Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.2012, Page 44

ógeðslega gaman og svo er alveg
ógeðslega leiðinlegt alveg ógeðslega
lengi. Lygarnar verða svo massívar.
Þetta verður svo rosalega tvöfalt og
skrýtið líf og á meðan er sálin í manni
einhvern veginn öll að visna. Og það
er ekkert smá mikið maus að horfast
í augu við það að allt sé í maski. Og
reyna síðan að tjasla sér saman upp á
nýtt þegar maður er orðinn edrú. Það
er rosalega erfitt.“
Að rjúfa mynstrið
Henni finnst stundum eins og verið
sé að halda glansheimi að okkur sem
síðar reynist algjör blekking. „Ég
hef alveg frá því ég var lítil ímynd-
að mér að ég væri alltaf að missa af
einhverju geðveiku partí. Það átti
bara alltaf að vera rosalega gaman
hjá mér, sem er náttúrulega fáránleg
krafa. Mér finnst eins og lærdómur-
inn sem ég hef dregið sé sá að lífið
eigi ekki að vera auðvelt. Það á ekki
að vera létt og gaman.“ Kristín bend-
ir á að ein leiðin til þess að sætta sig
við lífið eins og það er sé að vera
heiðarlegur við sjálfan sig og aðra.
„Sumir eru það en aðrir eiga erfiðara
með það og Jenna er þannig. Hún á
rosalega erfitt með að horfast í augu
við sjálfa sig.“
Kristín segir alkóhólisma einmitt
vera niðurlægingu á niðurlægingu
ofan. „Þetta er alveg endalaus niður-
læging. Að hafa ekki þá sjálfsstjórn
sem maður reiknar með að mað-
ur hafi. Og að vita ekki að maður er
veikur. Og skilja ekki hversvegna
maður gerir þetta þvert á það sem
maður ætlar sér. Það er náttúrulega
stöðug niðurlæging og rosalega hörð
að ætla sér að feisa.“
Píndur í dítox
Kristín tekur þó fram að það sé
vel hægt. „Fólk getur alveg upp-
rætt mynstur. Þessi sjúkdómur hef-
ur gengið lið eftir lið eftir lið í heilu
fjölskyldunum þangað til einhver
rauf keðjuna kenndi börnunum sín-
um eitthvað annað. Það var tekin ný
vitneskja inn í DNA-ið. Það er sama
hvert fjölskyldumynstrið er, það er
alltaf hægt að rjúfa þessa keðju, og ef
að það er hægt í fjölskyldu, þá er það
líka hægt í samfélagi.“
Kristín segir vel hægt að líkja ís-
lensku samfélagi við alkóhólista.
Hrunið hafi verið niðurlægingar-
tímabil fyrir alla. „Alkóhólist-
inn Ísland var píndur í dítox en
strauk á sloppnum og húkkaði sér
far í bæinn á meðan hann hróp-
aði: Djamm í kvöld!“ Segir Krist-
ín og hlær en bætir við: „Allt sem
gerðist á landinu var löglegt en
siðlaust. Allir voru að stela. Allir
voru að ræna. Allir voru að hegða
sér eins og glæpamenn. En enginn
tekur lexíuna. Ábyrga liðið vill sitt
fix. Menn segja bara; Heyrðu mig
langar í flatskjá, ég vil annan jeppa,
hvenær förum við að græða aftur?
Hvenær koma peningarnir aftur?
Hvenær get ég byrjað aftur? Vegna
þess að þetta hér er svo fokkíngs
leiðinlegt.“
Hrunið rosalega niðurlægjandi
Ég spyr hana út í eftirhruns árin og
hvort áherslan hafi kannski ver-
ið á ímyndarsköpun landsins miklu
frekar en að tekist hafi verið á við það
samfélagsmynstur sem olli hrun-
inu? Eins og meik á andlit alkans
daginn eftir fylleríið? „Já, algjörlega,
það er sama gamla lygin sem er ríkj-
andi, þetta er algjört skítamix, bara
plastdúkur sem settur var á morkn-
að gólf. Þannig upplifi ég þetta. Mér
finnst mikilvægt að við horfumst í
augu við að þetta var niðurlægjandi.
