Dagblaðið Vísir - DV - 04.03.2013, Blaðsíða 6

þeir óttast ekkert
6 Fréttir 4. mars 2013 Mánudagur
Þ
að sem hefur breyst á síðustu
árum er að harkan er orðin
miklu meiri en áður og það
þarf minna til að menn beiti
hrottalegu ofbeldi. Með er-
lendum aðilum kom til sögunnar nýr
hugsunarháttur, þar sem mannslífið er
minna virði. Þessi gamla íslenska hugs-
un um að ákveðna hluti geri maður
einfaldlega ekki er að deyja.“
Svona lýsir viðmælandi okkar, sem
hefur tengst undirheimum Íslands
frá öllum hliðum um áratugaskeið,
því hvað hafi helst breyst frá alda-
mótum í Reykjavík. Við gerð þessar-
ar úttektar náðum við tali af tugum
manna sem ýmist hafa verið viðriðnir
undirheimana, eða eru það enn. Sum-
ir þeirra hafa aðallega komið að inn-
flutningi og sölu fíkniefna, aðrir hafa
einkum hagnast á að greiða úr óleyst-
um skuldum og enn aðrir hafa kom-
ið að öllum hliðum þess sem kalla má
undirheima Reykjavíkur. Öllum ber
þeim saman um orðin hér að ofan. Það
séu engar ýkjur að á undangengnum
misserum hafi hlutirnir breyst hratt.
Býr sig undir að verða myrtur
„Eitt af því sem fylgir þessari þróun er
að byssueign hefur aukist svakalega
síðustu ár og það getur ekki verið nema
tímaspursmál hvenær hér eiga sér stað
atburðir sem verða til þess að lögregla
fari að ganga með skotvopn. Því miður.
Flestir sem tengjast glæpastarfsemi á
Íslandi að einhverju ráði þora ekki öðru
en að vera vopnum búnir heima hjá sér.
Ég er búinn að vera lengi í þessu og ég
er ekki með augu í hnakkanum, þannig
að ég bý mig allt eins undir að vera
myrtur einn daginn,“ segir sami maður
og brúnin á honum þyngist. Hann sam-
þykkti að hitta okkur gegn því að vera
alls ekki nafngreindur. Maðurinn hefur
aldrei áður rætt við fjölmiðla.
„Þeir sem ætla að endast eitthvað í
þessu geta ekki verið til sýnis í fjölmiðl-
um annan hvorn dag. Þá margfaldast
athyglin á allt það sem þú gerir og
pressan eykst líka á lögreglu að rann-
saka hvert einasta skref hjá þér. Þeir
menn sem mest eru til sýnis í fjölmiðl-
um í tengslum við undirheimana og
mest eru í umræðunni eru alls ekki
þeir sem mestu ráða eða eru hættuleg-
astir,“ bætir maðurinn við.
Fjármálaglæpir í undirheimunum
Hugtakið undirheimar getur verið
býsna óljóst. Þegar talað er um undir-
heima sér fólk yfirleitt fyrir sér skugga-
lega náunga, með húðflúr, sem víla
ekki fyrir sér að beita ofbeldi og neyta
og selja sterk efni. Vissulega fellur stórt
hlutfall glæpamanna inn í þá mynd, en
afbrotafræðingar telja að þessi staðal-
mynd sé úr sér gengin. Hvers kyns fjár-
málaglæpi og aðra glæpi sem eiga sér
stað af hálfu fólks sem ekki hefur yfir
sér annað yfirbragð en venjulegir borg-
arar, eigi að flokka með öðru sem yfir-
leitt telst til undirheimastarfsemi.
„Okkur vantar oft úrræði til að geta
tekist á við menn sem stunda fjárglæpi
á sama hátt og aðra glæpamenn, þar
sem það hefur einhverra hluta vegna
ekki tíðkast að flokka þá sem hefð-
bundna glæpamenn. Þetta þarf að
breytast, enda oft um grafalvarlega
glæpi að ræða,“ segir einn yfirmanna
greiningardeildar ríkislögreglustjóra
sem við ræddum við.
