Dagblaðið Vísir - DV - 08.08.2014, Blaðsíða 18

Helgarblað 8.–11. ágúst 201418 Fréttir
M
ögulegar refsingar
vegna móðgana og
ærumeiðinga eru þyngri
á Íslandi en í flestum
löndum Evrópu. Þetta
kemur fram í skýrslu Alþjóðlegu
fjölmiðlastofnunarinnar (IPI) sem
kom út í sumar. Þingflokkur Pírata
hefur lagt fram frumvarp um laga­
breytingu þess efnis að fangelsis­
refsingar vegna ærumeiðinga verði
lagðar af.
Í skýrslu IPI sem birt var fyrr
í mánuðinum eru borin saman
ákvæði um refsingar í mismunandi
löndum Evrópu í málum sem varða
tjáningarfrelsi íbúanna. Meðal
þess sem kemur fram er að mögu­
legar refsingar vegna móðgana og
ærumeiðinga eru þyngri á Íslandi
en í flestum löndum Evrópu, en
samkvæmt kafla um ærumeiðingar
og önnur brot á friðhelgi einka­
lífsins í 25. kafla almennra hegn­
ingarlaga segir að dæma megi
einstaklinga í allt að tveggja ára
fangelsi fyrir að birta „ærumeið­
andi aðdróttun“.
Íslensk lög bjóða þá upp á
þyngstu hámarksrefsinguna fyrir
að smána erlenda þjóð eða þjóðar­
merki, fána Evrópusambandsins
eða Evrópuráðsins opinberlega –
allt að sex ára fangelsi ef um alvar­
legt brot er að ræða. Enn fremur
eru Íslendingar með eina þyngstu
refsinguna fyrir ærumeiðingar sem
beint er að látnu fólki. Einungis
fjögur önnur ríki Evrópu eru með
jafnþung viðurlög við slíku athæfi.
Taka ber fram að samantekt IPI
skoðar aðeins lagabókstafinn, en
tekur ekki inn í myndina að raun­
veruleg framkvæmd dómstóla er
ekki í samræmi við hinn stranga
refsiramma. Það er ekki hefð fyrir
því að einstaklingar séu dæmdir
til fangelsisvistar fyrir brot á meið­
yrðalögunum. Einstaklingar hafa
verið dæmdir til að greiða sekt í
ríkissjóð fyrir ærumeiðingar sem
beinast að opinberum starfsmönn­
um, en þegar sakfellt er í slíkum
málum hérlendis er fólk yfirleitt
dæmt til að greiða miskabætur til
þess sem stefnir.
„Eftirbátar í tjáningarfrelsi“
Ákvæðin um ærumeiðingar hafa
staðið nánast óbreytt frá því að
þau voru sett árið 1940 og byggja
raunar á grunni enn eldri laga, en
frá þeim tíma hafa orðið gríðarlegar
breytingar á sviði mannréttinda og
í viðhorfum til tjáningarfrelsis.
Í ljósi þessara viðhorfsbreytinga
og vegna þeirrar staðreyndar að
refsiramminn sé ekki nýttur, lagði
þingflokkur Píratar fram frumvarp
á síðasta þingi með tillögu um að
refsiákvæði í meiðyrðalöggjöfinni
yrðu tekin út. „Það er ekki í takt
við grundvallargildi lýðræðisins að
það séu fangelsisrefsingar við tján­
ingarbrotum yfirhöfuð, jafnvel þótt
þeim refsingum sé ekki beitt. Það
ætti ekki að vera mikið mál fyrir Al­
þingi að afnema þessar fangelsis­
refsingar á blaði fyrst enginn vilji er
fyrir því að beita þeim,“ segir Helgi
Hrafn Gunnarsson, þingmaður
Pírata. Segir hann Pírata hafa fund­
ið fyrir því á þinginu að vilji sé fyrir
því að lögunum verði breytt.
Ekki gafst tími til að fara með
frumvarpið í gegnum þingið í vor
en segir Helgi að það verði tekið
aftur upp á haustþingi. Hann segir
frumvarpið þó ná mun skemur en
Píratar vilji ganga í breytingum á
lögum sem varða tjáningarfrelsið.
