Fréttablaðið - 06.10.2015, Blaðsíða 20

Þ
egar þú hugsar um bíla,
er Frakkland þá fyrsta
landið sem kemur upp
í hugann? Líkur eru á
því að önnur lönd, sem
ég hef nú þegar skrif-
að um, svo sem Þýska-
land, Japan eða Bandaríkin, komi
fyrst upp í hugann, enda hefur
Frakkland ekki eins mikið vægi
á bílamarkaðnum og áður fyrr.
Franskir bílar nútildags hafa það
óorð á sér að vera óáreiðanlegir
og með ódýrt yfirbragð. Af hverju
eru þeir þá svona mikilvægir í
sögulegu samhengi?
Helstu bílaframleiðendur Frakklands
· Bugatti: Einn merkasti bílafram-
leiðandi í sögunni þrátt fyrir að
hafa aðeins verið virkur á milli
ca. 1909-1950 og svo aftur áratug-
um síðar síðar. Var keyptur upp
af Hispano-Suiza árið 1963, gekk
á milli eigenda um hríð og féll svo
í hendur Volks wagen Group árið
1998.
· Citroën: Partur af PSA-samsteyp-
unni frá árinu 1976. Stofnað árið
1919 og var fyrsti framleiðandi
utan Bandaríkjanna til að fjölda-
framleiða bíla og hafa net af sölu-
stöðum og þjónustu.
· Peugeot: Partur af PSA-sam-
steypunni (Peugeot Société Ano-
nyme) sem er í dag í eigu Peugeot-
fjölskyldunnar, franska ríkisins og
Dongfeng frá Kína. Peugeot var
stofnað árið 1896 sem bílafram-
leiðandi. Var áður þekkt merki
fyrir reiðhjól og kvarnir. Peu-
geot á sér gríðarlega mikla sögu í
akstursíþróttum, en þar má helst
nefna rallí, Le Mans-kappakstur
og Pikes Peak.
· Renault: Stofnað árið 1899. Er
eigandi Dacia í Rúmeníu, Ren-
ault-Samsung Motors í Suður-Kór-
eu og á 43,4% hlut í Nissan. Einn-
ig á Renault hið fornfræga merki
Alpine sem þá dreymir um að
koma aftur á kortið. Renault-Niss-
an Alliance er samvinnufélag sem
er fjórði stærsti bílaframleiðandi
í heimi. Einnig framleiðir Ren-
ault vörubíla, sendibíla og rútur.
Renault á sér mikla sögu í akst-
ursíþróttum og má þá helst nefna
Formúlu 1.
Frakki smíðaði fyrsta bílinn
Það vill oft gleymast hversu stór-
an þátt Frakkar áttu í þróun bif-
reiðarinnar og hversu snjallir og
útsjónarsamir þeir hafa verið í
gegnum tíðina. Þrátt fyrir að Karl
F. Benz hafi hannað fyrsta bíl-
inn eins og við köllum hann í dag
þá var Frakkinn Nicolas Cugnot
fyrstur til að búa til sjálfrennireið
árið 1769. Hún var knúin áfram
af gufuafli, vó 2,5 tonn og undir
henni voru einungis þrjú hjól.
Annar Frakki náði sér í einkaleyfi
á fyrstu fjórgengisvélinni árið
1862 en smíðaði hana aldrei.
Fyrsti bíllinn með gúmmídekk
Peugeot-fjölskyldan hafði hann-
að og framleitt alls kyns vörur,
allt frá piparkvörnum til reið-
hjóla þegar framleiðsla á bifreið-
um byrjaði hjá þeim 1890. Fyrsti
framleiddi bíll Peugeot var Type
2 en hann notaði vél frá Daimler
í Þýskalandi. Næsta týpa, Type
3, var fyrsti bíllinn sem var með
gúmmídekk. Árið 1894 vann Peu-
geot fyrsta kappakstur sögunnar
sem var frá París til Rouen. Árið
1903 hafði Peugeot framleitt helm-
ing bíla á götum Frakklands og á
árunum 1904 til 1910 hafði fyrir-
tækið framleitt í það minnsta 53
týpur af bílum. Armand Peugeot
tók bílahluta Peugeot út úr fyrir-
tækinu og setti upp verksmiðju til
þess eins að smíða bíla.