Og niðurlægingin kemur ekkert bara
vegna þess að einhver var vondur.
Við niðurlægðum okkur sjálf og besta
svarið við niðurlægingu er auðmýkt.
Það er ekki það að loka fyrir eyrun og
þykjast ekki heyra háðsglósurnar.“
Kristín lagði stund á listnám í
Kanada þegar hrunið varð hér á landi
og upplifði það þess vegna á ólíkan
hátt en margir þeir sem voru í hring-
iðunni hér heima. „Mér fannst þetta
rosalega niðurlægjandi. Mér leið eins
og FÁVITA. Það voru sagðir ógeðslegir
brandarar allt í kring um mig. Og
maður verður einhvern veginn að
horfa á þessa brandara. Það þýðir ekki
að afneita þessu — við gerðum okkur
að fíflum sem samfélag.“
Meðvirki makinn
Í Hvítfeld er líka fjallað um meðvirkni
sem oftar en ekki er fylgifiskur alkó-
hólisma. Kristínu finnst einnig mjög
auðvelt að finna meðvirkni-mynstur
í þjóðarsálinni. „Það er kóað enda-
laust með stjórnmálamönnum og
auðkýfingum og við gleymum því
hver bar ábyrgð. Við leyfum fólkinu
að heilaþvo okkur og erum síðan til-
búin að endurtaka mistökin. Það má
segja að þjóðin sé eins og meðvirkur
maki sem er að fara að taka aftur við
fyllibyttunni. Og það án þess að fylli-
byttan hafi breytt einu einasta atriði
í sínu fari.“
Kristín tekur fram að hún vilji
ekki sjúkdómsvæða allt en þetta sé
tungumál sem henni sé tamt. „Það
má örugglega greina þetta með ein-
hverjum allt öðrum hugtökum en
mér finnst þessi hugtök ná því ágæt-
lega.“ Hún tekur fram að afneitun
geti verið svo sterk að fólk sjái ekki
það sem er fyrir framan það, og
heyri ekki það sem verið sé að segja.
„Afneitun virkar þannig. Það er svo
mikilvægt fyrir okkur að átta okkur á
því að heilinn í okkur er ekki áreið-
anlegur. Það er svo auðvelt að telja
okkur trú um eitthvað sem er ekki
rétt. Það þurfa allir að hugsa þetta
svolítið fyrir sig. Hvað vill maður?
Vill maður þessi gildi eða einhver
allt önnur?“
Koddu
Kristínu finnst eins og við höfum
glatað of mörgum tækifærum til þess
að eiga í alvöru samræðu sem sam-
félag í kjölfar hrunsins. Hún nefn-
ir myndlistarsýninguna Koddu í því
samhengi en stjórn Nýlistasafnsins
tók verkið „Fallegasta bók í heimi“
af sýningunni í kjölfar kvörtunar og
lokaði svo safninu í tiltekinn tíma.
„Ég held að þetta endurspegli ein-
hvern gífurlegan ótta sem er í sam-
félaginu,“ sagði einn sýningarstjór-
anna, Ásmundur Ásmundsson, í
samtali við DV í apríl 2011.
„Þetta er svo gott dæmi um það
hvernig við missum af tækifærum
til þess að gera upp. Það varð þessi
rosalega mikla reiði en það varð
aldrei nein umræða um forsend-
ur sýningarinnar og síðan forsend-
ur viðbragðanna. Þú veist, af hverju
eru allir svona rosalega reiðir? Og af
hverju er þessi sýning eins og hún er
raunverulega?“ Eins og svo oft áður
hafi allt farið að snúast um persónur
og sökudólga í staðinn fyrri að tæki-
færið væri nýtt til samræðu.
