Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.2012, Qupperneq 33

hefði annars ekki gert. Þannig að ég
tók mig einu sinni til og valdi eftir eig-
in smekkvísi úrval af ljóðum og setti
saman í bók sem heitir Á öðru plani.
Það er rosalega fín bók.“
Gerði uppreisn
Einar segir að það hafi hjálpað honum
að takast á við veikindi bróður síns að á
meðal róttæklinga gætti ákveðins um-
burðarlyndis gagnvart fólki sem var
öðruvísi. „Síðar átti ég eftir að reyna að
það væri ekkert algilt og átta mig á því
að það er ekki hægt að merkja mann-
gildi eftir stjórnmálaskoðunum. Það
eru til fordómafullir róttæklingar og
fordómalausir íhaldsmenn. Engu að
síður hjálpaði það mér að vera í þessu
róttæka umhverfi, sömuleiðis tónlistin
og bókmenntirnar sem mörkuðu upp-
haf andlegrar leitar.
Á vissan hátt naut ég þess að vera í
andstöðu og gerði uppreisn, fann mitt
identitet í því að vera öðruvísi sjálfur
og var svolítið á skjön – með sítt hár
sem náði niður á rass,“ segir Einar og
bætir því hlæjandi við að hann hafi
ekki látið klippa sig í sjö ár.
Á þessum árum þvældist hann
líka um heiminn með nafna sínum
og skáldabróður, Einari Kárasyni. „Við
fórum til Færeyja að vinna í fiski og
seinna fórum við til Frakklands. Síð-
an fór ég til Noregs og gerðist að lok-
um hreingerningamaður í Danmörku.
Þannig að það var ansi mikið að ger-
ast í mínu lífi og ég var ekki alltaf með
hugann við veikindi bróður míns.
Hann átti líka mörg og mismunandi
tímabil. Hann var þannig sjúklingur
að eftir að hann varð veikur lauk hann
stúdentsprófi og fór í gegnum mynd-
listarskólann. En það var alltaf eitthvað
í honum sem togaði hann í átt að sjúk-
dómnum. Það er skrýtið að segja það
en það var stundum eins og honum
þætti hversdagslífið dapurt, þungbú-
ið og leiðinlegt. Þá var tilvalið að taka
af sér lyfin og klifra upp hina manísku
stiga.“
Fyrstu bókunum hafnað
Það var í Noregi sem Einar Már kynnt-
ist konunni sinni, Þórunni Jónsdóttur.
Hann fór út til þess að vinna, grafa
skurði uppi í fjöllunum og kynntist
konunni í Ósló. „Við hittumst í partíi
og höfum verið í partíinu síðan.“
Á þessum árum var Einar Már far-
inn að skrifa, en í fimm ár skrifaði
hann út í loftið, bara fyrir sjálfan sig,
til þess að ná tökum á forminu. „Ég
hélt alltaf að ég væri að skrifa síðasta
ljóð í heimi, og það besta, en mér bar
gæfa til að leggja þetta frá mér og bíða.
Seinna sá ég að í upphafi var ég aðal-
lega að enduróma aðra. Það var líka
svo mikil ólga í huganum og svo mik-
ið sem ég vildi ná utan um að þetta
var mjög óreiðukennt til þess að byrja
með. Það tók mig þessi fimm ár að
finna minn tón.
Þegar maður býr erlendis er auð-
veldara að skapa sér svigrúm til rit-
starfa því þá er maður að fresta þátt-
tökunni í hinu hversdagslega basli.
Árið 1980 var ég tilbúinn með þrjár
bækur og sendi handrit heim í pósti.
Síðan beið ég í þrjá mánuði eftir svari,
fullviss um að forlögin myndu gleypa
við svona strák úr Breiðholtinu. Svo
kom svarið, nei. Þannig að ég ákvað
að gera þetta sjálfur og fór heim. Í þá
daga voru fargjöld ekki á tilboðum
þannig að þú skrappst ekkert heim, ég
kom kannski heim á þriggja ára fresti,
og þótt ég væri skráður í Kaupmanna-
hafnarháskóla þá var ég dottinn út úr
lánakerfinu af því að ég tók engin próf,
mætti bara í kúrsa ef mér fannst þeir
áhugaverðir. Þannig að ég varð mér úti
um vinnu hjá danska sjóhernum sem
hreingerningamaður og hafði ágætis-
vonir um frama sem slíkur.
