Dagblaðið Vísir - DV - 31.05.2013, Qupperneq 18

18 Fréttir 31. maí–2. júní 2013 Helgarblað
H
ávær umræða hefur skapast
um það meðal landeigenda
að hafin verði gjaldtaka á
helstu ferðamannastöðum
hér á landi til að standa
straum af uppbyggingu og bregð-
ast við auknum ferðamannastraumi.
Skiptar skoðanir eru á því innan
ferðaþjónustunnar hvort bein gjald-
taka af ferðamönnum sé lausnin.
Flestir eru þó sammála um að upp-
bygging þurfi að eiga sér stað til að
vernda helstu náttúruperlur lands-
ins.
Vöruvæðing á
ferðamannastöðum
„Ég tel að það sé neyðarbrauð
og skammtímalausn, en kannski
forsvaranlegt á einhverjum stöð-
um akkúrat núna þar sem því verð-
ur auðveldlega komið við,“ segir Ed-
ward H. Huijbens, forstöðumaður
Rannsóknarmiðstöðvar ferðamála,
um gjaldtöku á ferðamannastöðum.
Hann telur slíka gjaldtöku þó frekar
eiga að vera í höndum ríkisins en
einkaaðila.
„Menn verða að gæta sín að flana
ekki að neinu, að við séum allt í einu
búin að koma upp þeirri hefð að við
séum farin að rukka inn á staði. Það
breytir eðli og ásýnd og upp lifun
af ferðamennsku hér á landi. Það
er fullkomin vöruvæðing á ferða-
mannastöðum.“
„Þeir bara eiga ekki Dettifoss“
Fram kemur í stefnuyfirlýsingu nýrr-
ar ríkisstjórnar að kannaðir verði
möguleikar á gjaldtöku á ferða-
mannastöðum til að bregðast við
auknum ferðamannafjölda og
tryggja sjálfbærni.
Margar hugmyndir hafa verið
nefndar um hvernig útfæra eigi slíka
gjaldtöku. Allt frá því að rukkað verði
inn á einstaka staði til svokallaðra
ferðamanna- eða náttúrupassa sem
ferðamenn kaupa við komuna til
landsins og gilda þá inn á alla ferða-
mannastaði og þjóðgarða landsins.
Landeigendur í Reykjahlíð í Mý-
vatnssveit hafa tekið af skarið hvað
gjaldtöku varðar en þeir hafa sam-
þykkt að stefna að því taka upp
náttúruverndargjald á svæðinu
árið 2014. Inni á því svæði er meðal
annars Dettifoss. Edward finnst mjög
sérstakt að landeigendur taki skyndi-
lega ákvörðun um að hefja gjaldtöku
inn á svæðið. „Þeir bara eiga ekki
Dettifoss, ekki fyrir fimmaura.“
Ekki nógu vel útfært
Edward segir í raun ekki hafa verið
markvisst skipulag í uppbygginu
innviða ferðaþjónustu á Íslandi fyrr
en á síðustu árum, en framkvæmda-
sjóði ferðmannastaða var komið á
fót árið 2011. Landeigendur og um-
sjónarmenn ferðamannastaða geta
lagt inn umsóknir og hefur sjóður-
inn nú þegar veitt hundruð millj-
óna í styrki til ýmissa uppbyggingar-
verk efna. „Það versta er hins vegar
að hluti af þessum umsóknum er
ekki nógu góður. Með öðrum orðum
þá skortir fólk sýn á hvernig það vill
byggja upp ferðamannastaði. Ennþá
virðist þetta eitthvað snúast um
að sturta niður steypu, malbika og
græja þetta einhvern veginn, en það
getur í grundvallaratriðum eyðilagt
það sem við erum að reyna að búa til
og reyna að selja.“
Hugnast ferðamannapassar
Styrkir úr sameiginlegum sjóðum
munu þó að öllum líkindum duga
skammt miðað við hve mikið þarf að
gera. Aðspurður út í útfærslur á hugs-
anlegri gjaldtöku til að fjármagna
frekari uppbyggingu segir Edward
að honum hugnist þá einna helst
ferðamannapassar. Hann bendir á
að hvað skattlagningu varðar þá vilji
engin grein ferðaþjónustunnar taka
hana á sig. Þá séu aðeins örfáir stað-
ir sem séu þess eðlis að hægt sé að
rukka inn á þá. „Hvernig á til dæmis
að rukka inn í Vatnajökulsþjóðgarð?
Eða á Fjallabak?“ spyr hann. „Þess
vegna hefur mér hugnast mjög vel
þessi hugmynd um ferðamanna-
eða náttúrupassa þannig að fólk sem
ætlar sér að ferðast um landið geti
þá keypt passa í Keflavík sem veiti
þeim aðgang að þeim ferðamanna-
stöðum. Síðan eru það landverðir á
hverjum stað sem tékka á því hvort
ferðamenn séu með passa og ef þeir
eru ekki með slíkan þá þurfa þeir að
borga sekt, bara eins og er í þjóð-
görðum víða.“
Gæti virkað sem skattur
á landsbyggðina
Edward segir að með slíkum pössum
væri auðveldara að rukka eingöngu
erlenda ferðamenn fyrir aðgang að
ferðamannastöðum. Íslendingar
fengju þá ennþá að njóta þeirra án
gjaldtöku. Hann segir erfitt að koma
því í kring við gjaldtöku á einstökum
stöðum að rukka eingöngu erlenda
ferðamenn. „Ég held að þetta sé svo-
lítið vanhugsað að mörgu leyti og
hægara sagt en gert.“
Þá segir Edward einnig mega
velta fyrir sér að hve miklu leyti
gjaldtaka á náttúrusvæðum víða um
land gæti í raun virkað sem skattur
á landsbyggð og ferðaþjónustu þar
og mögulega dregið úr tækifærum
þeirra til vaxtar.
