Dagblaðið Vísir - DV - 13.09.2013, Qupperneq 15

Hálfsextug ára kona lýsir reynslu sinni af
geðklofa og hvernig hún upplifði veikinda-
köstin. Hún er ósátt við að ofbeldi og valdi
sé beitt í svokölluðum neyðarinnlögnum
og vill að rætt sé við þá geðsjúku um upp-
lifun þeirra af verstu köstunum. Það var
aldrei gert í hennar tilfelli en hún upplifði sín
verstu köst sem hreina skelfingu.
Þrátt fyrir þetta náði kona þessi umtals-
verðum bata og fjallaði geðlæknirinn Dani-
el Fisher um tilfelli hennar í fyrirlestri árið
2010. Umrædd kona hefur náð feikimiklum
styrk og meðal annars skrifað bók og unnið
að aðhlynningu barna. Ástæðu batans er
að finna í stuðningi sem hún fann hjá að-
standendum og aðstoð Auðar Axelsdóttur
hjá Hugarafli.
Heyrði raddir í kjölfar áfalls
„Ég er 55 ára gömul kona sem er greind með
geðklofa. Það átti sér stað fyrir 15 árum í
kjölfar áfalls. Ég var stödd erlendis og var
lögð inn þar. Ég var skelfingu lostin, vissi ekki
hvað var að gerast og enginn gat útskýrt
það fyrir mér.
Ég tel mig skyggna, sá oft fólk ekki af
þessum heimi, sem barn og unglingur. Þarna
úti gerist það að ég fer að heyra raddir, kven-
og karlaraddir, hverja með sín sérkenni.
Raddirnar heyrði ég eins og hvert annað
hljóð og skynjaði fólk bak við þær. Á þessum
tíma voru það að mestu ógnandi og haturs-
fullar raddir sem ég heyrði.“
Flutt nauðug með lögreglubíl
„Ég veit að ég var oft veik, með ranghug-
myndir. En á þeim tíma sem innlagnir voru
hvað tíðastar var sjúkdómsinnsæið lítið. Ég
hef aldrei legið lengi inni á geðdeild og um
nokkurra ára bil voru innlagnirnar tíðar og ég
lá inni í nokkra daga. Álagið á fjölskylduna
var mikið á þessum tíma.
Aðeins einu sinni datt ég út um stund.
Þá var verið að flytja mig nauðuga á geð-
deild. Ég lá á gólfinu í lögreglubíl. Fann fyrir
gífurlegum þrýstingi í líkamanum, svo varð
allt svart.
Nú kem ég að því hvernig staðið er að
innlögnum. Nauðungarinnlagnir eru fram-
kvæmdar með aðstoð lögreglu og geta verið
mikið áfall fyrir sjúklinginn. Það hlýtur að
vera hægt að framkvæma neyðarinnlagnir
með öðrum hætti og af mannúð. Innlagnirn-
ar sjálfar einkennast svo af því að kæfð eru
með lyfjum þau einkenni sem sjáanleg eru.
Af hverju er ekki byrjað á viðtali? Reynt
að fá sjúklinginn til þess að lýsa upplifun
sinni og leiða honum fyrir sjónir með rökum
að um ranghugmyndir sé að ræða. Í stað
þess að beita ofbeldi tel ég að það sé væn-
legra til árangurs. Sjálf var ég aldrei með
ofbeldi, hótanir eða neitt slíkt. Það voru við-
töl í framhaldi af innlögnum en aldrei rætt
hvað ég hafði verið að upplifa. Þess hefði ég
þarfnast til þess að halda sjálfsvirðingunni.
Það atriði hefur mikið að gera þegar kemur
að bata seinna meir. Það er mikil þörf á að
bæta aðstæður og viðmót geðsjúkra.“
Stuðningur aðstandenda
ómetanlegur
„Ég datt út af vinnumarkaði eftir fjögurra
ára veikindi og árs veikindaleyfi. Var ég þá
að mestu rúmliggjandi vegna þreytu og
þyngsla í líkamanum. Slík þreyta og þyngsli
eru bæði einkenni á geðklofa og geðhvarfa-
sýki.