Nánar verður fjallað um þessa hlið
glæpastarfsemi á Íslandi síðar í vikunni
en nú verður einkum fjallað um fíkni-
efna- og ofbeldishluta undirheimanna
á Íslandi.
Ungmenni flækt í undirheima
Í áraraðir virtist stór hluti Íslendinga
fyrir alvöru trúa því að hér ætti sér ekki
stað skipulögð glæpastarfsemi eins og
í stærri löndum. Afbrot á Íslandi væru
handahófskenndari og saklausari en
í öðrum löndum. Með fjölmiðlaum-
fjöllun, bíómyndum og bókum á
undanförnum áratug hefur þetta gjör-
breyst og flestir eru nú meðvitaðir um
að Reykjavík er ekki saklausasta höf-
uðborg heims. Þó skiptist stór hluti
fólks á Íslandi enn í tvo hópa í þessum
efnum. Á meðan sumir virðast telja að
maður sé í mikilli lífshættu með því
einu að fara í miðbæinn að kvöldlagi
um helgar, telja aðrir að umfjöllun um
undirheima Reykjavíkur sé einn stór
stormur í vatnsglasi. Hvort tveggja er
afbökun á raunveruleikanum.
Hið rétta er að miðbær Reykja-
víkur er ekki eitt stórt stríðssvæði um
helgar og venjulegt fólk lendir yfirleitt
ekki í klónum á mönnum sem tengj-
ast undirheimunum. Helstu undan-
tekningarnar á því eru ungmenni sem
ánetjast fíkniefnum og geta ekki borg-
að skuldir, sem sóttar eru til foreldra
eða annarra aðstandenda, og svo ung-
lingsstúlkur sem ungar álpast í ástar-
sambönd með mun eldri mönnum
sem tengjast undirheimunum. Í báð-
um tilvikum eru fjölmörg dæmi um
fólk sem farið hefur illa út úr atburða-
rás sem það hafði lítið með að gera
sjálft. En í yfirgnæfandi meirihluta til-
vika kemst fólk sem ekki tengist undir-
heimunum beint, aldrei í kast við þá
sem lifa og hrærast þar.
Það þýðir hins vegar alls ekki að á
Íslandi sé ekki skipulögð glæpastarf-
semi. Óhætt er að fullyrða að á Íslandi
á sér stað mjög vel skipulögð glæpa-
starfsemi, bæði af hálfu Íslendinga og
erlendra aðila. Á síðustu árum hafa
bæði skipulagið og harkan aukist til
muna. Það sem fram yfir aldamótin
2000 var ávallt öðruvísi hér en í flest-
um öðrum samfélögum var einkum
tvennt. Annars vegar að mannslíf hafa
verið meira virði, þannig að morð eru
til að mynda mun sjaldgæfari. Hins
vegar eru undirheimarnir hér ekki
eins lagskiptir og erlendis. Þeir sem
eru á toppnum eru miklu nær þeim
sem lægst eru settir en í flestum öðr-
um löndum. Hluti af þessu kann hins
vegar að vera að breytast og það afar
hratt.
„Þetta var svona alvöru heimur“
Greinin byggir að hluta til á rann-
sóknarvinnu sem greinarhöfundur
lagðist í vegna gerð fréttaskýringaþátt-
ar um undirheimana sem birtist 18.
febrúar síðastliðinn. Í viðtali í Mál-
inu staðfesti Karl Steinar Valsson að-
stoðaryfirlögregluþjónn þessa þróun.