Umræðan gjaldfelld
Vinna við greinargerð um mögulegar
leiðir til að fjármagna uppbyggingu
og viðhald ferðamannastaða er hafin
hjá Ferðamálastofu og að sögn Ólafar
Ýrar Atladóttur ferðamálastjóra mun
þeirri vinnu vonandi ljúka snemm-
sumars.
Ólöfu þykir hugtakið gjaldtaka
vera frekar misvísandi hvað varð-
ar forsendur umræðunnar. „Mér
finnst að með því að einblína á hug-
takið „gjaldtaka“ skapist sú hætta
umræðan fari að snúast um gjald-
töku gjaldtökunnar vegna. Mér
finnst að hætta sé á að þessi mikil-
væga umræða verði gjaldfelld með
því að einskorða hana við þetta hug-
tak,“ segir Ólöf. Sjálf vill hún nota
orðið fjármögnun. Fjármögnun til
uppbyggingar og viðhalds á ferða-
mannastöðum.
Skipuleggja landið í heild
„Í fyrsta lagi erum við að tala um
með hvaða hætti við getum fjár-
magnað þá uppbyggingu sem þarf
að verða á nýjum seglum fyrir ferða-
þjónustuna.“ Þar á hún við hvernig
byggðalög geti byggt upp nýja segla
til að laða að ferðamenn og fá þá
til að stoppa lengur, dreifa þannig
álaginu af ferðamönnum og draga úr
fjöldanum á vinsælustu stöðunum.
„Í öðru lagi þurfum við að skoða
með hvaða hætti við getum tryggt að
það sé til fjármagn til að byggja upp
þá staði til framtíðar sem nú þegar
eru mjög ásetnir. Í þriðja lagi þurf-
um við að skoða hvernig við ætlum
að skipuleggja landið í heild með til-
liti til þess hvert aðgengi ferðamanna
á að vera á hverju svæði, til dæmis
með hliðsjón af ólíkum væntingum
ferðamanna sem sækja landið heim.“
Ólöf bendir á að það sé til að mynda
mikill munur á væntingum ferða-
manna sem sækist eftir að heim-
sækja staði eins og Seljalandsfoss
eða Gullfoss og Geysi og þeirra sem
heimsæki til dæmis Langasjó.
„Við viljum kannski ekki byggja
upp með sama hætti alls staðar en
við þurfum að setjast niður og hugsa
hvernig við viljum að landið líti út.
Hvar viljum við til dæmis hafa gott
aðgengi og tryggja upplifun fyrir
ferðamenn óháð líkamlegu atgervi
þeirra?“
Fjármagn kemur ekki úr
sameiginlegum sjóðum
Ólöf segir mikilægt að skoða með
hvaða hætti við við viljum byggja
upp og að hugað sé að því í um-
ræðunni um gjaldtöku hvort Ís-
lendingar vilji beita henni með ein-
hverjum hætti til aðgangsstýringar
eða horfa eingöngu til fjármögnunar
á uppbyggingu.
„Á sama tíma þarf að gæta að því
að ferðamönnum sem hingað koma
finnist ekki vera plokkað úr vösum
þeirra með óreiðukenndum hætti
hvar sem þeir drepa niður fæti á Ís-
landi.“ Ólöf segir það einmitt vera
ástæðuna fyrir því að skoða þurfi
málið heildstætt eins og verið er að
gera núna á vegum Ferðamálastofu,
en samið hefur verið við ráðgjafar-
fyrirtækið Alta um að vinna verkið.
„Það er almennur skilningur á
því að við þurfum að kosta einhverju
til svo tryggja megi sjálfbæra upp-
byggingu áfangastaða ferðamanna
í náttúru Íslands. Það er líka orðinn
almennur skilningur á því að það fé
verður ekki endilega reitt fram úr hin-
um hefðbundnu sameiginlegu sjóð-
um landsmanna, heldur verði að leita
nýrra leiða,“ segir Ólöf að lokum. n
Sólrún Lilja Ragnarsdóttir
blaðamaður skrifar solrun@dv.is
„Menn verða að
gæta sín að flana
ekki að neinu, að við
séum allt í einu búin að
koma upp þeirri hefð að
við séum farin að rukka
inn á staði.
Edward H. Huijbens
„Við viljum kannski
ekki byggja upp
með sama hætti alls
staðar en við þurfum að
setjast niður og hugsa
hvernig við viljum að
landið líti út.
Ólöf Ýrr Atladóttir
n Getur breytt ásýnd og upplifun af ferðamennsku n Unnið að greinargerð um fjármögnunarleiðir
Gjaldtaka aðeins
skammtímalausn
Dettifoss Landeigendur
í Reykjahlíð í Mývatnssveit
stefna að því að hefja
gjaldtöku á svæðinu á
næsta ári. Innan svæðisins
er meðal annars Dettifoss.