Dagblaðið Vísir - DV - 26.09.2011, Blaðsíða 11

Fréttir | 11Mánudagur 26. september 2011
Sorg í Sandgerði
verið erfitt að átta sig á því hvaða
barn það er.
Til okkar koma mörg börn sem
skaða sig, taka ofskammta af lyfjum
og annað slíkt. Það er nánast dag-
legt brauð hjá okkur. Reyndar er al-
mennt vitað að þeir sem hafa gert
tilraun til sjálfsskaða eða sjálfsvígs
eru í aukinni hættu á að taka eigið
líf. En í rauninni þarf samt alltaf að
meta hvort raunveruleg hætta er fyrir
hendi eða hvort um hegðunarvanda
sé að ræða. Það er ein leið til að
stjórna umhverfinu og fá sínu fram-
gengt að segja í bráðræði, ég drep
mig eða ég drep þig ef ég fæ þetta
ekki. En auðvitað þarf alltaf að meta
alvarleika slíkra hótana.“
Óttast ekki smitáhrif
Hann óttast ekki smitáhrif líkt og
aðrir sem DV ræddi við. „Þarna
koma prestur og samfélagið að, fólk
stendur saman og styður hvert ann-
að og það er mjög jákvætt að fólk
bregðist þannig við. Það dregur úr
líkum á smitáhrifum og léttir fólki
róðurinn eftir svo þungt áfall.
Eins er hættan á smitáhrifum
meiri hjá eldri börnum og þá sérstak-
lega ef sjálfsvígið er tengt einhverri
hugmyndafræði sem fólk aðhyllist.
En ég held að þetta sé einstakur at-
burður og vonast til þess að ekkert
þessu líkt gerist lengi. Sem betur fer
er það afar sjaldgæft að börn á þess-
um aldri svipti sig lífi.“
Mikilvægt að leita sér aðstoðar
Engu að síður hvetur hann alla sem
hafa áhyggjur af barni, hvort sem
það er þeirra eigið eða annarra, til
að leita eftir aðstoð. „Þá þarf að ræða
við kennara og spyrja hvort þeir hafi
tekið eftir einhverjum breytingum
í hegðun barnsins eða samskiptum
þess við önnur börn. Eins er hægt að
leita til heilsugæslunnar, þjónustu-
miðstöðva, fagaðila eins og sálfræð-
inga í sveitarfélaginu eða hringja í
okkur á barna- og unglingageðdeild.
Fyrsta skrefið er að taka upp símann
og fá hjálp.“
Örfá dæmi
Salbjörg Bjarnadóttir, verkefnastjóri
sjálfsvígsforvarna hjá Landlæknis-
embættinu, segir að það sé afar sjald-
gæft að börn svipti sig lífi. „Við vitum
um örfá dæmi á síðustu öld þar sem
barn hefur verið svo ungt,“ sagði Sal-
björg í samtali við DV um það hversu
algengt það væri að ungt fólk fremji
sjálfsvíg. Hún man eftir einu tilviki
þar sem þrettán ára barn svipti sig lífi
og öðru þar sem tólf ára barn svipti sig
lífi en langur tími leið á milli þessara
atvika. „Þetta eru mjög sjaldgæfir at-
burðir og við þurfum að tala varlega
þegar börn eiga í hlut.“
Hún bendir þó á mikilvægi þess
að foreldrar fylgist vel með börnum
sínum og því sem er að gerast í þeirra
nærumhverfi og bætir því við að ung
börn sem svipta sig lífi hafi oft orðið
fyrir einelti. „Það er það sem er svo
hættulegt, eineltið. Það er alveg gífur-
lega hættulegt og hálfgert sálarmorð,“
segir Salbjörg en tekur það þó fram að
hún þekki ekki til aðstæðna drengs-
ins sem lést í Sandgerði. „En það er
oft þannig að barnið vill ekki endi-
lega deyja heldur fá frið fyrir vanlíð-
an sinni. Sumir segja að þegar barn
svipti sig lífi sé það frekar af slysni því
þau geri sér ekki grein fyrir endan-
leika dauðans.“
Átta sig ekki á endanleikanum
Séra Halldór Reynisson tekur undir
það en hann hefur mikla reynslu
af því að vinna með fólki sem hef-
ur misst börn eða fjölskyldumeðlimi
í sjálfsvígum. „Það er vitað að ungt
fólk gerir sér ekki alltaf grein fyrir því
hversu endanlegt það er að svipta sig
lífi. Það er ekki alltaf raunverulegt í
þeirra huga að þetta sé óafturkræft.
Það kemur ekki til baka ef þú hefur
svipt þig lífi.
Eins er ljóst að fólk getur lent í
svona hugarástandi þar sem fólk sér
ekki aðra útleið en þessa. Það kallast
rörsýn þegar fólk lokast inni í sínum
hugarheimi þar sem þetta verður nið-
urstaðan. En auðvitað liggja mismun-
andi ástæður að baki hjá hverjum og
einum og ekkert hægt að segja um
það hvað veldur nema þekkja til.