Í byrjun næsta árs verða 10 ár liðin frá
síðustu innlögn á geðdeild. Ég tek lyf og
er með aukaverkanir, sérstaklega þreytu.
Raddir og upplifun þessara 10 ára hafa verið
jákvæðar og kærleiksfullar. Ég er ekki eins
þreytt og áður og get gert meira.
Núna bý ég ein og er í góðum tengslum
við fjölskyldu mína. Ég fór aftur að vinna í
nokkur ár í mínu fagi en hætti fyrir ári vegna
aukaverkana lyfja. Ég er alltaf að reyna að
byggja mig upp með hollu mataræði, hreyf-
ingu og jákvæðni. Ég útiloka ekki að ég geti
aftur unnið hlutastarf.
Ég veit að aðstandendur mínir voru ráð-
villtir og hræddir þegar ég var að veikjast.
Skil viðbrögð þeirra því sjálf var ég skelf-
ingu lostin. Stuðningur þeirra í bataferl-
inu er og var ómetanlegur. Ég þakka einnig
Auði Axelsdóttur hjá Hugarafli fyrir hennar
þátt.“ n
Vill mannúðlegri bráðaþjónustu
Slæmur aðbúnaður geðSjúkra
Fréttir 15Helgarblað 13.–15. september 2013
n Vantar hlýlegra viðmót n Fjáröflunarátakinu Á allra vörum ýtt úr vör
Nýfædd börn á geð-
deild Þarna inni sofa
börn mæðra á deildinni.
Í gluggalausu litlu rými.
MyNd tHorri
Fyrsta innlögnin framandi
Unnur Hrefna Jóhannsdóttir hefur
glímt við geðhvarfasýki í meira en
tvo áratugi. Hún fann fyrst fyrir byrj-
unareinkennum þunglyndis á ung-
lingsárunum og var fyrst lögð inn
á geðdeild árið 1989. Reynslan var
henni framandi og þá kynntist hún
fyrst þeim aðstæðum sem sjúkling-
um var búin og fordómunum sem
geðsjúkir mæta í samfélaginu. Í dag
er Unnur Hrefna blaðamaður og
stundar nám. Hún er einnig móð-
ir og hefur tekist vel að ná jafnvægi
á mörgum sviðum lífsins þrátt fyrir
að glíma við alvarlegan geðsjúkdóm.
Gömul og slitin húsgögn
Unnur lýsir aðstæðum á þeirri deild
Landspítalans sem hún gisti hvað
oftast í gegnum árin sem óhrjáleg-
um.
„Þar eru innréttingarnar í anda
sjöunda áratugar, þó að einhver upp-
lyfting hafi átt sér stað í eldhúsinu,
húsgögnin eru orðin lúin og slitin en
fyrst og fremst er lítið sem ekkert um
að vera. Á deildinni dvelja margir
ólíkir einstaklingar á sömu deild og
með mismunandi raskanir, af báð-
um kynjum, og á mismunandi aldri.
