Dagblaðið Vísir - DV - 10.11.2010, Qupperneq 3

miðvikudagur 10. nóvember 2010 fréttir 3
„Þetta er iðnaður sem er í fullum
blóma,“ segir Jón Baldvin Hanni-
balsson, fyrrverandi utanríkisráð-
herra og sendiherra, sem var aldrei í
vafa um að Bandaríkjamenn stund-
uðu njósnir hér á landi. Hann telur
tilgang njósna Bandaríkjamanna
um allan heim vera margþættan og
hlær þegar blaðamaður spyr hvort
hann telji þær nauðsynlegar fyrir
öryggi sendiráða Bandaríkjanna.
„Ef slíkar njósnir væru til þess að
gæta öryggis starfsfólks sendiráða
þá væri þetta lögmæt starfsemi en
ef það er gert á laun og í óþökk við-
komandi ríkis þá er það annað mál.
Venjulegir borgarar vita ekkert um
þetta mál.“
Jón Baldvin bendir á að njósna-
stofnanir séu stærstu ríkisstofnanir
Bandaríkjanna og þeim sé ætlað að
gæta innra öryggis og fari starfsem-
in þá fram innan Bandaríkjanna
og svo sé um að ræða alþjóðlega
njósnastarfsemi sem vaxið hafi frá
ári til árs. „Hún nær líka til njósna
á efnahagssviðinu fyrir bandarísk
fyrirtæki. Á Evrópuþinginu birtist
skýrsla fyrir einhverjum árum, eftir
mikla rannsókn, og þar kom fram
að fyrirtæki í Evrópusambandinu
töpuðu tugum milljarða á ári hverju
vegna njósna. Vegna tækniupplýs-
inga og viðskiptaupplýsinga sem
bandaríska njósnakerfið, sem í Evr-
ópu hefur miðstöðvar í Bretlandi,
aflar með ólöglegum hætti og kem-
ur á framfæri við bandarísk fyrir-
tæki til að styrkja samkeppnisstöðu
þeirra. Þetta er staðreynd.“
Eftirlitssveit
Laura Gritz, talsmaður bandaríska
sendiráðsins á Íslandi, hefur stað-
fest að hér á landi sé starfrækt eftir-
litssveit, eða „surveillance detec-
tion unit“, eins og tíðkast í nánast
öllum ríkjum þar sem Bandaríkin
hafa sendiráð. Hún segir jafnframt
að hvorki sé um njósnastarfsemi
að ræða né sé starfsemin leynileg.
Hún segir starfsemina vera hluta
af varnarsamstarfi við gistiríkin og
henni sé ekki beint gegn gistiríkjun-
um á neinn hátt né þegnum þeirra.
Tilgangurinn sé einungis að fylgjast
með grunsamlegri starfsemi í kring-
um sendiráðin. Í utanríkisráðu-
neytinu finnast þó engin gögn um
slíkt varnarsamstarf á milli Íslands
og Bandaríkjanna. Áætlunin mun
vera 10 ára gömul en var þó stórefld
eftir 11. september 2001.
Í Noregi komst það nýlega upp
að lögreglumenn á eftirlaunum
væru í vinnu hjá bandaríska sendi-
ráðinu við að njósna um samlanda
sína á grundvelli sama kerfis og
fengu í einhverjum tilfellum jafn-
vel greitt undir borðið. Samkvæmt
heimildum norsku fréttastofunn-
ar TV2 hafa hundruð Norðmanna
verið skráð í hryðjuverkagagna-
grunn Bandaríkjamanna, Security
Incident Managament Analysis
System (SIMAS), og því er líklegt að
einhverjir Íslendingar hafi einnig
verið skráðir í þann gagnagrunn, þó
það hafi ekki verið staðfest. Í gagna-
grunninn eru meðal annars skráð
nöfn einstaklinga, kennitölur, hár-
litur, augnlitur, húðlitur, nöfn for-
eldra, hæð og þyngd, símanúmer
og fleira.
Ögmundur Jónasson, dóms-
mála- og mannréttindaráðherra,
hefur farið þess á leit við ríkislög-
reglustjóra að kanna þetta mál og
hvort leyfi hafi fengist fyrir slíkri
upplýsingasöfnun um íslenska
borgara. Þá hefur hann einnig ósk-
að eftir upplýsingum frá ráðuneyt-
inu um sama mál.
