Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.2011, Blaðsíða 10

10 | Fréttir 30. maí 2011 Mánudagur
„Þau heyra höggin dynja, ókvæð-
isorðunum rigna yfir og hlutum
fleygt, og þau heyra hvísl eða öskur
með fyrirmælum um að þau skuli
ekki skipta sér af. Ímyndum okkur
skelfingu þessara barna, vanmátt
þeirra og skömm yfir að geta ekki
bjargað málunum, hræðsluna við
að þolandinn standi ekki upp aftur
og sektarkenndina yfir því að þykja
stundum, þrátt fyrir allt, vænt um
ofbeldismanninn,“ segir Sigþrúður
Guðmundsdóttir, fræðslu- og fram-
kvæmdastýra Kvennaathvarfsins, um
börn sem búa við ofbeldi.
Allt að 4.000 börn
búa við ofbeldi
Árið 2011 mun fjöldi barna verður
fyrir heimilisofbeldi samsvara öll-
um börnum í sveitarfélaginu Árborg.
Svo segir í skýrslu sem UNICEF tók
saman um stöðu barna á Íslandi.
Þar segir að reikna megi með því
að 2.000–4.000 börn séu þolendur
heimilisofbeldis eða búi við heim-
ilisofbeldi á ári hverju á Íslandi ef
tölurnar séu framreiknaðar úr rann-
sóknum Barnaverndarstofu og
Rannsóknum og greiningu.
Þar segir einnig að ef 2.000 börn
eru þolendur heimilisofbeldis á ári
hverju sé aðeins tilkynnt um fjór-
tán prósent þeirra til barnaverndar-
nefnda. Gríðarleg þörf sé því á rann-
sóknum á raunverulegu umfangi
heimilisofbeldis á Íslandi, auk rann-
sókna er varða sérstaklega börn sem
þolendur.
Samkvæmt rannsóknum er of-
beldi innan heimilis talsvert algeng-
ara en ofbeldi gegn ókunnugum en
gera má ráð fyrir því að heimilisof-
beldi gagnvart börnum sé verulega
vanskráð.
Mæður sem beita ofbeldi
Í rannsóknum kemur ítrekað fram
að hlutfall karla sem ofbeldismanna
sé hærra en hlutfall kvenna. Í skýrslu
dómsmálaráðuneytis frá árinu 1997
kemur til að mynda fram að í þeim
189 tilvikum sem skoðuð voru árið
1992 voru ofbeldismennirnir karl-
menn í 88% tilvika.
Það eru þó til rannsóknir sem
gefa annað til kynna. Freydís Jóna
Freysteinsdóttir gerði rannsókn þar
sem hún bar saman tilkynningar til
þriggja stofnana félagsþjónustunn-
ar í Reykjavík og Hafnarfirði. Rann-
sókn hennar sýndi að mæður beittu
börn sín oftar ofbeldi en feður. Í heild
voru skoðuð 77 mál og voru mæður
ábyrgar fyrir ofbeldinu í 64% tilfella.
Í rannsókninni kom einnig fram að
þessar konur ættu það margar hverj-
ar sameiginlegt að vera einstæð-
ar, áfengissjúkar og eiga við geðræn
vandamál að stríða.
Önnur rannsókn var hluti af loka-
verkefni við hjúkrunarfræðideild HÍ
árið 2000 og fjallaði um konur sem
gerendur í heimilisofbeldismálum
gegn börnum og mökum. Þar kom
fram að þau tilfelli þar sem konur eru
gerendur séu verulega vantilkynnt
og fórnarlömb kvenna tilkynni of-
beldið síður, sérstaklega vegna þess
að ofbeldið snýr mest að yngri börn-
um, undir fimm ára aldri.
Aðrar rannsóknir og skýrslur hafa
sýnt staðfastlega fram á að karlmenn
eru oftar gerendur en konur í ofbeld-
ismálum.
Engar forvarnir
Allt þetta kemur fram í samantekt
UNICEF sem var birt í síðustu viku.