Ég stóð og féll með þessum ljóða-
bókum, Sendisveinninn er einmana
og Er nokkur í Kórónafötum hér inni.
Ég lét prenta dálítið upplag af báðum
bókunum og fór niður í Kórónaföt og
sagðist ganga um eins og auglýsinga-
skilti fyrir þá og spurði hvort þeir vildu
ekki styrkja útgáfuna. Þeir vildu það
ekki en buðu mér kórónaföt sem ég var
of stór upp á mig til þess að þiggja, þótt
ég myndi gjarna vilja eiga þau í dag,“
segir hann hlæjandi.
Trúði á hið ómögulega
Það kom sér vel að Einar var vanur
blaðsölumaður og bækurnar rokseld-
ust. „Ég þótti ágætissölumaður þannig
að þeir sem vildu ekki segja að ég væri
gott ljóðskáld notuðu það sem afsökun
til að kaupa bækurnar,“ segir hann og
hallar sér aftur í stólnum og setur ann-
an fótinn upp á borð.
Iðunn gaf út þriðju bókina þannig
að Einar fékk svigrúm til þess að semja
fyrstu skáldsöguna, sem vann til fyrstu
verðlauna í bókasamkeppni hjá Al-
menna bókafélaginu þar sem verð-
launaféð var umtalsvert og þannig gat
Einar Már haldið áfram að skrifa. Allt
snerist þetta um að komast af, því það
kom aldrei annað til greina en að lifa af
ritstörfunum. „Um leið og ég var búinn
að átta mig á því að ég ætti að skrifa þá
var það ekki spurning hvort það tækist,
ég skyldi. Ég ætlaði mér ekkert annað.
Ég var byrjaður að hlaða niður börn-
um og tel að það hafi gefið mér auka-
kraft til þess að halda áfram.“
Fyrst eftir heimkomuna bjó fjöl-
skyldan í lítilli íbúð niðri í bæ þar sem
næðið var lítið sem ekkert. Einar vílaði
hins vegar ekki fyrir sér að snúa sól-
arhringnum við ef hann þurfti næði
til þess að skrifa. Fórnir sem hann var
tilbúinn til þess að færa voru ýms-
ar, hann gaf allan sinn tíma í þetta
og krafðist einskis í staðinn. „Ég vissi
líka að ef ég ætlaði að gera þetta þá
gæti ég ekki kennt aðstæðunum um.
Ég yrði að standa með sjálfum mér í
þessu. Ég yrði bara að gera þetta. Það
er alltaf hægt að finna afsakanir og út-
gönguleiðir en fyrir mér var það ekki í
boði.
Þegar ég lít til baka þá var margt
sem hefði ekki átt að ganga upp en
gerði það samt. Kannski vegna þess að
ég trúði á hið ómögulega. Ef ég hefði
alltaf hugsað hlutina rökrétt og spurt
hvort þetta væri hægt þá hefði það ekki
verið það. En þegar ég ákvað að gera
hlutina þá gerðist eitthvað.“
Tilvera utangarðsmanna
Einar Már er afkastamikill höfundur
og margverðlaunaður. Hann hlaut
bókmenntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs fyrir Engla alheimsins, Karen Bl-
ixen-viðurkenninguna, riddarakross
hinnar íslensku fálkaorðu og norræn
bókmenntaverðlaun sænsku akadem-
íunnar fyrir framlag sitt til norrænna
bókmennta. Eftir hann liggja allmörg
verk, átta ljóðabækur, fjögur smá-
sagnasöfn, tvö greinasöfn og ellefu
skáldsögur, þar ef ein sem kom út fyrir
jólin, Íslenskir kóngar.
Það er þó óumdeilt að Englar al-
heimsins er hans þekktasta verk. Það
er sú bók sem hefur verið þýdd á flest
tungumál og flestir þekkja. Í gegnum
tíðina hefur Einar Már fengið gríðar-
lega mikil og góð viðbrögð við bókinni.
Honum var þakkað fyrir að opna á
umræðuna og vinna gegn fordómum
gagnvart geðsjúkum.
Bókin er einnig persónulegasta
bókin hans, sálumessa yfir Pálma
bróður sem svipti sig lífi eftir langvar-
andi veikindi og tileinkuð honum. „Að
vissu leyti vann ég úr sorginni með því
að skrifa þessa sögu. Það var líka eins
og ég þyrfti að koma þessum heimi til
skila, eins og það hefði alltaf verið ætl-
unin. Talsvert af þessu efni var ég bú-
inn að skrifa á meðan bróðir minn var
lifandi. Ég ræddi mikið við hann og eft-
ir á að hyggja voru það mjög lærdóms-
rík samtöl. Hann sagði það hreint út að
ég ætti eftir að skrifa þessa bók og ég
vissi það alltaf sjálfur.