Bremsur á öllum hjólum
Árið 1912 fékk Armand ungan en
metnaðarfullan hönnuð, Ettore
Bugatti, til að hanna nýja fjögurra
strokka vél fyrir bílinn Bébé. Á
næstu árum tók Peugeot þátt í alls
kyns kappakstri og vann sér inn
titla og með því virðingu. Þannig
varð fyrirtækið líklegast fyrst til
að setja bremsur á öll hjól bílsins
en ekki bara að aftan eins og tíðk-
aðist. Á meðan fyrri heimsstyrj-
öld stóð yfir þurftu verksmiðjur
að framleiða hergögn fyrir Frakk-
landsher en Peugeot kom sterkt
til leiks eftir stríð. Árið 1929 kom
út Peugeot 201 sem var ódýr-
asti bíllinn á markaðnum í Frakk-
landi. Eftir það hafa flestir bílar
þeirra borið svipuð nöfn. Í krepp-
unni 1930 vildi Peugeot koma sér
aftur á kortið með 402 BL Éclipse
Décapotable sem var fyrsti bíll-
inn með harða blæju sem seig
niður í farangursrýmið að aftan
þegar maður vildi fá vindinn í
hárið. Næsta kynslóð bíla innihélt
202, 302 og 402 en þeir voru fræg-
ir fyrir að framlugtirnar voru á
bak við grillið fyrir miðju bíls-
ins til að minnka loftmótstöðu. Í
seinna stríðinu var Peugeot hepp-
ið því að það fékk að framleiða bíla
sína á meðan nasistar réðu ríkjum
í Frakklandi. Eftir stríð hélt fyr-
irtækið áfram að þróa bíla sína.
Þá komu út 203, 403 og 404 en árið
1958 var farið að selja Peugeot-
bíla í Bandaríkjunum.
Peugeot tekur Citroën yfir
Árið 1974 tók Peugeot Citroën
yfir og fékk ríkisstyrki til að halda
báðum fyrirtækjunum á floti. Vert
er að koma því að að alveg frá
upphafi hafa Peugeot-bílar verið
þekktir fyrir styrk sinn. Þeir hafa
lengst af verið mjög sterkbyggðir
og þurft að þola alls kyns þolraun-
ir í Afríku og Suður-Ameríku. Á
fyrstu áratugunum voru gjarnan
haldnar sýningar þar sem stokkið
var á bílunum og gerðar alls kyns
kúnstir. Þeir hafa verið gífurlega
sigursælir í heimsrallinu og einn-
ig unnið Le Mans 24 klukkustunda
kappaksturinn fræga fjórum sinn-
um, síðast árið 2009.
Renault verður stærsti framleiðand-
inn
Louis Renault fæddist árið 1877
en við unglingsaldur var hann far-
inn að fikta í notuðum vélum sem
hann komst í. Ferill hans hófst
með lygilegu hraði. Þegar hann
náði 21 árs aldri bjó hann til sinn
fyrsta bíl. Hann keyrði á honum
í veislu á jóladag og vinir pabba
hans voru svo yfir sig hrifnir að
þeir pöntuðu 24 slíka bíla á staðn-
um. Þannig byrjaði ferill Ren-
ault. Við aldamótin 1900 var hann
ásamt bræðrum sínum með 100
manns í vinnu í bílaverksmiðju
sinni. Á tveimur árum tvöfaldaðist
vinnuaflið. Renault notaði kapp-
akstur til að koma bílum sínum
á framfæri og gekk það vel. Bíl-
arnir urðu gríðar lega vinsæl-
ir sökum lágs kaupverðs en einn-
ig voru Renault-bræður fyrstir til
að framleiða almennilegan fólksbíl
sem hafði sæti fyrir fjóra farþega
árið 1904. Árið eftir keypti leigu-
bílastöð 250 Renault-bíla. Tveim-
ur árum síðar hafði talan meira
en fjórfaldast. Renault var orðinn
stærsti bílaframleiðandi í Frakk-
landi. Það gerði Renault kleift að
vera með alls kyns týpur af bílum,
allt frá bíl fátæka mannsins til
rándýrra eðalvagna.
Glæsileg nöfn
Frekar kómískt er að nöfn eð-
alvagnanna, eins og Coupé De-
Ville og fleiri álíka voru síðar
notuð á bandaríska bíla því þau
þóttu svo glæsileg. Í fyrri heims-
styrjöldinni voru plön hjá Þjóð-
verjum um að leggja Frakkland
undir sig úr tveimur áttum. Til
þess að stöðva Þjóðverjana áður
en þeir næðu Parísarborg þurfti
franski herinn að hafa snör hand-
tök og mæta þeim á miðri leið. Til
þess tók herinn allar þúsundirn-
ar af Renault-leigubílum úr Par-
ísarborg, fyllti þá af hermönnum
og kom þeim út úr borginni til að
mæta Þjóðverjunum og á endan-
um bjargaði það borginni. Renault
fór þá að framleiða hergögn í stað
fólksbíla og framleiddi næstum
allt fyrir franska herinn í stríð-
inu. Frægasta hertækið sem Louis
hannaði var Smáskriðdrekinn (e.
