Dagblaðið Vísir - DV - 12.11.2012, Blaðsíða 10

SORGARSAGA ÍSLENSKU KRÓNUNNAR
10 Fréttir
F
yrirkomulag gjaldeyris- og
peningamála Íslendinga
hefur verið mikið til umræðu
á undanförnum árum. Helst
hefur verið rætt um að taka
upp evru á Íslandi, þá sérstaklega eft-
ir að aðildarviðræður um inngöngu í
Evrópusambandið hófust árið 2009.
Ýmsar aðrar hugmyndir hafa þó ver-
ið ræddar eins og einhliða upptaka
Kanadadollars eða danskrar eða
norskar krónu.
Um miðjan september kynnti
Seðlabankinn rúmlega 600 blað-
síðna skýrslu um valkosti Íslands í
gjaldmiðils- og gengismálum. Þó lík-
lega hafi fáir komist yfir að lesa allt
ritið virtist meginniðurstaða flestra
sem tjáðu sig um skýrsluna vera
sú að Ísland hafi val á milli þess að
ganga í ESB, og þar með sækjast eftir
upptöku evru, eða að halda í íslensku
krónuna og herða umgjörð peninga-
mála og fjármála hins opinbera. Höf-
undar skýrslunnar töldu það ekki
heppilegan kost að taka einhliða upp
annað gjaldmiðil. Ef slíkt yrði gert
myndi danska krónan þó henta best
en hún er sem kunnugt er tengd við
evru.
Ein stærsta spurningin er líklega
sú hvernig Íslendingar ætli sér að
losna við gjaldeyrishöftin – umræðan
um mögulegar leiðir verður líklega
hávær í komandi alþingis kosningum
sem fara fram í maí á næsta ári. Þegar
farið er yfir stefnuskrá þeirra stjórn-
málaflokka sem nú sitja á Alþingi, frá
árinu 2011, sést að einungis Samfylk-
ingin hefur það á stefnuskránni að
taka upp evru. Aðrir flokkar hafa ekki
sett neina ákveðna mynt í stefnu-
skrána sína ennþá – Framsóknar-
flokkurinn hefur viljað kanna upp-
töku Kanadadollars en það þó ekki á
stefnuskrá flokksins 2011.
Gjaldeyrishöft í 30 ár
Íslendingar þekkja vel gjaldeyris-
höft enda voru þau við lýði hérlend-
is allt frá árinu 1931 til 1960 og voru
ekki að fullu afnuminn fyrr en ís-
lenska krónan var sett á flot í mars
árið 2001. Segja má að höftin hafi þó
að mestu verið afnumin með stofn-
un gjaldeyris markaðar árið 1993 og
EES-samningnum sem tók gildi árið
1994 með tilkomu fjórfrelsisins sem
kveður meðal annars á um frjálst
flæði fjármagns. Íslendingar hafa því
einungis verið með haftalausa krónu
í rúm sjö ár síðustu 80 árin.
Í því samhengi má benda á að
lífeyrissjóðir hófu ekki að fjárfesta
erlendis fyrr en með tilkomu EES-
samningsins árið 1994. Fyrir þann
tíma fjárfestu þeir nær eingöngu í
ríkisbréfum. Íslenskir bankar hófu
síðan að opna útibú í Lúxemborg frá
árinu 1996. Íslenskir fjárfestar hófu
ekki sína útrás fyrr en í lok árs 1999
þegar nokkrir fjárfestar keyptu 66
prósenta hlut í knattspyrnufélaginu
Stoke City.
Áður en íslenska krónan var sett
á flot í mars árið 2001 var stuðst við
svokallað gengismarkmið. Það hafði
gefist ágætlega og þá sérstaklega frá
um 1993 og fram að aldamótum. Eft-
ir að fjármagnsflutningar voru gefnir
frjálsir með tilkomu EES-samnings-
ins reyndist hins vegar sífellt erfiðara
fyrir Seðlabankann að reka sjálf-
stæða peningastefnu. Gengismark-
mið þýðir að þá er reynt að halda
verði krónu í ákveðnu gengi gagn-
vart einum ákveðnum gjaldmiðli eða
gjaldmiðlakörfu.