Ópið leikfangabrúðan
„Þarna voru listamennirnir að reyna
að segja eitthvað um það sem gerð-
ist hérna. Og það átti eflaust bara að
ýta undir umræðu eða uppgjör eða
eitthvað. Það er ekki hægt að yfirfæra
hrunið á listamenn og þessi sýning
var ekkert að reyna að gera það. Hún
var að reyna að benda á einhvern tón
sem var sleginn hérna. Og það fór
allt í háaloft en á alveg gjörsamlega
röngum forsendum eins og allt ein-
hvern veginn. Það fer allt í einhverja
heift og fýlu og persónuárásir og svo
er það bara búið og svo ræðum við
það ekki framar.“
Verkið sem tekið var af sýning-
unni var unnið úr bókinni Flora Is-
landica en hún var meðal annars
útötuð í matarleifum. „Það er svo
langt síðan Duchamp málaði skeggið
á Mónu Lísu að maður einhvern veg-
inn hefði haldið að fólk yrði aðeins
stilltara. Það fór allt að snúast um að
þeir hafi vanvirt verkið hans sem mér
fannst þeir ekki gera. Þeir breyttu því.
Það er ein af ófáum ógnum þess að
vera listamaður, að maður stjórnar
ekki því sem maður setur frá sér út
í heiminn. Munch bjóst ábyggilega
ekki við að það yrði gerð svona dúkka
eftir málverkinu sínu,“ segir Kristín
og bendir á leikfangabrúðu af Ópinu
sem situr í stól nálægt okkur, „en svo
er það bara gert.“
Peningar stjórna öllu
Ég spyr Kristínu út í goðsögnina sem
var ráðandi á Íslandi á árunum fyrir
hrun. Þegar forsetinn hélt ræður úti í
heimi þar sem hann sagði ástæðuna
fyrir velgengni „íslenskra útrásarvík-
inga“ mega finna í fornu víkingaeðli
landsmanna. Og hvort við séum enn-
þá að byggja á þessum sama grunni?
„Ef við ætlum að byggja okkar kúltúr á
víkingasögum,“ segir Kristín og hækk-
ar róminn; „Þá erum við í svo vondum
málum. Ef okkar stoð sem samfélag
á að vera heiðinn víkingagrunnur, þá
erum við alveg fokkd.“
Hún segir íslenskt samfélag ef til
vill eiga það sameiginlegt með Jennu
Hvítfeld að búa við slakt siðferði. „Hún
veður í villu og kannski þarf bara allt
að brotna og hrynja aftur. Ég er ekki
að segja að ég vilji það en maður spyr
sig hvort við höfum verið að púsla rétt
úr þessum brotum?“ Kristín segir að í
kjölfar hrunsins hafi allir farið að tala
um ímyndina. „Núna viljum við hafa
ímynd af landi sem semur nýja stjórn-
arskrá og er með alla þessa fundi og
allar þessar kosningar en finnst okkur
það endurspegla okkur? Finnst okkur
það endurspegla gildin sem eru í há-
vegum höfð á Íslandi?“
Hún segir að það sé stundum
talað eins og eitthvað mikið hafi
breyst frá því fyrir hrun þegar allt
snérist um yfirborðskennd og nýja
flatskjái. „Hefur ekki bara komið í
ljós að peningarnir voru inni í kjarn-
anum á okkur? Þetta var ekki bara yf-
irborðið. Mér finnst ennþá að pen-
ingar stjórni öllu. Það eru ennþá
peningar sem stjórna öllum fyrir-
tækjum, öllum rekstri, öllu á Íslandi.
Það eru alltaf peningar. Það er ekki
mannúð,“ segir Kristín, hugsar sig
aðeins um og heldur áfram: „Og er
það ekki eitthvað sem þyrfti að huga
að? Þú veist, svona mannúð?“ n
44 Menning 21.–27. desember 2012 Jólablað
Skáldar heiðarleg svör Rithöfundurinn og
skáldkonan Kristín Eiríksdóttir segist grípa í tómt ef
hún reynir að segja satt. Hún geti hinsvegar skáldað
upp alveg fullkomlega heiðarleg svör.
„Það eru ennþá peningar sem stjórna öllum
fyrirtækjum, öllum rekstri, öllu á Íslandi.