Bókin er ekki beint hans saga en
hún byggir á þeirri innsýn sem ég fékk
í tilveru þeirra sem þurfa að standa
fyrir utan þjóðfélagið. Það var þá, og
er sjálfsagt enn, einhver þagnarslikja
yfir svona málum. Á hinn bóginn átt-
aði ég mig ekki á því sjálfur að ég væri
að brjóta niður múra með því að skrifa
þessa bók, þetta var bara saga sem ég
varð að koma frá mér. En þegar við-
brögðin við Englunum urðu svona góð
upplifði ég ákveðið þakklæti og fann
að ég hafði gert eitthvert gagn.“
Skýringarnar skortir stundum
Þessi heimur leitaði á hann, útskýrir
hann um leið og hann stendur upp til
þess að sækja meira kaffi. Það er tek-
ið að birta og um leið og stigið er út úr
skúrnum blasa við fannhvítir tindar
fjalla í fjarska og hafið.
Einar heldur áfram og segir að það
sé ákveðin póesía í klikkuninni. „Það
er þessi tilfinning að búa við geðspít-
alann og lifa æskuárin fyrir utan hann
en fullorðinsárunum þar inni. Bókin
kom til mín um leið og ég fann fyrstu
setninguna: „Eftir að ég var kominn á
Klepp, þessa risastóru höll sem stend-
ur við hafið, minntist ég þess þegar ég
var lítill drengur …“
Þannig verða sögurnar mínar oft til.
Ég er búinn að sanka að mér alls kyns
efni en síðan dett ég allt í einu niður
á fyrstu setninguna og í henni er allt,
stemning, tónlist og andi sögunnar og
þá er ég kominn af stað. En þar með er
björninn ekki unninn, ég villist af leið
og kynnist sögunni um leið og ég skrifa
hana.“
Margar senur úr bókinni voru
byggðar á atvikum úr lífi Pálma bróð-
ur Einars Más og vina hans. Í bókinni
segir einnig frá manni, farsælum fjöl-
skylduföður sem sviptir sig lífi. Maður-
inn á sér fyrirmynd í manni sem Einar
Már kannaðist við. „Það sem Englarn-
ir eru að segja og allar mínar bækur,
og það sem ég er að segja núna þegar
ég fjalla um alkóhólisma og geðveiki,
er að það eru ekki alltaf skýringar á
öllu. Það er alltaf eitthvað sem kemur
manni í opna skjöldu.“
Hafnaði skilgreiningunum
Lengi leitaði Einar Már þó skýringa á
sjúkdómi bróður síns. Á þessum árum
hafði hann mikinn áhuga á stöðu
manna í tilverunni og sökkti sér ofan
í bækur, las meðal annars mikið um
firringu. „Ég velti því fyrir mér hvort
það væri eitthvað ferli í þjóð félaginu
eða í sálarlífi mannanna sem gerði það
að verkum að þeir veiktust. En eftir því
sem tíminn leið þá fannst mér það ekki
skipta máli lengur.
Ég hef oft verið spurður hvort hann
hafi verið þjáðst af schizophreniu en
ég hef ekki hugmynd um það. Ég hætti
að taka mark á svona skilgreiningum
því bróðir minn fékk alls konar grein-
ingar og var farinn að þekkja þær og
læra hvernig hann gæti notað þessi
hlutverk til þess að ná sínu fram. Þetta
varð ákveðið mynstur þannig að ég
hafnaði öllum skilgreiningum.
Viðtal 33Jólablað 21.–27. desember 2012 „Ég upplifði sorg, þetta var dapurlegt og mín
leið til þess að vinna úr sorginni var að skrifa
söguna og veita öðrum hlutdeild í henni, því svona líf
er ekki einkamál, líf okkar er ekki einkamál. En það er
alltaf eitthvað í manni sem segir að lífið haldi áfram
og lífið hélt áfram, ég lifði af.
m
y
n
d
ir
SiG
Tr
y
G
G
u
r
a
r
i
„Ég fann í mér unglinginn og uppreisnarmann-
inn, þennan ábyrga hugsandi mann sem vill
breyta heiminum en ég var að drekkja honum í áfengi
og fylla um leið af kaldhæðni og hroka.