Samantektin byggir á niðurstöðum
allra rannsókna sem hafa verið gerð-
ar í þessum málaflokki hér á landi
og öðrum er varða stöðu barna á Ís-
landi. Lovísa Arnardóttir er höfund-
ur skýrslunnar, auk þess sem Guðrún
Ögmundsdóttir og Karl Blöndal sátu
í ritstjórn ásamt Stefáni Inga Stefáns-
syni framkvæmdastjóra UNICEF á
Íslandi.
Gagnrýnir UNICEF að engar
reglulegar mælingar fari fram hér-
lendis á tíðni ofbeldis gegn börnum
og að enginn á vegum hins opinbera
beri ábyrgð á forvörnum í þessum
málaflokki. Að enginn opinber að-
ili hafi það hlutverk að berjast gegn
ofbeldi gegn börnum líkt og hef-
ur lengi tíðkast varðandi áfengis-
drykkju, tóbaksnotkun, umferðar-
slys og annað.
Segir að opinberir aðilar verði
að vinna markvisst gegn heimilis-
ofbeldi sem er ein helsta ógn við líf
og heilsu íslenskra barna, það þurfi
að vera skýrt hverjir bera ábyrgð á
forvörnum og að fjármagn verði að
vera tryggt.
Gerendurnir eru oftast foreldrar
Í langflestum tilfellum eru það
foreldrar sem beita börnin ofbeldi,
eða í 78,2% tilvika. Aðrir gerendur eru
systkini, vinir, makar eða aðrir fjöl-
skyldumeðlimir. Börn sem gerendur
eru í miklum minnihluta eða 6,5%.
Kemur þetta fram í skýrslu á vegum
Ríkislögreglustjóra og lögreglunnar á
höfuðborgarsvæðinu frá árinu 2010.
Þar var umfang og eðli ofbeldismála
milli skyldra og tengdra kannað en
málin voru öll úr lögregluskýrslum
frá árunum 2006–2007.
UNICEF segir það umhugsunar-
vert að brotaþolar og börn verði að
yfirgefa heimili sín til að losna und-
an síendurteknu ofbeldi en árið 2009
komu 44 konur með börn í Kvenna-
athvarfið. Samtals dvöldu þar 60
börn, að meðaltali í tíu daga. Eru
það svipaðar tölur og frá árinu 2006.
30% þeirra fóru aftur heim í óbreytt-
ar aðstæður en fleiri konur fóru heim
í óbreyttar aðstæður árið 2010 en
undanfarin ár.
Í skýrslu ríkislögreglustjóra og
lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu
kemur fram að brotaþolar voru 964
en ofbeldismenn 787 og komu þeir
við sögu í 950 skipti. Því má reikna
með því að einhverjir ofbeldismenn
séu tilkynntir oftar en einu sinni. Af
þeim sem grunaðir voru um heim-
ilisofbeldi höfðu 284 þegar verið
skráðir í kerfi lögreglunnar. Bendir
UNICEF á að það þurfi að efla með-
ferðir fyrir gerendur og að þær þurfi
að vera til staðar um allt land.
Í 45% tilfella voru brotaþoli og of-
beldismaður ein á vettvangi, í 39%
mála var annað barn á vettvangi og
yfirleitt var aðeins um eitt barn að
ræða. Í flestum tilfellum var skiln-
aður eða sambandsslit ástæða heim-
ilisofbeldis en í 7,8% tilfella var það
forræðisdeila eða ágreiningur um
börn.
Börnin gleymast
Þar sem heimilisofbeldi á sér stað
eru 30–60% líkur á því að barnið verði
sjálft annaðhvort fyrir ofbeldi eða
vanrækslu. Engu að síður bentu fag-
aðilar á það í rannsókn Barnaheilla
sem kom út snemma árs að þeim
þætti of oft einblínt á konuna eina
þegar talað er um heimilisofbeldi en
barnið ekki tekið með í reikninginn.