Forðast skal öll lykilorð
Jón Baldvin segir Bandaríkin vera
hernaðarbrjálað stórveldi sem reki
gervihnattakerfi sem þeir noti kerf-
isbundið til njósna. Bandaríkin
geti til dæmis haft eftirlit með öll-
um tölvupóstsamskiptum sem fara
fram í heiminum. Sjálfur var Jón
Baldvin sendiherra Íslands í Banda-
ríkjunum á árunum 1998–2002 og
telur sig því vita um hvað hann er að
tala. „Við sendiherrarnir í Washing-
ton bárum oft saman bækur okkar
og spurðum hver annan um það
hvaða ráð væru höfð til þess að verj-
ast ameríska njósnakerfinu og einn
sendiherra til dæmis sagði að það
væri nú fátt til varnar annað en að
forðast öll lykilorð sem njósnakerf-
ið nemur. Þú nefnir ekki orðið Bush,
þú nefnir ekki orðið secu rity, þú
nefnir ekki United States. Þú kem-
ur þér upp ákveðinni kóðun. Þetta
eru nú ekki mikil vísindi og var ekki
mjög nákvæmt en þetta byggði á
því að það var opinberlega vitað að
njósnakerfið er tölvustýrt og það
staldrar við ef það koma einhver
lykilorð, þá nemur það upplýsingar
og kemur þeim inn í njósnamaskín-
urnar.“
„Þær eru löngum stjórnlausar“
Jón Baldvin veit ekki hvað Banda-
ríkjamenn geti haft upp úr því að
njósna um Íslendinga. „Ísland er
ekki hernaðarlega mikilvægt fyr-
ir Bandaríkjamenn lengur og þess
vegna eru þeir farnir. Ísland er nátt-
úrlega bara kotríki og ræður engu í
veröldinni og ætti þess vegna að fá
að vera í friði. Stofnanir eins og CIA
eru meira og minna bilaðar á geði.
Þær eru löngum stjórnlausar og eru
„paranoid“ samkvæmt skilgrein-
ingu. Þær sjá óvini í öllum hornum
og blása upp ímyndaða hættu og í
mörgum tilfellum er þetta gert í eig-
inhagsmunaskyni til að þenja þess-
ar stofnanir út.“
Jón Baldvin bendir á að Banda-
ríkjamenn hafi farið gjörsamlega á
taugum eftir hryðjuverkin 11. sept-
ember 2001 og að stofnanir og öll
löggjöf í njósnamálum taki orðið
langt út yfir allan þjófabálk. „Þeir
eru njósnandi um ömmu sína af
hræðslu um allan heim.“
Jón Baldvin segir Bandaríkja-
menn fara sínu fram á heimsvísu
eins og þeim þóknist og beita til
þess ofturtækni. Þá virðist þeir í
mörgum tilfellum ekki þurfa sam-
þykki viðkomandi stjórnvalda en í
sumum tilfellum séu njósnir stund-
aðar í samstarfi við leyniþjónust-
ur landanna. Í tilfelli Íslands væri
það ríkislögreglustjóri, ráðherra
og ráðuneytisstjóri dómsmála- og
mannréttindaráðuneytisins.
Bandaríkjamenn starfrækja eftirlitssveitir í tengslum við sendi-
ráð sín. Þeim er gert að fylgjast með umhverfi sendiráðanna.
Fyrrverandi sendiherra segir Bandaríkin vera hernaðarbrjál-
að stórveldi sem fari sínu fram og oft án samþykkis landanna.
„Njósnandi um
ömmu sína“
Sólrún lilja ragnarSdóttir
blaðamaður skrifar: solrun@dv.is
njósnir á Íslandi Staðfesthefur
veriðaðbandarískasendiráðiðhérá
landistarfrækireftirlitssveitsemfylg-
istmeðumferðíkringumsendiráðið
ogskráirupplýsingarígagnagrunn.
„Meira og minna bilaðar á geði“
JónBaldvinsegirlöggjöfumnjósna-
starfsemiíBandaríkjunumtakaútyfir
allanþjófabálk.
