að
líða fyrir mikið álag sem leiði til
þess að uppkveðnir dómar standist
ekki gæðakröfur og dómurum verði
á fingurbrjótar. Fjölskyldustemm-
ing innan dómsins er líka vandamál
að hans mati þar sem menn veigra
sér meðal annars við að skrifa sér-
atkvæði og getur dómsniðurstaða
að mati Jóns orðið óheppileg sam-
suða mismunandi úrlausna. Hann
dregur fram nokkur dæmi máli
sínu til stuðnings.
Í bókinni er brugðið upp vísbend-
ingum um skort einstakra dómara
á samúð með sakborningum, virð-
ingarleysi fyrir réttlæti, jafnvel
kunni dómar að hafa verið felldir í
Hæstarétti í hefndar- og refsiskyni,
ætlað Jóni en bitnað á skjólstæð-
ingum hans. Dómarar gerist á
stundum gæslumenn pólitískra
hagsmuna og viðhafi athafnir í því
skyni að lítillækka aðra dómara við
réttinn og beiti þeir þá jafnvel fyrir
sig ósannsögli. Jón gefur í skyn að
klíkuskapur dómara sé slíkur að
dómar líði jafnvel fyrir.
Það vekur athygli að þriggja
manna dómur veldur að mati Jóns
óöryggi um niðurstöður dóma og
gæti innkoma varadómara valdið
kúvendingu í dómsniðurstöðu fyrir
réttinum og nefnir Jón dæmi þar
um. Vitneskja um þetta er ekki al-
menn og kemur þetta á óvart ekki
síst vegna þeirra dæma sem Jón
dregur fram. Samkvæmt þessu get-
ur sekt manna eða sakleysi oltið á
heilsufari dómara og sambærilegt
athæfi gæti sætt gjörólíkri meðferð.
Skipan dómara
Á undanförnum áratugum hefur
mátt sjá að skipan dómara við rétt-
inn hefur verið æði brokkgengt
ferli. Jón dregur upp lítt fegraða
mynd af því hvernig val á dómurum
fer fram. Samkvæmt þessum lýs-
ingum skortir formfestu og einnig
hitt að einstakir sitjandi dómarar
hafa beitt þrýstingi við að koma
þóknanlegum kandidötum á fram-
færi og beitt sér jafnvel gegn öðr-
um. Jón telur einnig að klíka
manna sækist eftir að stýra dóms-
kerfi landsins.
Jón nefnir til sögunnar að til-
nefndir dómarar komi fyrir þing-
nefnd og geri grein fyrir sjálfum
sér og skoðunum sínum í opinni
dagskrá fjölmiðla. Það yrði mun
gagnsærra ferli en nú er.
Að sögn Jóns var brotið á honum
í skipunarferli hans sem dómara ár-
ið 2004 og telur hann að rannsaka
hefði átt háttsemi átta af níu
hæstaréttardómurum í ferlinu. Við
þessari alvarlegu ásökun hefði
þurft að bregðast.
Lokaorð
Hæstiréttur liggur eins og að
framan er rakið undir rökstuddu
ámæli sem hlýtur að veikja tiltrú
allra Íslendinga á faglegri getu
dómsins til að starfa hlutlægt og
með lögspekina að leiðarljósi við
úrvinnslu mála. Jón lýsir vinnu-
brögðum sem vart eru boðleg í
nokkurri stofnun og alls ekki
Hæstarétti. Þetta er ekki einkamál
þeirra sem í hlut eiga en fátækleg
viðbrögðin við málflutningi Jóns
eru ef til vill mesta áhyggjuefnið
eða þögnin ein.
Eftir Jón Þ. Hilmarsson og
Guðlaug Guðmundsson » Jón lýsir vinnu-
brögðum sem vart
eru boðleg í nokkurri
stofnun og alls ekki
Hæstarétti.
Höfundar eru endurskoðendur.
Í krafti
sannfæringar
Nýlega barst mér
bréf. Það var frá Líf-
eyrissjóði banka-
manna, hlutfallsdeild,
þar sem fram kom að
Fjármálaráðuneytið
hafði í lok nóvember sl.
staðfest ákvörðun árs-
fundar Lífeyrissjóðs-
ins frá síðastliðnu vori
um að skerða réttindi í
hlutfallsdeildinni um
9,65 %.
Ég fjallaði um þessa ákvörðun og
ástæður hennar í grein svipaðri
þessari, sem birtist í Morgunblaðinu
21. ágúst sl.