„Ég vil meina það að þær breytingar
sem hafi verið að eiga sér stað geri það
að verkum að lögregla þurfi að skoða
sig innan frá miklu, miklu tíðar en
áður var og raunverulega miklu tíðar
en við erum að gera í dag,“ sagði Karl
Steinar og lagði jafnframt áherslu á að
lögregla tæki af mikilli alvöru þá þróun
sem hér hefur átt sér stað – að harkan
hafi aukist til muna. „Það væri óábyrgt
af okkur að hafa ekki þá sýn að ætla að
mannslíf sé farið að vera minna virði
á Íslandi en áður var,“ bætir hann við.
„Það kom mér kannski á óvart
hversu stórir undirheimarnir voru þá
og hversu vel skipulagðir þeir voru
og hversu vel þeir virkuðu. Þetta var
svona alvöru heimur. Margir glæpa-
menn, mikið af dópi, umfangsmikil
viðskipti, stór innflutningur og dreifi-
kerfið og pælingarnar og feluleik-
urinn,“ sagði rithöfundurinn Stefán
Máni sem kynnti sér undirheima Ís-
lands vel við gerð bókarinnar Svartur
á leik.
Útlendingar með amfetamínið
Öllum sem þekkja undirheimana á
Íslandi vel ber saman um að harkan
hafi aukist gríðarlega á undanförnum
árum. Ein af ástæðum þess er aðkoma
erlendra aðila, sem koma úr annars
konar umhverfi og hafa annars konar
bakgrunn. Sögur um litháíska eða
rússneska mafíu á Íslandi hafa gengið
fjöllunum hærra í áraraðir og margir
sem segjast þekkja vel til fullyrða
að hér sé slík mafía, sem sé bæði vel
skipulögð og stýri stórum hluta undir-
heimanna.
Við höfum borið þetta undir fjölda
manna sem hafa verið viðloðandi
undirheimana í áraraðir og yfirmenn
innan lögreglunnar. Miðað við allar
upplýsingar sem við höfum fengið
er hið rétta í þessu að Litháen er ein
helsta framleiðslustöð amfetamíns í
Evrópu og á síðari árum hafa aðilar frá
Litháen söðlað undir sig stóran hluta
af amfetamínmarkaðnum á Íslandi. Á
undanförnum árum hefur það einnig
færst í vöxt að Pólverjar sem hér eru
búsettir starfi með Litháunum og í
mörgum tilvikum sjá þeir um sölu
amfetamínsins, fremur en Íslendingar
„Við teljum að erlendu hóparnir
séu að miklu leyti að stýra amfetamín-
markaðnum á Íslandi og amfetamín
hefur um þó nokkuð langt skeið verið
dóminerandi fíkniefni á Íslandi. Menn
frá Litháen og Póllandi eru mest áber-
andi og það er í takt við það sem er að
gerast á hinum Norðurlöndunum,“
segir Karl Steinar Valsson.
Hafa reynslu af hermennsku
Fólk hefur eflaust misjafnan skilning
á því hvað felst í orðinu „ mafía“ en
miðað við upplýsingar okkar bæði úr
innstu röðum lögreglu og frá mönn-
um sem hafa verið innmúraðir í
undirheimana á Íslandi í áraraðir er
það orðum aukið að tala um austur-
evrópska mafíu hér á landi, þó að að-
ilar frá þessum löndum tengist fíkni-
efnaheimum Reykjavíkur mikið og
beint. En þó að ekki sé um beina
mafíu að ræða eru íslenskir glæpa-
menn margir hverjir mjög hræddir
við útlendingana. Margir þeirra hafa
reynslu af hermennsku og hugarfar-
ið er annað en hjá Íslendingum sem
tengjast undirheimunum. Í augum
þessara manna er dvöl í íslenskum
fangelsum ekkert stórmál. Heimildar-
menn okkar úr röðum lögreglu og
fangelsismálayfirvalda segja að her-
mennina sem hafa verið dæmdir hér á
landi megi meðal annars þekkja á því
hve gríðarlega snyrtilega þeir búa um
fangaklefa sína.
„Klefarnir þeirra eru yfirleitt eins
og hótelberbergi sem búið er að fara
vel yfir,“ sagði einn yfirmaður í lög-
reglunni á höfuðborgarsvæðinu í
samtali við okkur.