Þunglyndi og aðrir sjúkdómar geta
verið lífshættulegir því angistin sem
fylgir þeim er svo mikil að fólk getur
ekki hugsað sér að lifa áfram. Í vissum
tilvikum er þunglyndi banvænn sjú-
kómur, eins og einn orðaði það þá dó
ættingi hans úr angist. Stundum lifir
fólk í svo mikilli angist að lífið verður
óbærilegt.
Ef um einelti var að ræða þá er
hættulegt að fella áfellisdóm yfir
þeim sem tóku þátt í því, það hrein-
lega má ekki. Því þetta eru bara lítil
börn sem átta sig ekki á afleiðingum
gjörða sinna.“
Verðum að finna tilgang
Hann segir að þegar svona gerist sé
alltaf hætt við að aðrir sem eftir lifa
brotni niður. Því leggur hann höfuð-
áherslu á að það sé alltaf von. „Við
verðum að hafa trú á því að lífið hafi
tilgang og við verðum að innræta þá
trú með börnunum okkar, að lífið sé
gott og að það sé þeirra hlutverk að
finna lífinu tilgang.
Að dauði geti ekki verið lausn á
vandamálum sem upp koma í lífinu.
Trú hjálpar okkur að lifa af við erfið-
ar aðstæður. Lífið getur verið svo erfitt
að við þurfum sterka trú til að takast
á við það og það á líka við um börn.
Höfundur bókarinnar Leitin að til-
gangi lífsins komst að því í fangabúð-
um nasista að hann þurfti að finna lífi
sínu tilgang bara til þess að lifa af.“
Mikilvægt að ræða við börnin
Hann ítrekar mikilvægi þess að fólk
styðji hvert annað og reyni að gæta
bróður síns, láta sér annt um fólk,
styðja það og vera góður náungi.
„Við þurfum einnig að vera vak-
andi fyrir því ef mynstrið breytist og
vera óhrædd við að leita eftir aðstoð.
Félagi minn lýsti því opinberlega
hvernig hann sá breytingar á lífi sonar
síns en hafði þó ekki hugmynd um að
hann væri að undirbúa sjálfsvíg fyrr
en það var orðið of seint. Þess vegna
þurfum við að gæta að líðan fólks og
ekki síst barnanna í kringum okkur.
Það er mjög mikilvægt að ungt fólk
eigi einhvern að sem það getur talað
við, trúnaðarvin sem það getur létt á
hugsunum sínum við og komið orð-
um að tilfinningum sínum. Samtalið
er kannski fyrsta leiðin til að vinna úr
erfiðum tilfinningum og mikilli van-
líðan. Stundum sér maður að þeir
sem grípa til þessa ráðs hafa ekki náð
slíku trúnaðarsambandi við neinn
svo það veit enginn hvernig þeim líð-
ur í raun.“
Ekki hægt að upplifa neitt verra
Fyrir fjölskyldu sem lendir í þessu
er það einna líkast því að verða fyr-
ir heimsendi segir hann: „Þegar fólk
hefur horft upp á ástvini reyna að
fremja sjálfsvíg hefur það lifað árum
saman í gríðarlegri angist og ótta við
að þetta gerist.
Reynsla mín sem sálusorgari er
sú að þetta er versta reynsla sem fólk
getur upplifað á lífsleiðinni. Margir
sem ganga í gegnum þessa sorg upp-
lifa það þannig að það sé eins og þeir
séu á fimmtíu prósent örorku í fleiri
ár. Þetta gerist svo snöggt og er svo
endanlegt. Ekki síst þegar um börn
er að ræða, hvað þá börnin manns
og ung börn.“
Sektarkenndin erfiðust
Sektarkennd er algeng afleiðing.
„Fólk stendur eftir með spurningar á
borð við, hvað gat ég gert og af hverju
kom ég ekki í veg fyrir að þetta gerð-
ist. Fólk getur líka upplifað skömm.
Sérstaklega í gamla daga þegar það
hvíldi ákveðin skömm yfir sjálfs-
vígum, kannski var það sótt í trúar-
brögðin að fólk væri að dæma sig
í útlegð alla tíð ef það svipti sig lífi
og það var jafnvel heygt utangarðs.
Þessi viðhorf eru sem betur fer ekki
við líði í dag en það getur þó borið á
því að fólk upplifi skömm. Eins situr
það eftir með spurningar sem verð-
ur kannski aldrei hægt að svara. Jafn-
vel reiði, sem getur beinst að hinum
látna. Sömuleiðis getur það upplifað
höfnunartilfinningu. Þannig að það
eru alls konar tilfinningar sem fylgja
þessu fyrir utan allar aðrar tilfinning-
ar sem tengjast sorginni. Það er eðli-
legt undir þessum óeðlilegu kring-
umstæðum.
