Morgunblaðið - 02.05.2015, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. MAÍ 2015
1. maí-ís Það er gott að fá sér ljúffengan ís á Ingólfstorginu í miðborg Reykjavíkur á baráttudegi verkalýðsins þegar allir í kringum mann eru alltaf að tala um verkföll og einhverjar vinnudeilur.
Árni Sæberg
Þróun regluverks á
fjármálamarkaði á síð-
ustu árum hefur verið
með þeim hætti að
veita Fjármálaeftirlit-
inu í auknum mæli afar
víðtækar og jafnvel
matskenndar heimildir
til eftirlits. Minna hef-
ur farið fyrir umræðu
um hvernig Fjármála-
eftirlitið hefur beitt
valdi sínu og hver sé
árangur þess að öðru leyti. Nú liggja
fyrir frumvörp um auknar mats-
kenndar heimildir og ákvæði um að
leggja á hærri stjórnvaldssektir.
Skortur á heildarsýn
Það hefur enga þýðingu að auka
við heimildir FME án þess að því sé
velt upp hvert sé hlutverk þess og á
hvaða sviði líklegt sé að eftirlitið geti
náð árangri. Auknar valdheimildir
án skýrra markmiða gera starfsemi
FME ómarkvissari og tilviljana-
kenndari. Eftirlitið fer þá oftar en
ekki að snúast um aðgerðir sem eru
til vinsælda fallnar á hverjum tíma,
auknar fjárheimildir og völd, í stað
aðgerða sem stuðla að
heilbrigðum fjár-
málamarkaði. Til lengri
tíma dregur það úr
trausti á störfum þess,
sem er forsenda fyrir
að FME nái árangri.
Misbeiting valds
Á síðustu árum hafa
dómstólar, Umboðs-
maður Alþingis og Per-
sónuvernd gert fjöl-
margar athugasemdir
við starfsemi FME.
Hefur eftirlitið verið
dæmt til greiðslu skaðabóta og end-
urgreiðslu stjórnvaldssekta þar sem
ekki hefur verið farið að lögum.
Rannsóknarreglu hefur ekki verið
fylgt, svipting starfsréttinda á
grundvelli hæfisskilyrða og umfjöll-
un á vefsíðu hefur reynst ólögmæt,
lög hafa verið brotin um varðveislu
og afhendingu gagna, gjaldtaka hef-
ur verið umfram eða jafnvel án laga-
heimilda, reglur um málshraða, leið-
beiningarskyldu og meðalhóf hafa
ekki verið virtar, sett hafa verið leið-
beinandi tilmæli án lagastoðar, jafn-
ræðisregla, andmælaregla og þagn-
arskylduákvæði hafa verið brotin,
aðgangur að gögnum hefur verið
takmarkaður með ólögmætum hætti
og góðir stjórnsýsluhættir virtir að
vettugi. Þessu til viðbótar hafa á
þriðja hundrað einstaklingar þurft
að búa við réttarstöðu grunaðs
manns hjá Sérstökum saksóknara
vegna tilefnislausra kærumála
FME. Tveir skjólstæðingar mínir
sættu fimm tilefnislausum kærum af
hálfu FME og misstu störf sín vegna
þeirra. Stjórnvald sem misfer með
heimildir sínar með þessum hætti
verðskuldar ekki að því séu veittar
frekari heimildir.
Staða FME er með þeim hætti að
það setur íþyngjandi reglur á grund-
velli matskenndra lagaheimilda,
rannsakar hvort reglurnar hafi verið
brotnar og úrskurðar síðan um
meint brot og ákvarðar stjórnvalds-
sektir eða önnur viðurlög. Úrskurðir
þess eru hvorki kæranlegir til æðra
stjórnvalds né kærunefndar eftir að
slík nefnd var lögð niður fyrir nokkr-
um árum. Framangreind upptalning
á misbeitingu valds og valdheim-
ildum sýnir að full þörf er á slíkri
kærunefnd. Jafnframt væri ástæða
til að árétta að þeir einstaklingar
sem þurfa að þola brot af þessu tagi
eigi skýlausan rétt til skaðabóta.
Eftirlit frá falli bankanna 2008
Þrátt fyrir gífurlegan mannafla,
aukna fjármuni og víðtækari heim-
ildir FME undanfarin ár, þá verður
ekki séð að þær hafi skilað tilætl-
uðum árangri. Nýlega bárust fréttir
af erfiðleikum í rekstri Sparisjóðs
Vestmannaeyja, en áður höfðu bor-
ist svipaðar fregnir af Sparisjóði
Bolungarvíkur, Sparisjóði Keflavík-
ur, Byr og fleirum. Þrátt fyrir að
þessi sjóður hafi verið rekinn með
tapi af eiginlegri starfsemi frá 2011
og að óvissa hafi um nokkurt skeið
ríkt um eignir hans þá verður ekki
séð að það hafi vakið sérstaka at-
hygli FME. Þegar loksins er farið af
stað er lítið horft til meðalhófs og
minnihlutaverndar. Stjórnendum og
eigendum sjóðsins er gefinn mála-
myndafrestur til aðgerða í nokkra
daga og söluferlinu hagað með þeim
hætti að sem minnst fáist fyrir eign-
irnar. Það er sérlega óheppilegt í
ljósi þess að sami aðilinn var bæði
stærsti stofnfjáraðilinn í Sparisjóðn-
um og jafnframt langstærsti eigandi
kaupandans.
FME hefur víðtækar heimildir til
að meta eignir fjármálafyrirtækja
þar sem það hefur yfirsýn yfir eignir
allra þeirra og getur gert úttekt á
eignasafni þeirra. Þessar heimildir
hafa verið styrktar og allir eru
reynslunni ríkari. Á þessu sviði hef-
ur FME allar forsendur til þess að
ná árangri og getur áunnið sér nauð-
synlegt traust á markaði á grund-
velli þekkingar og faglegra vinnu-
bragða. Auknar valdheimildir um
allt og ekkert draga úr vægi þess
sem eftirlitið á fyrst og fremst að
snúast um. Þegar við þetta bætist
skeytingarleysi í garð meginreglna
stjórnsýsluréttar og virðingarleysi
fyrir mannréttindum þá er ekki von
á góðu. Áður en FME eru veittar
auknar valdheimildir þarf að rann-
saka þá misbeitingu valds sem átt
hefur sér stað á síðustu árum. Þá
verða þingmenn að gæta þess að láta
valdi fylgja ábyrgð og mæla fyrir um
skipun kærunefndar vegna ákvarð-
ana FME og afdráttarlausa skaða-
bótaskyldu þegar út af bregður.
Eftir Helga
Sigurðsson »Umboðsmaður Al-
þingis og Persónu-
vernd hafa gert fjöl-
margar athugasemdir
við starfsemi FME.
Helgi
Sigurðsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Fjármálaeftirlitið og meðferð valds