Öldrun - 01.05.2004, Blaðsíða 5

5ÖLDRUN – 22. árg. 1. tbl. 2004 www.oldrun.net
Rökin fyrir tengingunni á milli hamingju og elli eru
á þá leið að sá sem ekki er sáttur við sjálfan sig geti sett
sér markmið, bæði stór og smá, skammtíma- og
langtímamarkmið. Og hann þokast nær, leiði mark-
miðin til góðs. Hægt og bítandi, markmið eftir mark-
mið, ár eftir ár, færist hann í áttina að takmarkinu.
Hamingjan tekur tíma og hún er ekki auðfengin.
Það liggur strit bak við hamingju sérhvers manns, blóð,
sviti og tár. Samt er hún höndluð án áreynslu, þarfnast
jafnvægi hugans. Hamingjan er eins og hús, sem tekur
langan tíma að reisa. Hún er safn markmiða sem hefur
verið náð eða ekki náð, því bak við hamingjuna hvílir
líka lærdómur af því sem ekki varð.
„Sá sem setur sér engin markmið er fífl” (Aristó-
teles). Hann ráfar stefnulaust um í lífinu og lifir senni-
lega tilgangslausu og hamingjusnauðu lífi. Hamingjan
er nefnilega margra ára púl án
strits. Hún er það besta og þess
vegna er erfiðast að öðlast hana,
jafnvel þótt það felist endanlega í
því að nema staðar og anda djúpt.
Hamingjan er rósemd hjartans,
hamingjan er gleðin sem sprettur
af verkunum og líka heppninni.
Hamingjan er safn. Hamingjan er
hamur. Hún er ekki óljós tilfinning.
Hún er ekki stundin sem er að líða,
ekki gleðin sjálf, hún er hamurinn
sem fólk íklæðist. Hún er traust og
örugg vörn sem fólk getur öðlast.
Hún er falin í hegðun og viðhorfi til
sjálfs sín, annarra og umhverfis. Vegur hennar er
langur en ferðalangurinn er samt á veginum. Það er
kostur.
Hamingjan er umgjörð. Hamingjan er hlý og skjól-
góð flík. Hamingjan er spik. Hamingjan er spik sálar-
innar. Ef til vill fæst hamingjan með visku og réttlæti. Ef
til vill fæst hún af gæsku, dyggðum, ef til vill réttri
breytni, ef til vill af hreinni gleði yfir dásemdum. Ef til
vill drengskap, ef til vill trúmennsku. Ef til vill ekki,
a.m.k. er uppskriftin ekki föl. Gerð hamingjunnar, lögun
hennar, form, það er spurningin. Best er að líkja henni
við spik, þétt og þykkt spik sálarinnar. Eftirsóknarvert
spik sem safnast á sálina með árunum.
Spiki sálarinnar þarf að safna með hugsun, viðhorfi
og réttum ákvörðunum í lífinu. Og verða feitur.
Hamingjuspik sálarinnar ver gegn skakkaföllum og er
verndarvættur manneskjunnar. Líkamlega feitur maður
verður ekki grannur í einu vetfangi. Eins hverfur spik
sálarinnar ekki á hverjum degi. Hamingjusamur maður
verður ekki auðveldlega óhamingjusamur. Hann verður
dapur um stundarsakir, leiður og óánægður, en hann
fellur ekki. Sál hans tapar spiki en verður ekki ber-
skjölduð.
Sá, á hinn bóginn, sem ekki safnar hamingjuspiki, er
í hættu. Ef til vill lifir hann í sjálfsblekkingu og verður
afhjúpaður annaðhvort af sjálfum sér eða öðrum. Hann
er varnarlaus gagnvart áföllum og fellur. Hann lifir ef til
vill á megrunarfæði sálarinnar. Á í ekkert hamingjuhús
að venda, engan ham, aðeins sjálfsblekkingarhjúp.
Annar hefur ekki fundið hamingjuveginn sinn og heldur
skjóllaus eitthvert áfram.
Hamingjan er óháð ýmsum ytri þáttum, bæði
fátækir og ríkir geta öðlast hana, bæði trúaðir og
trúlausir, gáfaðir og vitlausir. Hún er óháð heiminum,
nema hvað vondir, ranglátir og lygarar eiga erfitt með
að höndla hana einfaldlega vegna þess að þeir búa við
hættu á afhjúpun, vegna þess að þeir byggja á fölskum
forsendum. Þeirra epli eru súr en ekki sæt.
Hamingjan er spunnin úr aðstæðum sérhvers
manns og kjarki til að taka ákvarðanir um líf sitt.
Hámark hamingjunnar er af þessum sökum að vera
öldungur í ruggustól.
Hugmyndin er að ungir geti verið ánægðir eða
óánægðir og að hamingja sé viða-
meira hugtak sem þarfnist margra
ára til að verða að veruleika. Það
eru því ekki allir ginkeyptir fyrir
þessari tilgátu um hamingjuna og
ellina. Nútíminn er einfaldlega
þannig að flestir vilja öðlast það
sem þá langar í strax.
Ég hef flutt erindi um þessa
kenningu fyrir aldraða og jafnvel
þeir hika gagnvart henni. Ástæðan,
að mínu mati, er sú að þeir tengja
hamingju sína við ljóma æskuár-
anna og þau ár sem flest afrekin
voru unnin. Þetta er villa því það er
safn afrekanna og minningin um æskuna sem skapar
hamingjuna. Ellin getur því verið tíminn til að njóta þess
sem er liðið og verið tími endurmats. Afrekin og æskan
er ekki eitthvað sem hefur glatast heldur safnast í
sarpinn til að njóta síðar.
Ég er alls ekki að gleyma þjáningunni, missinum
eða því sem ekki varð, en gagnvart þessu má tileinka
sér jákvætt viðhorf til mótvægis. Af þjáningunni fæst
þroski, missinum dýpt og við erum líka það sem við
glötuðum. Það er aldrei næg ástæða til að vera bitur.
III. Um ellina eftir Cíceró
Marcús Túllíus Cíceró er einn kunnasti fræðimaður
þeirra þjóða sem bjuggu við Miðjarðarhafið fyrir Krist.
Hann var þjóðskörungur og ritið Um ellina samdi hann
á móðurmáli sínu latínu sem varð síðar mál lærðra
manna í Evrópu. Cíceró fæddist árið 106 fyrir Krists
burð í grennd við borgina Arpinum u.þ.b. 100 km austur
af Rómaborg.
Rómverska ríkið var lýðveldi á dögum hans. Cíceró
kom ungur að árum til Rómar til að sækja menntun og
þá virðingu sem hann sóttist eftir. Árið 63 f. Kr. varð
hann ræðismaður eftir að hafa gegnt mörgum öðrum
virðingarminni embættum. Frá þessu er sagt í inngangi
að lærdómsriti bókmenntafélagsins Um ellina eftir
Cíceró (HÍB, 1982). Þar er ævi hans og ferill rakinn