þetta þýðir að nær ómögulegt verður
að mæta þörfum hvers og eins, svo
ólíku er hópurinn.“
Lítið persónulegt næði
Unnur segir einnig gagnrýnisvert
hversu lítið persónulegt næði sjúk-
lingar fá. „Í sömu innlögn var oft
skipt á milli herbergja þannig að í
sömu innlögninni gat maður ver-
ið að skipta tvisvar til þrisvar um
herbergi. Langoftast er um tveggja
manna herbergi að ræða þannig að
maður fékk ekki persónulegt næði
og ómeðvitað kynntist maður veik-
indum hins aðilans og persónuleg-
um aðstæðum,“ segir Unnur og tekur
fram að í miklum veikindum sé þetta
afar streituvaldandi. „Mann langar
helst til að vera einn þegar maður er
veikur.“
Engin afþreying
Á deildinni var einnig lítið um
endurhæfingu. „Jafnvel þó að fólk
með geðraskanir sé ekki að leita að
afþreyingu þá er tíminn samt mjög
lengi að líða á geðdeild því þar er
ekkert hægt að hafa fyrir stafni. Það
bætir ekki geðið því iðja er leið til
lífsgæða.“
Unnur telur að það megi finna
margvíslega iðju á geðsviði sem
kemur að gagni. Margir sjúklinga
dvelja á deildinni í eina til tvær vik-
ur og jafnvel í margar vikur og þann
tíma væri hægt að nýta til sjálfsrækt-
ar sem kemur að gagni til bata.
„Mér kemur til hugar jóga, hug-
leiðsla, íhugun, iðjuþjálfun og
handavinna, útivist og margt fleira.
Það myndi hjálpa fólki að ná bata.“
Skilningur skiptir máli
Unni hefur tekist vel að finna jafn-
vægi í lífinu. Hún er bæði í vinnu og
í háskólanámi. „Ég tek bæði lyf og er
í góðu sambandi við lækninn minn,
Pál Matthíasson, sem er alveg frá-
bær. Þá legg ég áherslu á reglusamt
líferni, gottt mataræði og hreyfingu
en það skiptir miklu máli þegar kem-
ur að velferðinni og að halda festu.
Þá er mikilvægt að viðhalda góðum
og nærandi samskiptum. Það eru
bara geðorðin 10 sem gilda,“ segir
hún brosandi en bætir við að með
árunum hafi hún fengið betra inn-
sæi í sjúkdóminn. „Ég hef langoftast
mætt skilningi, bæði í skóla og hjá
vinnuveitendum en reyndar hef ég
lungann úr starfsævinni unnið hjá
sjálfri mér. Þá á ég yndislega móður
sem hefur reynst minn sterkasti bak-
hjarl.“
Væntumþykjan kemur með aldri
og þroska
Unnur viðurkennir að hún hafi
fundið til skammar vegna veikinda
sinna en með aldri og þroska hafi sú
til finning vikið fyrir væntumþykju.
„Það hefur komið með árunum, því
sem maður breytir ekki lærir manni
að þykja vænt um.“
Notaði nám til að skilja
Unnur Hrefna er með diplóma í
fötlunarfræði og er því sérstaklega
meðvituð um baráttu þeirra sem eru
með fötlun eða glíma við raskanir
fyrir betri úrræðum. „Ég gat not-
að námið til þess að minnka eigin
fordóma og skilja betur hvaða sess
fólk með fötlun eða raskanir á að
eiga í samfélaginu, hvaða sögulega
sess það hefur haft og hvaða rými
það má taka sér í samfélaginu. Það
þurfa allir að axla ábyrgð. Lækn-
ing við geðröskunum snýst ekki um
lyf, í náminu skildi ég að lækningin
snýr að heildarmyndinni í lífi hvers
einstaklings. Hún er sálfræðileg, líf-
fræðileg og síðast en ekki síst þá er
hún samfélagsleg.“
Framkvæmdir hafnar
Páll Matthíasson, framkvæmdastjóri
geðsviðs, leiðir blaðamann og
ljósmyndara í gegnum húsnæði
geðsviðs Landspítala háskóla-
sjúkrahúss við Hringbraut. Fram-
kvæmdir við geðsvið eru hafnar og
kosta um 100 milljónir. Fyrir þá fjár-
hæð verður hægt að sinna bráðveiku
fólki í séreiningu, þar sem það truflar
ekki aðra viðkvæma sjúklingahópa.