„Við erum eftirbátar í tjáningar­
frelsi á Íslandi, þvert á það sem fólk
heldur,“ segir Helgi Hrafn. Hann
segir meiðyrðalöggjöfina aðeins
vera eitt dæmi um það, en hér séu
meðal annars lög sem kveða á um
fangelsisrefsingar við guðlasti og
smánun erlendra þjóðhöfðingja.
Vilja afnema allar refsingar við
tjáningarbrotum
Helgi Hrafn segir Pírata helst vilja
líta til þingsályktunartillögu Eiríks
Jónssonar frá árinu 2006 um að
refsingar – fangelsisvist og sektir
– vegna hvers kyns tjáningarbrota
verði aflagðar. Björg Thoraren­
sen, lögfræðiprófessor við Há­
skóla Íslands, talar á svipuðum
nótum. „Það er spurning hvort
þessi formlega nálgun að hafa refs­
ingar í lögum sé ekki barn síns
tíma. Löggjöfina ætti að færa til
samræmis við þann veruleika sem
við lifum í núna, þar sem tján­
ingarfrelsi nýtur mun ríkari vernd­
ar en um miðja síðustu öld sem
nauðsynlegur þáttur í lýðræðislegu
samfélagi.“
Í rökstuðningi Eiríks kom fram
að refsingar vegna ærumeiðinga
væru misnotaðar af valdhöfum
víða um heim, meðal annars til
að þagga niður í pólitískum and­
stæðingum og loka þá inni. Núgild­
andi ákvæði íslenskra laga eru þá
jafnvel notuð sem röksemd fyrir því
að slíkar aðgerðir teljist í lagi. Ef slík
ákvæði eru í lögum ríkja sem vilja
kenna sig við lýðræði og frjálslyndi,
jafnvel þótt þau séu aldrei fullnýtt,
geri það þeim erfiðara um vik að
gagnrýna aðgerðir ríkja sem refsa
einstaklingum grimmilega fyrir að
nýta tjáningarfrelsi sitt. Í greinar­
gerðinni sagði Eiríkur lög varð­
andi ærumeiðingar tæpast stand­
ast stjórnarskrána annars vegar, en
í 73. grein hennar er réttur einstak­
linga til að láta í ljós hugsanir sín­
ar varinn, og hins vegar alþjóð­
legar skuldbindingar Íslands á sviði
mannréttinda.
Ísland, land tjáningar- og
upplýsingafrelsis?
Aðspurður segir Helgi Hrafn að
breyting á lögunum sé forsenda
þess að Ísland geti skapað sér af­
gerandi lagalega stöðu á sviði tján­
ingar og upplýsingafrelsis, en í
júní 2010 samþykkti Alþingi þings­
ályktun þess efnis. Í ljósi þessarar
Úrelt meiðyrðalöggjöf
n Sex ára fangelsi fyrir að smána ESB-fánann n Píratar leggja til lagabreytingar
Samkvæmt íslenskum lögum er
hægt að dæma fólk í fangelsi fyrir …
… að meiða æru annars manns með móðgun í orðum eða athöfnum.
… að beina ærumeiðingum beint að dánum manni.
… að smána erlenda þjóð eða erlent ríki, æðsta ráðamann, þjóðhöfðingja þess, fána þess
eða annað viðurkennt þjóðarmerki, fána Sameinuðu þjóðanna eða fána Evrópuráðs.
… að hafa í frammi skammaryrði, aðrar móðganir í orðum eða athöfnum, eða ærumeið-
andi aðdróttanir við aðra starfsmenn erlends ríkis, sem staddir eru hér á landi.
… að draga dár að eða smána trúarkenningar eða guðsdýrkun löglegs trúarbragðafélags,
sem er hér á landi.
Dæmdur fyrir guðlast
Árið 1984 var Úlfar Þormóðsson rithöf-
undur dæmdur fyrir guðlast vegna skrifa í
gríntímaritið Spegilinn. Sala blaðsins var
stöðvuð af lögreglu og sölumenn teknir
til yfirheyrslu. Úlfar var sakfelldur bæði í
héraðsdómi og Hæstarétti og dæmdur til
að greiða allan sakarkostnað. n
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Vilja breyta lögum um
ærumeiðingar Helgi Hrafn Gunnarsson,
þingmaður Pírata.
Þungar refsingar á Íslandi Í samantekt
Alþjóðlegu fjölmiðlastofnunarinnar er
meiðyrðalöggjöf borin saman á milli landa.