Lighttank) sem var lítill og létt-
ur skriðdreki sem komst allt og
fór hratt yfir. Eftir stríð hélt Ren-
ault áfram að framleiða bíla en
Citroën var byrjað að mynda sam-
keppni með Type A bílnum. Ren-
ault svaraði samkeppninni með
því að framleiða grunn að bíl sem
hægt var svo að nota í alls kyns
verk með mismunandi tólum, svo
sem slökkvistarf, sorphirðu, vöru-
flutninga o.fl. og varð gríðarlega
vinsæll.
Varð að vinna með nasistum
Í seinni heimsstyrjöld þegar Þjóð-
verjar voru búnir að hertaka
Frakkland þurfti Louis Renault að
gera upp við sig hvort hann neit-
aði að vinna með nasistum og lík-
lega missa allt sem hann átti eða
gerði samning við nasista og kæmi
í veg fyrir að verksmiðja hans
væri tekin í sundur og flutt til
Þýskalands. Hann valdi að semja
við nasista og fá að stjórna áfram
verksmiðju sinni. Hann reyndi
eins og hann gat að hægja á fram-
leiðslu hergagna nasista sem voru
framleidd í verksmiðju hans.
Bandamenn sprengdu verksmiðju
hans þrisvar sinnum en alltaf
reisti Renault hana úr rústunum
í von um að einhvern daginn gæti
hann framleitt aftur bíla fyrir al-
mennan markað. Þegar stríðinu
lauk var Louis Renault handtek-
inn fyrir landráð og dó nokkrum
mánuðum síðar. Renault-fyrir-
tækið var orðið eign franska rík-
isins eftir stríð og byrjaði á því
að framleiða bíl sem Louis Ren-
ault hafði hannað í leyni á meðan
á stríðinu stóð. 4CV hét hann, var
byggður á svipuðum grunnþáttum
og Volkswagen-bjallan, og varð
gríðar lega vinsæll. Sá sem tók við
af 4CV var Dauphine og varð hann
enn vinsælli. Þá fór Renault í vík-
ing og setti á laggirnar verksmiðj-
ur í öðrum löndum og margfald-
aði söluna. Næst fór Renault að
framleiða sendibíla sem þróaðist
yfir í vörubíla sem þeir framleiða
í dag. Renault-bílar hafa oftast
verið framúrstefnulegir í útliti og
vinsælir. Þrátt fyrir það hafa þeir
ásamt öðrum frönskum bílum haft
óorð á sér seinustu áratugi fyrir
að vera óáreiðan legir.
Citroën vann fyrir Mors
André-Gustave Citroën fædd-
ist árið 1878. Afi hans vann við
að selja ávexti og fékk viðurnefn-
ið Limoenman (sem þýðir límónu-
maðurinn) en pabbi André færði
nafnið yfir á hollensku og úr varð
Citroen – sem André breytti svo
sjálfur í Citroën. Þegar André
var búinn með háskóla hafði hann
misst báða foreldra sína og ákvað
að heimsækja heimaland móður
sinnar, Pólland. Þar sá hann tré-
smið notast við tannhjól með
„síldarbeinasniði“ (e. Herring-
bone structure), þ.e. að tennurn-
ar lágu skáhallt hver á móti ann-
arri. Hann keypti einkaleyfið á
þessari uppfinningu ódýrt og not-
aði síðar meir í bílana sína sem
einkenndi þá, en gírarnir voru
mun hljóðlátari en aðrir gírar og
afköstuðu meira. Eftir það hefur
þessi týpa tannhjóla gjarnan verið
notuð í bíla og fleiri tæki. Citroën-
merkið er einmitt skírskotun í
síldarbeina tannhjólið (e. Double
Chevron).
Bílasaga André Citroën byrjaði
þegar honum var boðið að stjórna
Mors-bílaframleiðandanum, en
þar gekk honum mjög vel þrátt
fyrir ungan aldur. Í fyrri heims-
styrjöld fjöldaframleiddi hann
vopn fyrir Frakklandsher.