Rúm 7 ár án hafta
Um aldamótin síðustu má segja að
markaðurinn hafi þvingað Seðla-
bankann til að láta af gengismark-
miði. Voru þá tveir kostir í boði; að
tryggja gengismarkmið enn meira í
sessi með inngöngu í myntsamstarf
sem þá var að hefjast í Evrópu með
tilkomu evrunnar eða að setja krón-
una á flot og styðjast við 2,5 prósenta
verðbólgumarkmið. Eins og kunn-
ugt er var síðari kosturinn valinn
sem reyndist ekki vel. 7,4 prósenta
ársverðbólga að meðaltali frá því
að krónan var sett á flot í mars 2001
og þar til að sú tilraun endaði með
banka- og gjaldeyriskreppu innan
við átta árum seinna getur vart talist
góður árangur.
28. nóvember 2008 voru fyrstu
lög um gjaldeyrishöft sett á Alþingi.
Kostnaður Íslendinga vegna
haftanna hefur frá þeim tíma stöð-
ugt aukist. Þróun regluverksins hefur
ekki enn verið nægjanlega mikil til
þess að afnema höftin. Núverandi
áætlun Seðlabankans gerir ráð fyrir
að gjaldeyrishöftin verði afnumin í
lok næsta árs. Líklega búast þó fæst-
ir við því að sú verði raunin. Í nýrri
skýrslu Viðskiptaráðs, sem kynnt var
síðasta fimmtudag, segir að höftin
gætu allt eins varað í 5–10 ár til við-
bótar.
Uppnám vegna nauðasamninga
slitastjórna
En hverjar eru helstu ástæðurnar
fyrir því að svo erfiðlega gengur að
afnema gjaldeyrishöftin? Ein stærsta
ástæðan er hin svokallaða „snjó-
hengja“ sem talin er nema yfir 1.000
milljörðum króna. Það eru eignir
erlendra aðila á Íslandi sem meðal
annars fjárfestu í svokölluðum Jökla-
bréfum í góðærinu sem Seðlabank-
inn hóf að bjóða upp á frá haustinu
2005. Þar var um að ræða spákaup-
menn í vaxtamunarviðskiptum
(e. carry trade). Þeir tóku oft lán í
Már Guðmundsson
seðlabankastjóri:
Enn óvissa um
evrusvæðið og
losun gjaldeyr-
ishafta*
„Losun fjármagnshafta er í senn
eitt mikilvægasta og flókn-
asta úrlausnarefnið í íslensk-
um efnahagsmálum um þessar
mundir. Höftin reyndust mikil-
væg við að ná stöðugleika í
þjóðarbúskapnum í framhaldi af
fjármálaáfallinu. Í því samhengi
voru þau samþykkt af aðildarþjóð-
um EES-samningsins þrátt fyrir að
þau gangi gegn anda samnings-
ins. Hins vegar er nauðsynlegt til
lengdar að losa höftin. Þar kemur
að minnsta kosti tvennt til. Í fyrsta
lagi hafa þau í för með sér kostnað
sem vex með tímanum og verður
til lengdar meiri en ávinningur-
inn. Í öðru lagi eru það alþjóð-
legar skuldbindingar Íslendinga.