Sjúklingar í sturlunarástandi eiga
að fá markvissari og öruggari þjón-
ustu og persónulegt rými til þess að
glíma við erfiðleikana. Á meðan fá
aðrir sjúklingar einnig meira næði,
óhultir frá ógnandi hegðun á deild
sem er opin og getur betur mætt
þörfum þeirra.
Nýfædd börn á geðdeild
Í þeirri deild sem þarfnast hvað
mests viðhalds dvelja á meðal
annarra mæður með nýfædd börn
sín. Þar dvelja þær af misjöfnum að-
stæðum. Sumar þjást af þunglyndi.
Aðrar glíma við fíkn og enn aðr-
ar við geðsjúkdóma. Á deildinni fá
þær aðstoð til þess að mynda tengsl
við börn sín á meðan þær sækja
sér bata. Þeim er búinn afar þröng-
ur húsakostur. Innréttingar eru all-
ar upprunalegar og frá sjöunda ára-
tugnum og Páll útskýrir að hér sér
brunavörnum ábótavant. Augljós-
lega ekki vænlegt þegar um er að
ræða nýfædd börn. Á vaktborðinu
hafa hjúkrunarfræðingar stundum
þurft að skipta um bleyjur og ritar-
inn hefur gætt sofandi barna. Nú er
komið lítið herbergi þar sem börn-
in eru lögð til hvílu og vakthafandi
hjúkrunarfólk hefur með þeim auga.
Þessari deild verður breytt til hins
betra fáist til þess fjármagn í átakinu
sem nú stendur yfir. Nú gista sjúk-
lingar tveir saman í herbergi og all-
ur húsbúnaður er úr sér genginn og
hrörlegur. Sérlega átakan legt er að
líta sturtur og baðherbergi sem sjúk-
lingar þurfa að deila. Í sturtuklefa er
málningin að flagna og Páll bendir á
að í snúrunni sé hægt að hengja sig.
Öryggisatriði sem hann bendir á að
þurfi að leiðrétta hið snarasta.
Ný og vistlegri deild
Í deild sem enn er verið að dytta að
og þeirri einu sem gerðar hafa verið
einhverjar endurbætur á gista sjúk-
lingar með erfið geðrof og raskanir.
Þar inni er bjart um að litast, vítt til
veggja og hönnun deildarinnar tek-
ur öll tillit til starfseminnar. Páll út-
skýrir að fólk í oflætisástandi þurfi
rólegt og rúmgott umhverfi þar sem
það getur náð sér um leið og frið-
helgi einkalífsins er virt. Á þessari
deild er kynjaskipt og þar er her-
bergi sem sjúklingar geta rætt við
fjölskyldumeðlimi sína í næði frá
öðrum sjúklingum en með aðgát
starfsfólks. Út frá deildinni má líta
svalir. Páll opnar svalirnar og þegar
gengið er út á þær kemur í ljós lít-
ill afgirtur garður. Hann útskýrir að
um sé að ræða útisvæði sem hægt
væri að nýta ef það væri til fé til þess
að byggja stiga frá svölum og nið-
ur í garð. Stiginn einn kostar um
átta milljónir. Útiveran er mikilvæg
mannréttindi, sér í lagi þegar fólk
dvelur á stofnun af nauðung. Með
fjárveitingu verður hægt að gera úti-
vistarsvæðið fallegra og aðgengi-
legra. n
„Það er alveg
ofboðslega mik-
il stéttaskipting inni á
geðdeild.
Óvistlegt
og óöruggt
Flagnandi málning
á baðherberginu.
MyNd tHorri
Geðsjúkir haldi sjálfsvirðingunni Nauðungarinnlagnir eru framkvæmdar
með aðstoð lögreglu og geta verið mikið áfall fyrir sjúklinginn. Það hlýtur að
vera hægt að framkvæma neyðarinnlagnir með öðrum hætti og af mannúð.
Innlagnirnar sjálfar einkennast svo af því að kæfð eru með lyfjum þau einkenni
sem sjáanleg eru.