Citroën 4. stærsti í heiminum
Árið 1919 stofnaði hann svo bíla-
framleiðandann Citroën sem varð
einmitt fyrsti fjöldaframleiðandi
bíla utan Bandaríkjanna en André
öðlaðist reynslu af vopnafram-
leiðslu í stríðinu. Á aðeins átta
árum var Citroën orðinn fjórði
stærsti bílaframleiðandinn í heim-
inum. Árið 1924 kynnti Citroën
fyrsta bílinn utan Bandaríkjanna
sem var aðeins úr stáli, B10. Tíu
árum síðar gaf Citroën út hinn
framúrstefnulega Tract ion Avant
sem var fyrsti fjöldaframleiddi
framhjóladrifni bíllinn og einn
fyrsti fólksbíllinn sem ekki var
byggður á grind, þ.e. að styrkur
bílsins var í yfirbyggingunni eins
og flestir bílar eru í dag. Sá bíll
kostaði gríðarlega mikið í þróun
og tækjabúnaði fyrir Citroën og
olli því að fyrirtækið fór á hausinn
og var tekið yfir af dekkjafram-
leiðandanum Michelin. Rétt fyrir
seinni heimsstyrjöld var André
Citroën farinn að þróa nýjan ódýr-
an fólksbíl sem átti að vera hið
fullkomna tæki fyrir bændur í
sveitum Frakklands. Eftir stríð
var þráðurinn tekinn upp að nýju
og úr varð 2CV sem er mest seldi
bíll Citroën.
Citroën DS mesta þróunarstökkið
Árið 1955 kom út annar bylt ingar-
kenndur bíll frá Citroën, DS. Sá
bíll var stútfullur af tækninýjung-
um og er í raun sá bíll sem ýtti
undir mesta þróunarstökk í sögu
bílaiðnaðarins. James May úr
sjónvarpsþáttunum Top Gear lýsir
honum sem „tvímælalaust besta
bíl í heimi“. Ég fer meira í smáat-
riðin síðar í greininni.
André hafði mikið vit á fram-
leiðslu og markaðsfræðum og átti
heimsmet í stærstu auglýsingu í
heimi þegar allur Eiffel-turninn
var ein risastór Citroën-auglýs-
ing á millistríðsárunum 1925-1934
og sendi hann, líkt og Peugeot,
bíla sína í langferðir um torfær-
ur í Afríku, Asíu og Ameríku sem
markaðsherferð fyrir ágæti bíla
hans. Citroën framleiddi líka mjög
sniðuga sendibíla sem voru áreið-
anlegir og elskaðir af litlum sem
stórum fyrirtækjum. Á sjöunda
áratugnum keypti Citroën nokkur
fyrirtæki eins og Panhard og Ber-
liet frá Frakklandi og Maserati frá
Ítalíu.
Fiat tekur yfir Citroën
Eftir það seldi Michelin hlut sinn
í fyrirtækinu og FIAT tók yfir.
Á þeim tíma voru Citroën í sam-
vinnu við Maserati og N.S.U. við
að framleiða bílvélar. Mikill skatt-
ur var lagður á eyðslufrekar vélar
og sportbílavélarnar frá Mase-
rati og Rotary (Wankel) vélarn-
ar frá N.S.U. skiluðu báðar fjöl-
mörgum hestöflum en hræðileg-
um eyðslutölum sem gerði þær allt
of dýrar. Auk þess þurfti Citro-
ën að hætta að selja bíla sína í
Franska
byltingin
Það vill oft gleymast hversu stóran þátt
Frakkar áttu í þróun bifreiðarinnar og
hversu snjallir og útsjónarsamir þeir hafa
verið í gegnum tíðina.
Citroën DS
Citroën 2CV.
Louis Renault þurfti
að ákveða sig hvort
hann neitaði að vinna með
nasistum og líklega missa
allt sem hann átti eða að
gera samning við þá og
koma í veg fyrir að verk-
smiðja hans yrði tekin í
sundur og flutt til þýska-
lands.
Sindri Snær Thorlacius
bílar
Fréttablaðið
2 6. október 2015 ÞRIÐJUDAGUR
0
2
-1
1
-2
0
1
5

1
0
:3
1
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
6
C
3
-7
C
0
0
1
6
C
3
-7
A
C
4
1
6
C
3
-7
9
8
8
1
6
C
3
-7
8
4
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
0
4
8
s
_
5
1
0
2
0
1
5
C
M
Y
K