Ekki mun ganga til lengdar að vera
með altæk höft á útstreymi fjár-
magns og vera samtímis innan
EES-svæðisins. Íslendingar þurfa
því að gera heiðarlega tilraun til að
losa höftin. Það kann að reynast
flókið og þurfa tíma en hitt er ekki
í boði að hverfa frá verkefninu.“
„Það hlýtur að vera fyrsti kostur
að freista þess að losa höftin áður
en niðurstaða fæst í gjaldmið-
ilsmálinu. Í fyrsta lagi þurfa Ís-
lendingar sjálfra sín vegna og
vegna alþjóðlegra skuldbindinga
sinna að freista þess að losa þau
fyrr en síðar og verkið er þegar
hafið. Í öðru lagi virðist ljóst að
annaðhvort eru höftin losuð áður
en tekið er upp myntráð eða ann-
ar gjaldmiðill, eða álandskrónur
og aflandskrónur verða innleystar
á sama gengi. Annað gæti ver-
ið talið greiðslufall með slæm-
um afleiðingum fyrir framtíðar-
aðgang Íslendinga að erlendum
lánamörkuðum. Í þriðja lagi gerir
regluverk ESB ráð fyrir að fjár-
magnshöft séu losuð áður en
kemur til aðildar.“
„Gangi losun haftanna það erf-
iðlega fyrir sig að Íslendingar sjái
sér ekki fært að framkvæma hana
án utanaðkomandi aðstoðar, sem
vonandi verður þó ekki, liggur
beinast við að setja vandamálið
á borð EES-samstarfsins þar sem
óheftar fjármagnshreyfingar eru
hluti af þeim samningi.“
„Ein af ástæðum þess að erfitt
er að komast að einhlítri niður-
stöðu á þessu stigi varðandi það
hvaða kost Íslendingar ættu að
velja í gjaldmiðils- og gengismál-
um er að óvissa er um hvern-
ig þeim tveim kostum sem helst
virðast koma til greina muni
reiða af á næstu misserum. Þar er
annars vegar um að ræða endur-
bætta umgjörð um krónuna og
losun hafta á fjármagnshreyfingar,
og hins vegar aðild að ESB og
evrusvæðinu. Það virðist því skyn-
samlegt að halda um hríð áfram á
þeirri braut sem fetuð hefur verið
að undanförnu að þróa og skýra
þessa tvo kosti, annars vegar með
því að vinna af krafti að endur-
bættum ramma um krónuna og
hins vegar í gegnum aðildarum-
sókn Íslands að ESB.“
*Brot úr fyrsta kaflanum í sérriti
Seðlabankans um valkosti Íslands í
gjaldmiðils- og gengismálum „Stefnan
í gjaldmiðils- og gengismálum“
undirritað af Má Guðmundssyni,
seðlabankastjóra, 7. september 2012.
n Árni Páll Árnason, þingmaður Samfylkingar, segir aðra leið en upptöku evru illmögulega n Flokkarnir hafa misjafna sýn
12. nóvember 2012 Mánudagur
Annas Sigmundsson
blaðamaður skrifar annas@dv.is
Viðskiptaráð
n „Eitt mikilvægasta hagsmunamál
Íslendinga í dag er fyrirkomulag
gjaldmiðilsmála og aflétting gjaldeyris-
hafta. Það hvaða gjaldmiðil þjóð notar
skiptir talsverðu máli, sérstaklega litlar
þjóðir sem eru verulega háðar utanrík-
isviðskiptum. Fyrir slíkar þjóðir er það
grundvallaratriði að gjaldmiðill þeirra
sé viðurkenndur á alþjóðamörkuðum.
Íslenska krónan uppfyllir ekki þær kröf-
ur. Hún er í viðjum hafta í annað sinn og
gengur ekki kaupum og sölu erlendis líkt
og aðrir gjaldmiðlar. Miðað við hæga
framvindu gjaldeyrisútboða Seðlabank-
ans gætu höftin allt eins verið við lýði
í 5-10 ár til viðbótar. Þá er krónan með
smærri gjaldmiðlum en Ísland er eina
þjóðin með eigin gjaldmiðil sem telur
undir eina milljón íbúa.“
Úr skýrslu Viðskipraráðs um
gjaldmiðlamál, 8. nóvember 2012.
„Erfitt að finna lausn vegna áfram-
haldandi óvissu á evrusvæðinu
sem og um afnám gjaldeyrishafta
Verðbólgubálið Ársverðbólgan frá því krónan var sett á flot í mars 2001 og
þar til að sú tilraun endaði með banka- og gjaldeyriskreppu innan við átta árum
seinna var 7,4 prósent að meðaltali. Það getur vart talist góður árangur.