Öldrun - 01.02.2001, Side 10

Öldrun - 01.02.2001, Side 10
10 ÖLDRUN – 19. ÁRG. 1. TBL. 2001 Því má segja að svefn aðdraðra sé rýrari að magni og gæðum. Óánægja með svefn eykst með aldrinum. Svefnvandamál Fyrst er hægt að tala um svefnvandamál ef þau hafa áhrif á viðkomandi daginn eftir, þ.e. með stöðugri þreytu. Aðrar svefntruflanir eru oftast aldurstengdar breytingar á svefnmynstrinu eins og lýst er að ofan. Á sjötugsaldri er svefnvandamál til staðar meðal um það bil 15 % þeirra sem búa í heimahúsum en 30 % meðal þeirra sem búa á hjúkrunarheimilum. Þrír af hverjum fjórum sem þjást af svefntruflunum eiga erfitt með að sofna á kvöldin, hinir vakna oft á nóttunni eða vakna of snemma að morgni. Dægurvilla er það kallað að snúa sólarhringnum við, sofa töluvert á daginn og eiga svo bágt með svefn á nóttu. Dægurvilla getur verið fyrsta einkennið um ruglástand, en heilabilaðir hafa oftar svefnvandamál en aðrir. Þeir sem hafa svefnvandamál eru oftar líkamlega sjúkir, kvíðnir, órólegir, einmana, hafa minna sjálfstraust og eru oftar þunglyndir. Skammtíma og langtíma vandamál Skammtíma svefnvandamál orsakast oftast af and- legum áföllum, t.d. ástvinamissi og þarf oft að með- höndla þau með svefnlyfjum. En þess ber að gæta að þau geta seinkað því að viðkomandi vinni úr sinni sorg og vandamálum og leggja ber áherslu á að þau séu aðeins notuð tímabundið. Langtíma svefnvandamál, sem standa lengur en 3-4 vikur eru oftast af öðrum toga. Er mikilvægt að greina orsakir þess svo hægt sé að meðhöndla þær á viðeigandi hátt. Allt heilsuleysi getur valdið svefntruflunum. Líkamlegar orsakir Kæfisvefn er mun algengari en áður var talið. Hann einkennist af hrotum og óreglulegri öndun í svefni vegna slappleika í kokvöðvum þannig að öndunarvegir teppast. Viðkomandi vaknar oft með höfuðverk, er slappur á daginn og reynist oft hafa háan blóðþrýsting. Kæfisvefn hrjáir oftar offeita og er talin vera áhættu- þáttur fyrir að verða fyrir heilablóðfalli. Þeim er ráðlagt að sofa á hliðinni, forðast áfengi og svefnlyf og megr- ast. Þeir eru einnig meðhöndlaðir með öndurnargrímu sem opnar loftvegina í innöndun. Í erfiðari tilfellum er ráðlögð aðgerð þar sem úfurinn og jafnvel mjúki góm- boginn eru fjarlægðir. Sinadráttur og kláði truflar oft svefn og eru oftast meðhöndlanlegir. Gigtarverkir og aðrir verkir frá stoðkerfi trufla og svefn, einnig geta hjarta-, lungna- og efnaskiptasjúk- dómar truflað svefn. Geðrænar og félagslegar orsakir Geðrænar og félagslegar orsakir eru þó algeng- ustu orsakirnar fyrir svefntruflunum. Stress, kvíði og þunglyndi bera hæst. Áfengi og lyf eru einnig algengar orsakir svefnleysis. Hjónabands-, fjölskyldu- og fjár- hagsvandamál sömuleiðis. Umhverfistruflanir svo sem hávaði, birta, hár herbergishiti eða þungt loft í svefn- herberginu auka á einnig á svefntruflanir. Meðferð Sveftöflur er að sjálfsögðu ekki fyrsta meðferð við svefnleysi. Orsakirnar eru meðhöndlaðar eftir því sem hægt er, verkir, kláði eða sinadráttur. Mikilvægt er að vera ekki fyrir fram viss um að maður muni ekki sofna. Fyrst er að huga að lifnaðarvenjunum. Volg mjólk með hunangi eða kakómjólk hjálpar mörgum. Kaffi, te og kóladrykkir halda vöku fyrir flestum. Áfengi flýtir því að menn sofna, en þeir vakna oftar á nóttunni, þar sem svefninn grynnist. Tóbak inniheldur örvandi efni og eykur því á svefntruflanir. Regla er mikilvæg fyrir lík- amann, leggja sig alltaf á sama tíma á kvöldin og stilla vekjaraklukkuna alltaf á sama tíma á morgnana og fara fram úr hversu slæm sem nóttin var. Horfa ekki á sjón- varp né lesa eða borða í rúminu og sofa ekki á daginn. Líkamsæfingar að degi til hjálpa til að þreyta kroppinn, því jafnvægi þarf að vera milli líkamlegrar og andlegrar þreytu. Svefnlyf Svefnlyf á fyrst að nota þegar svefntruflanir valda stöðugri þreytu daginn eftir eða læknir telur þær hafa slæm áhrif á heilsuna, vellíðan og úthald viðkomandi. Þau skal þó ekki gefa þeim sem eru haldnir kæfisvefni, eru haldnir áfengissýki eða misnota lyf. Öll svefnlyf trufla svefnmynstrið þannig að menn sofa meira í grynnri svefninum, ná ekki þeim djúpa og hvílast því ekki eins vel og án svefnlyfja. Stuttverkandi svefnlyf eru valin ef aðalvandamálið er að sofna en langvirkandi ef svefntruflunin er síðar að nóttu. Nýju svefnlyfin eru minna sjóvgandi en þau eldri og eru notuð í fyrstu hönd. Benzodíazepin lyf hafa lengst af verið notuð, en þau eru notuð frekar ef kvíði er til staðar. Slævandi þunglyndislyf eru notuð ef þunglyndi er undirliggjandi og sterk geðlyf fyrir sjúklinga í ruglástandi og heilabil- aða með ranghugmyndir og ofskynjanir. Svefnlyfjanotkun hætt Best er að ákveða í upphafi, þegar svefnlyfjanotkun er hafin, hvenær henni skuli hætt, því oft er það ekki vandkvæðalaust. Við langvarandi svefnlyfjanotkun myndast þol fyrir lyfinu, þannig að það hættir að gera gagn en veldur fráhvarfseinkennum þegar henni er hætt. Vill þá koma fram kvíði, óróleiki, eirðarleysi og jafnvel martraðir. Því þarf að minnka skammtana hægt og bítandi, sérlega ef svefnlyfið er langvirkandi. Mikil- vægast er að sá sem tekur svefnlyfið skilji nauðsyn þess að hætta lyfjatökunni og það sé alltaf þess virði að gera tilraun. Best er ef hægt er að komast hjá því að hefja svefnlyfjatöku og leysa án lyfja þau vandamál sem sveftruflunum valda.

x

Öldrun

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Öldrun
https://timarit.is/publication/1137

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.