Til að mynda var barnavernd
nánast aldrei með í för, eða aðeins í
1% tilvika, þegar lögregla var kölluð
til vegna heimilisofbeldis. Samt voru
brotaþolar undir 18 ára aldri í 8,9%
tilvika. Gagnrýnir UNICEF þetta og
segir að boðleið milli barnaverndar
og lögreglu verði að vera greið.
Í febrúar á þessu ári lýsti Barna-
verndarstofa því yfir að stofan vildi
koma á samstarfi milli lögreglu og
barnaverndarnefnda á landinu sem
fælist í því að sérhæfður starfsmað-
ur væri á bakvakt og fylgdi lögreglu
á vettvang í þeim tilvikum sem lög-
regla fær tilkynningu um heimilis-
ofbeldi og barn er á staðnum. Starfs-
maðurinn myndi þá huga að barninu
og tryggja því stuðning, til dæmis
áfallahjálp.
„Aðstæður þessara barna eru of
flóknar og tilfinningarnar of marg-
slungnar til að við getum ætlast til
þess að þau segi frá ofbeldinu að
fyrra bragði. Við fullorðna fólkið
verðum að hafa kjark til að taka af
skarið, þora að spyrja og vita hvernig
við ætlum að bregðast við ef við fáum
sögu um ofbeldi á heimili þeirra,“
segir Sigþrúður í hugleiðingum er
hún ritar í skýrsluna.
Líklegri til að fara í
ofbeldissambönd
Börn geta líka búið við ofbeldi án
þess að verða fyrir því sjálf en þá
verður að líta á ofbeldið sem andlegt
ofbeldi gegn barninu og illa meðferð.
Því barn sem horfir upp á foreldri
sitt beita hitt ofbeldi býr við stöðug-
an ótta, reiði, stjórnleysi, vanmátt og
ringulreið. Það hefur engan sem það
getur leitað til og getur þróað með
sér áfallastreituröskun, líkt og þau
börn sem verða sjálf fyrir ofbeldi.
Tilfinningalegur sársauki, lít-
ið sjálfsálit, lítil félagsleg færni og
erfiðleikar við lausn félagslegra
vandamála, átraskanir og líkam-
leg óþægindi, angist, þunglyndi
og svefnraskanir eru einnig algeng
áhrif ofbeldis. Þá virðist sérstaklega
drengjum sem búa við heimilisof-
beldi vera hætt við sjálfsvígshug-
myndum.
Oft koma áhrifin ekki fram fyrr en
á fullorðinsaldri en sýnt hefur verið
fram á að börn sem búa við ofbeldi á
heimilinu eru líklegri til að sætta sig
við ofbeldi í framtíðinni þar sem þau
hafa lært að ofbeldi sé viðurkennd
aðferð til að glíma við vanda. Þau eru
því líklegri til að lenda í ofbeldissam-
böndum, hvort sem þau eru þolend-
ur eða gerendur. Rannsóknir hafa
sýnt fram á að 30% barna sem verða
fyrir heimilisofbeldi beita maka sína
ofbeldi á fullorðinsárum.
Svört skýrsla Samkvæmt nýrri skýrslu UNICEF búa allt að 4.000 íslensk börn við ofbeldi. Mynd úr safni.
n Allt að 4.000 börn búa við ofbeldi á Íslandi í dag n Síður tilkynnt þegar mæður beita börnin ofbeldi n Börnum þykir
þrátt fyrir allt vænt um ofbeldismanninn n Líklegri til að fara í ofbeldissambönd n Úrræði fyrir gerendur vantar
FORELDRAR BEITA
BÖRNIN OFBELDI
„ Ímyndum okkur
skelfingu þessara
barna, vanmátt þeirra og
skömm yfir að geta ekki
bjargað málunum.
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
Sigþrúður Guðmunds-
dóttir „Þau heyra höggin dynja,
ókvæðisorðunum rigna yfir og
hlutum fleygt, og þau heyra hvísl
eða öskur með fyrirmælum um að þau
skuli ekki skipta sér af. “
Sláandi stað-
reyndir 6.300
börn hafa orðið fyrir
kynferðislegu ofbeldi