Í bréfinu sem ég fékk nú kemur
fram hvernig þessi ákvörðun verður
til þess, að stærri hluti lífeyr-
isgreiðslna til sjóðsfélaga verður í
framtíðinni fjármagnaður úr sjóðum
allra landsmanna því Trygg-
ingastofnun ríkisins þarf að greiða
hærri hluta eftir en áður.
Í bréfinu segir að ástæðan fyrir
ákvörðuninni sé hækkaður lífaldur.
Það kemur hins vegar ekki fram í
bréfinu að það er bara hluti skýring-
arinnar. Það kemur ekki fram að
Landsbankinn ber stóran hluta af
ábyrgðinni. Stór þáttur í þeirri stað-
reynd að sjóðurinn er rekinn með
halla, þrátt fyrir að ávöxtun á inn-
stæður sé og hafi verið vel yfir
mörkum alla tíð (næstbesta ávöxtun
íslenskra lífeyrissjóða sl. 15 ár), er
nefnilega sá, að Landsbankinn hefur
á stefnuskrá sinni að gera sólarlags-
samninga við eldri starfsmenn, sem
eiga kost á að fara á 95 ára regluna.
Sú regla gerir ráð fyrir að þegar
samanlagður lífaldur og starfsaldur
er 95 ár megi hefja töku lífeyris með
áunnið hlutfall af meðallaunum síð-
ustu 5 ára, þó ekki fyrir 60 ára aldur.
Miðað er við svokölluð föst laun, sem
eru í seinni tíð oft bara hluti launa
bankastarfsmanna.
Þessi stefna Landsbankans hefur
orðið til þess að mun fleiri hafa nýtt
sér regluna en þau 25% starfs-
manna, sem forsendur gerðu ráð
fyrir að myndu nýta sér þann rétt.
Reyndar er Lands-
bankinn ekki eina fyr-
irtækið sem á aðild að
sjóðnum, og hefur
stundað þetta, heldur
eiga Seðlabanki Ís-
lands, Reiknistofa
bankanna og Valitor
m.a. aðild að sjóðnum
og eiga fulltrúa í stjórn
hans.
Þessar forsendur um
að 25% lífeyrisþega
myndu nýta sér 95 ára
regluna, voru meðal
þeirra sem lagðar voru
til grundvallar þegar Hlutfalls-
deildin var stofnuð við sölu rík-
isbankanna fyrir aldamót, þegar losa
þurfti nýja eigendur undan banka-
ábyrgðinni, sem bankarnir báru á
fyrirrennara sjóðsins, sem hét Eft-
irlaunasjóður starfsmanna Lands-
banka Íslands og Seðlabanka Ís-
lands. Þetta var reyndar ekki eina
forsendan sem var röng, því fyrri
eigendur Landsbankans gerðu sátt
við sjóðinn 2006 og greiddu tæpa 2
milljarða inn í hann í kjölfar mál-
sóknar sem stjórn sjóðsins neyddist
til að fara í gegn fyrirtækjunum til
að leiðrétta rangar forsendur, sem
þá voru komnar fram.
Nú er svipuð staða uppi, reyndar
að sumu leyti verri, því þá voru for-
sendurnar ófyrirséðar og að sumu
leyti tilkomnar fyrir gassagang og
flumbrugang. Nú eru fyrirtækin
eins og Landsbankinn markvisst að
ávísa á lífeyrissjóðinn, með því að
gera starfsmönnum tilboð sem þeir
eiga bágt með að hafna, þvinga þá til
að hefja töku lífeyris fyrr en ella og
með því auka útgjöld sjóðsins meira
en ráð var fyrir gert og þar með
skerða kjör annarra sjóðsfélaga. Að
sjálfsögðu ætti Landsbankinn að
bæta sjóðnum það í hvert skipti, sem
hann gerir sólarlagssamning, því
það er löngu komið fram yfir fyrr-
nefnd 25% og hver einasti sólarlags-
samningur nú er í raun for-
sendubrestur, nema bætur komi
fyrir.
Það er aldrei gott að þurfa að vas-
ast í málarekstri. Allra síst gegn
vinnuveitanda sínum. Það sést best á
nýlegum málarekstri Seðla-
bankastjóra, sem reyndar leit ekki
svo illa út fyrir launþegann þegar
fyrri grein mín var skrifuð, því þá
virtist Seðlabankinn ætla að greiða
allan málskostnað, þó nú hafi annað
komið á daginn.
Mér sýnist samt að málsókn sé
kostur sem þarf að skoða alvarlega.