BÁÐU ÚTRÁSARMENN UM
RÁÐ UM EINKAVÆÐINGU
Margir aðrir tölvupóstar frá Þór-
halli til Guðmundar staðfesta þessa
túlkun. Þórhallur virðist hafa leitað
mikið til Guðmundar og Þórs þeg-
ar kom að því að breyta ríkisrekstrin-
um og öðru slíku. Annar tölvupóstur
sem fór á milli fjármálaráðuneytisins
og Guðmundar og Þórs bar yfirskrift-
ina „Umbætur í ríkisrekstri“ og aðrir
póstar eru persónulegir þar sem slegið
er á létta strengi. Meðal annars stakk
Þórhallur upp á því í gríni í tölvupósti
árið 2005 að Milestone keypti gömlu
Heilsuverndarstöðina á Barónsstíg
undir starfsemi sína: „Gleymdi að
benda þér á að gamla Heilsuverndar-
stöðin yrðu glæææææsiegar höfuð-
stöðvar fyirir Milestone samstæðuna.
Þú gætir meira að segja leigt Baugi
kjallarann,“ en Heilsuverndarstöð-
in var til sölu hjá íslenska ríkinu og
Reykjavíkurborg á þessum tíma.
óskýr skil á milli stjórnmála og
viðskiptalífs
Þessi samskipti skrifstofustjórans og
stjórnenda Baugs, Milestone og Sjó-
vár renna stoðum undir þá ályktun
sem dregin er um samspil stjórnmála
og viðskiptalífs í einum viðaukanum
í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis.
Þar er fyrst rætt um einkavæðingu og
síðan um það hvaða áhrif þessi einka-
væðing hafði á stjórnmál og stjórn-
sýslu í landinu.
Þar segir: „Eitt af markmiðum
einkavæðingar er að færa völd frá
stjórnmálamönnum til einkaaðila.
Með einkavæðingu banka, sjóða og
margra fyrirtækja á síðasta áratug
dró ríkisvaldið sig út úr margvíslegri
starfsemi og völd stjórnmálamanna
minnkuðu að sama skapi. Á sama tíma
og ríkisvaldið veiktist sóttist viðskipta-
lífið æ meir eftir afskiptum af stefnu-
mótun og lagasetningu sem um það er
sett. Eins og víða hefur gerst beittu fyr-
irtæki hagsmunasamtökum til að hafa
afskipti af reglusetningu og lagasetn-
ingu. Hættan er sú að þetta lami jafn-
framt lýðræðislegt ákvörðunarferli.“
Afleiðingin af þessari einkavæð-
ingu varð svo sú að skilin á milli stjórn-
mála og viðskiptalífsins urðu óljósari.
„Þegar þannig er komið verða mörk-
in milli viðskiptalífsins og stjórnmála
verulega óskýr. Hagsmunaaðilar taka
ákvarðanir í stað stjórnvalda sem aft-
ur kemur í veg fyrir lýðræðislega um-
ræðu um efnið. Hérlendis reyndu tvö
hagsmunasamtök viðskiptalífsins,
Viðskiptaráð og Samtök fjármálafyrir-
tækja, eftir mætti að hafa áhrif á laga-
setningu og þá umgjörð sem fjármála-
fyrirtækjum var búin. Ekki er hægt
að segja annað en að þeim hafi orð-
ið vel ágengt. Þau lögðu áherslu á að
lagaumgjörð viðskiptalífsins væri ekki
mjög íþyngjandi, stjórnsýslan væri
einföld og skattar lækkaðir. En það
getur verið fín lína milli þess að búa
atvinnugreinum hagstæð skilyrði og
þess að þjónusta viðskiptageirann.“
Í því tilfelli sem hér um ræðir virð-
ist hvatinn að samkrulli hins opin-
bera annars vegar og viðskiptalífsins
hins vegar hafa komið frá ráðuneytinu
sjálfu sem leitaði til aðila í viðskipta-
lífinu eftir aðstoð við stefnumótun í
mikil vægu máli.
óljós skil ÍskýrslurannsóknarnefndarAlþingiserfjallaðumhvernigskilinámillistjórn-
málaogviðskiptalífsurðuóljósarimeðaukinnieinkavæðinguáárunumfyrirhruniðog
viðskiptalífiðsóttistíauknummælieftirafskiptumaflagasetninguogstefnumótun.