Lögmannablaðið - 01.03.2009, Blaðsíða 28

28 < LÖGMANNABLAÐIÐ – 4 / 2008
Yfirráð eða ekki, það
er efinn
Heimir Örn Herbertsson, hrl.
Inngangur
Samkeppnisréttur er skrýtið en
skemmti legt réttarsvið, að minnsta
kosti fyrir lögfræðinga sem vilja spreyta
sig á svolítilli frumlegri og/eða skapandi
hugsun. Hér á landi gilda á þessu sviði
samkeppnislög nr. 44/2005, með síðari
breytingum. Ákvæði laganna eru um
flest sniðin eftir samkeppnisreglum ESB
og EES en upprunalega fyrirmynd
nútíma samkeppnislöggjafar kemur frá
Bandaríkjunum þar sem samkeppnis­
reglur hefur mátt finna í löggjöf síðan
1893.
Sérstaða samkeppnisréttar
Það er ýmislegt sem greinir sam­
keppnisrétt frá flestum öðrum réttar­
sviðum. Nefna má um þetta fjögur
dæmi.
Í fyrsta lagi eru samkeppnisreglur
lagareglur sem er ætlað að tryggja eða
stuðla að því að í samfélaginu séu
framleiðsluþættir nýttir á hagkvæman
hátt. Reglurnar og beiting þeirra hvílir
þess vegna á óvenju pólitískum grunni
sem reistur er á hagfræðikenningum
sem menn getur greint rækilega á um
hvernig skuli útfærðar. Forsendur
niðurstaðna um hvað samkeppnis­
reglurnar þýða geta því verið mjög
umdeildar og það þótt deilendur séu
sammála um ágæti virkrar samkeppni
fyrir hagkvæma nýtingu framleiðslu­
þátta. Svo eru þeir sem telja sam­
keppnislögin vera skelfilegt afsprengi
nýfrjálshyggjunnar svokölluðu. Ég
þekki reyndar enga nýfrjálshyggjumenn
en fáeina frjáls hyggjumenn sem myndu
gera ákveðnar athugasemdir við þær
fullyrðingar. Hvað sem segja má um
þetta er altént ljóst að túlkun sam­
keppnis laga byggir á nánu samspili
lögfræði og hagfræði og raunar einnig
fræðum viðskipta í víðri merkingu.
Í öðru lagi, og nátengt fyrsta atriðinu,
má nefna að ákvæði samkeppnislaga
eru gersamlega galopin fyrir túlkun við
beitingu þeirra. Þetta getur verið
skemmtilegt t.d. fyrir lögfræðinga sem
vilja láta ljós sitt skína í lögfræðilegum
álitsgerðum en líka dálítið leiðinlegt,
einkum ef maður rekur fyrirtæki og
kemst að því seint og um síðir að maður
er í markaðsráðandi stöðu sem maður
hefur misnotað með því t.d. að halda
verðum til neytenda of lágum gagnvart
keppinautum. Og þetta verður draugfúlt
þegar þungar fjársektir eru lagðar við
brotinu. Aðalatriðið er að það er ekki
hægt að átta sig á því hvaða skyldur
samkeppnislögin setja mönnum á
herðar með því að lesa bara lögin. Hið
raunverulega efnisinntak reglnanna er
að finna í framkvæmd Samkeppnis­
eftirlitsins, skrifum fræðimanna um
evrópskan samkeppnisrétt, í ákvörð­
unum framkvæmdastjórnar ESB og í
dómum Evrópudómstólsins. Mun þetta
vera fátítt um lög hér á landi en kannski
ekki einsdæmi.
Í þriðja lagi getur þýðing lagareglna um
samkeppni breyst verulega og
skyndilega þótt engin breyting hafi
orðið á lagatextanum sem til grundvallar
liggur. Ástæðan er sú , sem fyrr segir,
að samkeppnislögin eru túlkuð með
rækilegri hliðsjón af framkvæmd á sviði
samkeppnismála innan ESB. Þar gegnir
Evrópudómstóllinn þýðingarmiklu
hlutverki. Innan ESB eru samkeppnis­
reglur kallaðar hornsteinn innri
markaðar sambandsins og hlutverk ESB
er m.a. að túlka og beita sam keppn­
isreglum á þann veg að tryggi sem best
vöxt og viðgang innri markaðarins.
Dómstóllinn hefur því réttarskapandi
hlutverki að gegna sem kann að henta
lýðræðishefðinni sem ESB byggir á
ágætlega en mun óljósara er hvernig
þessi háttur fer saman við hefðbundin
viðhorf hérlend um réttaröryggi og
fyrirsjáanleika laga reglna.
Loks má nefna, og kemur þá að tilefni
þessara skrifa, að ýmis hugtök hafa
sérstaka og mjög frábrugðna merkingu
í samkeppnisrétti, samanborið við
önnur réttarsvið. Hugtakið samningur í
samkeppnisrétti er til dæmis allt annað
mál en hugtakið samningur á sviði
samningaréttar og hugtakið yfirráð í
Aðsent efni