Annaðhvort einstakir félagar hlut-
fallsdeildar, sem hópmálsókn, eða
það sem best væri, ef stjórn sjóðsins
gerði það fyrir hönd skjólstæðinga
sinna. Tryggingastofnun á reyndar
mikilla hagsmuna að gæta og reynd-
ar skondið til þess að hugsa ef hún
tæki þátt í slagnum gegn núverandi
eigendum, sem eru auðvitað m.a. við
öll Íslendingar í gegnum eignarhlut
ríkisins í Landsbankanum og Seðla-
banka Íslands.
En auðvitað ættu aðildarfyr-
irtækin að sjá sóma sinn í að bæta
sjóðnum í hvert sinn sem þau ganga
á hlut hans með einum eða öðrum
hætti. Þau bera ábyrgð á fjárhags-
legu heilbrigði hans ekkert síður en
sjóðsfélagar gera.
Enn ávísar Landsbankinn
á innstæður annarra
Eftir Kjartan
Jóhannesson » Að sjálfsögðu ætti að
bæta sjóðnum það í
hvert skipti, sem gerður
er sólarlagssamningur
nú því hann er í raun
forsendubrestur, nema
komi bætur fyrir.
Kjartan
Jóhannesson
Höfundur á aðild að Lífeyrissjóði
bankamanna.
Ég eignaðist „Stiklur“
Ómars Ragnarssonar,
síðari hluta, fjögurra
diska safn og tók mér jól-
in til að skoða þá. Ómar
hikar aldrei. Hann verð-
ur svo tendraður af því
sem grípur hann að tími
og vegalengdir týnast.
Það er hreint með ólík-
indum hvað maðurinn
skilur eftir sig. Margt að
því hefði enginn annar haft kjark eða
þrek til að nálgast.
Flugvélin og bíllinn eru farartæki
sem fáir geta nýtt sér á sama hátt og
Ómar en hann á líka brýnt erindi á þá
staði sem hann sækir heim. Sumir
verða uppteknir af ákveðnum svæð-
um á Íslandi, en fyrir Ómari er þetta
merkilega land á við eitt kálfsskinn.
Enginn útkjálki eða öræfi eru honum
óviðkomandi. Sama er að segja um
íbúana, þeir eru ekki metnir eftir því
hvaða flokk þeir kjósa, eða eignum
sem metnar verða til fjár. Nei, heldur
hve saga þeirra er óvenjuleg og lífs-
reynslan dýr sem þeir hafa ratað í,
eða valið sér. Viðtöl hans við ein-
staklinga eiga engan samjöfnuð.
Ómar er líka svo fölskvalaus að all-
ir opna sig fyrir honum. Um ferðir
hans á lofti og á landi segir enginn
texti jafn skýra sögu. Hann situr um
veður sem styðja frásögnina og kem-
ur vel undirbúinn í hvern áfanga og
ræðir við heimamenn eins og nábúa
sem hann hefur alltaf þekkt. Ég efast
um að nokkur Íslendingur þekki
kennileiti á landinu jafn vel og hann.
Honum er líka gefið
sérstakt minni á stað-
arheiti og landslag
sem hann hefur einu
sinni litið augum.
Fyrir mér eru ferð-
ir Ómars um hálendið
stór upplifun, sömu-
leiðis flug hans yfir
eyðistaði og jökla sem
enginn hefur leikið
eftir, eða hafís á Vest-
fjörðum sem fáir hafa
reynt að mynda. Í til-
vikum hefur hann brugðið á það ráð
að kalla til snilldar kvikmyndamenn
eins og t.d. Friðþjóf Helgason.
Ómar á skilið stórt lof fyrir fram-
tak sitt og arfinn sem hann eftirlætur
okkur. Í myndum sínum kemur hann
því að hve dýrmæt eign er í íslenskri
náttúru. Hann ferðast til Noregs og
Bandaríkjanna til að sanna gildi
þeirra staða sem aðrar þjóðir hafa
lagt í að vernda með merkilegum ár-
angri. Sérstaða Íslands er honum of-
arlega í huga og hve hæpið sé að láta
ekki náttúruna njóta vafans, þegar
gengið er á þessa auðlegð. Það er
heimskra manna háttur.
Sjónvarpið á þakkir skildar fyrir
aðild sína að myndgerðinni.
Stórkostlegar
„Stiklur“
Eftir Pál
Steingrímsson
Páll Steingrímsson
» Í myndum sínum
kemur hann því að
hve dýrmæt eign er í ís-
lenskri náttúru.
Höfundur er kvikmyndagerðar-
maður.