Réðust á lögreglumenn
Allir sem við ræddum við í rann-
sóknarvinnu okkar, sem tengjast
undirheimunum eru sammála um að
íslensku glæpamennirnir séu að ein-
hverju leyti hræddir við þá menn sem
hingað hafa komið frá Austur-Evrópu
og stundað skipulagða glæpastarf-
semi. Það sé þegjandi samkomulag um
að leyfa þeim að vasast óáreittir á þeim
sviðum sem þeir hafa mest ítökin.
Þó að ekki hafi mikið verið fjallað
um þessa menn í fjölmiðlum er ljóst
að þeir svífast einskis. Eitt skýrasta
dæmið um það er árás sem átti sér
stað í miðbæ Reykjavíkur 11. janúar
2008, þar sem þrír menn frá Austur-
Evrópu börðu íslenska lögreglumenn
illa þar sem þeir voru við fíkniefna-
leit. Þó að mönnunum hafi verið full-
kunnugt að um lögreglumenn væri
að ræða létu þeir það ekki stoppa sig
og spörkuðu meðal annars í höfuð
eins lögreglumannsins eftir að hafa
barið hann í götuna. Jafnvel íslensk-
um glæpamönnum sem hafa framið
mörg hrottafengin ofbeldisverk finnst
þetta langt gengið, enda setja menn
yfirleitt mörkin einhvers staðar.
„Þarna var verið að senda lög-
reglunni skýr skilaboð. Þessir menn
hræðast ekki neitt,“ segir einn við-
mælenda okkar.
Nota 700 kíló af kókaíni á ári
Eins og áður var komið inn á hefur
það verið þannig um skeið að
amfetamínmarkaðnum á Íslandi er
nær alfarið stýrt af útlendingum. En
það koma að sjálfsögðu fleiri efni við
sögu og það er ekkert undarlegt við
það að samkeppni ríki um að stýra
fíkniefnamarkaðnum á Íslandi, þar
sem fjárhæðirnar sem um ræðir eru
gríðarlegar.
Flest bendir til að fíkniefnamark-
aðurinn á Íslandi velti tugum millj-
arða á ári og í nýlegri meistararitgerð
Ara Matthíassonar um þjóðfélags-
lega byrði af völdum vímuefnaneyslu
er niðurstaðan sú að fíkniefnamark-
aðurinn velti heilum 33 milljörð-
um á hverju einasta ári. Áætlað er
að bara Íslendingar noti meira en sjö
hundruð kílógrömm af amfetamíni
á ári hverju og meira en eitt tonn af
kannabis efnum. Ljóst er að neysla á
kókaíni, e-töflum og lyfseðilsskyldum
efnum sem geta valdið vímu er einnig
mjög mikil hér á landi.
Ólíkt amfetamínmarkaðnum er
kannabismarkaðurinn nær einvörð-
ungu í höndum Íslendinga. Nær allt
kannabis sem fer í sölu á Íslandi er
ræktað hér á landi. Það þýðir að ís-
lenskir aðilar rækta meira en eitt
þúsund kílógrömm af kannabis á
ári hverju. Miðað við að grammið
kosti 3.000 krónur þýðir það að út-
söluverðið á öllum þessum efnum
er meira en þrír milljarðar króna,
þannig að það er eftir miklu að slægj-
ast. n
Sölvi Tryggvason
Fréttaskýring
Fyrri hluti
„Ég bý
mig allt
eins undir að
verða myrtur
Verkaskipting
Erlendir glæpamenn stýra
amfetamínmarkaðnum á
Íslandi meðan heima-
menn sjá um að rækta
kannabisefni. Myndin
tengist efni fréttarinnar
ekki beint.
MyNd ReUteRs
n Harkan magnast í undirheimunum n Litháar á amfetamínmarkaði ógna Íslendingum