Þetta er svo mikill harmleikur og
hræðilegur atburður. Við þurfum að
styðja við hvert annað þegar svona
áföll verða. Oft getur maður ekkert
sagt, oft duga engin orð. Það eina
sem maður getur gert er að taka utan
um fólk og láta það finna að maður
finni til með því.“
Samhugur og sorg ríkti í safnaðar-
heimilinu í Sandgerði þar sem haldin var
bænastund fyrir þá sem sárt eiga að
binda vegna skyndilegs fráfalls drengsins
unga. Safnaðarheimilið var fullt út úr
dyrum og á meðal syrgjenda voru vinir
hans og bekkjarsystkini, sem og nánasta
fjölskylda, kennarar og fólk sem þekkti
til drengsins og fjölskyldu hans úr litla
samfélaginu í Sandgerði.
Mikilvægt að tala saman
Að sögn viðstaddra var andrúmslofti
þungt og sorgin lá yfir eins og mara.
Foreldrar héldu fast utan um börnin sem
grúfðu sig í faðm þeirra. Athöfnin var
fallegt og í ræðu séra Sigurðar Grétars
Sigurðssonar kom fram að hún væri liður
í áfallahjálp fyrir samfélag sem þarf nú
að takast á við sorg í kjölfar þessa áfalls.
Áréttaði hann mikilvægi þess að fólk
leyfði sér að upplifa allar þær tilfinningar
sem upp koma en varaði fólk um leið við
því að festast í reiðinni. Brýndi hann fyrir
skólasystkinum drengsins að sama hversu
illa manni kynni að líða væri sjálfsvíg aldrei
rétt ákvörðun: „Þetta var röng ákvörðun.
Hræðileg ákvörðun. Aldrei gefast upp, það
er alltaf von.“
Hvatti hann fólk síðan til þess að leita til
kirkjunnar, ættingja og vina eða fagfólks,
tala í stað þess að byrgja sorgina inni.
Faðirinn tók til máls
Samkvæmt heimildum DV sat fjölskylda
drengsins á fremsta bekk og steig faðir
hans í pontu þar sem hann þakkaði fólki
fyrir að koma og minnast sonar síns. Sagði
hann son sinn hafa verið sérvitran en
góðan strák sem hefði upplifað mikla erf-
iðleika á sinni stuttu ævi. Hafði hann áður
reynt að fremja sjálfvíg og ýmislegt verið
reynt til að hjálpa honum en án árangurs
og afleiðingarnar væru því hryllilegri en orð
fengju lýst. Þakkaði hann vinum sonar síns
og kennurum hans. Að lokum sagði hann
að lífið yrði að halda áfram.
Þeir sem DV ræddi við eftir athöfnina
sögðu að eftir bænastundina hefði fólk
setið áfram í sætum sínum en smám
saman hafi fólk flykkst að fjölskyldunni
og vottað henni samúð sína. Minntist
einn á regnboga sem hafði myndast í
gráum himninum og birtist honum sem
vonartákn.
hanna@dv.is
Samhugur í safnaðarheimilinu
n Verið vakandi fyrir því þegar barnið
ber upp spurningar eða hefur þörf fyrir
að tala.
n Viðurkennið upplifun og tilfinningar
barnsins þrátt fyrir að þær geti verið
ólíkar ykkar eigin.
n Verið heiðarleg við barnið og svarið
spurningum þess eftir bestu samvisku
skýrt og skilmerkilega.
n Verið viss um að barnið hafi skilið
svörin rétt og dragi af þeim réttar álykt-
anir.
n Varist að nota orð sem barnið
skilur ekki eða orð sem geta haft aðra
merkingu s.s. að sá látni hafi „sofnað”.
Það gæti haft í för með sér að barnið
verði hrætt við að sofna eða óttist að
aðrir í fjölskyldunni sofni.
n Ef börnin eru fleiri en eitt er mikilvægt
að skapa þær aðstæður að þau geti deilt
tilfinningum sínum innbyrðis og rætt
upplifun sína.
n Verið sérstaklega ástrík og gefandi
við barnið því ást og umhyggja hjálpar
barninu mest.
Ræðum við börnin:
n Alvarlegra hegðunar- eða námsörðug-
leika verður vart í skóla.
n Barnið fær tíð skapofsaköst.
n Það einangrast frá öðrum börnum
eða félagslífi.
n Fær tíðar martraðir eða önnur
svefnvandamál.
n Mikil líkamleg einkenni eins og ógleði,
höfuðverki, þyngdaraukningu eða -tap.
n Kvíðaköst og fælni sem versna þegar
eithvað minnir á atvikið.
n Upplifir depurð eða vonleysi tengt
framtíðinni.
n ÁGlímir við áfengis- eða lyfjavandamál.
n Stundar áhættuhegðun, til dæmis of
hraðan akstur og alla aðra hegðun sem í
raun stefnir lífi barnsins í hættu.
n Barnið er með stöðugar hugsanir og
umræður um atburðinn sem virðast ekki
vera í rénun.
Leitið til fagaðila ef:
Úr bæklingnum Aðstoð við börn
eftir áfall frá Rauða krossinum
„Það eina sem
maður getur gert
er að taka utan um fólk
og láta það finna að
maður finni til með því.
Safnaðarheimilið í Sandgerð Þar kom fólk saman á sunnudag, syrgði drenginn og sýndi samhug með fjölskyldu hans.