Öldrun - 01.05.2005, Side 17

17ÖLDRUN – 23. árg. 1. tbl. 2005 www.oldrun.net
var lengi vel tiltölulega langur. Helstu mælikvarðar á
öryggi og árangur aðgerðar voru einmitt bundnir fylgi-
kvillum svo sem dauða, djúpum sýkingum, blóðtöppum,
þvagfærasýkingum, lungnabólgum ofl. Seinna þegar
búið var að fækka hinum alvarlegu fylgikvillum var farið
að mæla árangurinn í bættri færni og minni verkjum.
Mælitækin voru lengi vel nokkuð ónákvæm og byggð-
ust á grófri áætlun á verkjum, hreyfigetu og færni.
Slitgigt í ganglimum, einkum í mjöðm, er ástand
sem fyrir einum mannsaldri lagði fólk, sem komið var af
léttasta skeiði, í kör. Um leið og öryggi samfara gervi-
liðsaðgerðum batnaði jókst eftirspurnin og má með
sanni segja að gerviliðsaðgerðir á mjöðm séu með best
heppnuðu aðgerðum samtímans. Það sem skiptir mestu
varðandi aukna eftirspurn er sívaxandi fjöldi eldri ein-
staklinga. Árið 1995 voru 11,3% þjóðarinnar 65 ára og
eldri og spáð er að hlutfallið vaxi í 13,6% árið 2015. Tíðni
slitgigtar í mjöðm eykst með vaxandi aldri þannig að vel
verður að halda á spöðunum ef framboð á að fullnægja
eftirspurn. Í OECD-löndunum var tíðni gerviliðsað-
gerða á mjöðm milli 50 og 130 per 100.000 á ársgrund-
velli (Dreinhöfner o.fl., 2003). Ísland er þarna efst á lista
með 133 per 100.000 íbúa. Á Íslandi er spáð að fjöldi
fyrstu gerviliðsaðgerða á mjöðm komi til með að aukast
um þriðjung, úr 221 árið 1996 í 300 árið 2015 (Þorvaldur
Ingvarsson, Hägglund, Halldór Jónsson og Lohmander,
1999).
Kostnaður við heilbrigðiskerfið hefur einnig vaxið
hröðum skrefum síðustu áratugi. Árið 1960 var kostn-
aður við íslenska heilbrigðiskerfið 3,3% af vergri þjóðar-
framleiðslu. Árið 1997 var hlutfallið komið upp í 7,9%
(Heilbrigðisáætlun til ársins 2010, 2001). Það er því til
mikils að vinna ef hægt er að halda útgjaldaaukningu
heilbrigðiskerfisins í skefjum.
Sé ofangreint haft í huga vaknar óneitanlega sú
spurning hvort hægt sé að sameina sjónarmiðin, þ.e.a.s.
fullnægja eftirspurn eftir gerviliðsaðgerðum og sam-
tímis halda kostnaðinum í skefjum.
Ein hugsanleg leið er að bæta skilvirkni heilbrigðis-
kerfisins með styttri legutíma. Mjög mikilvægt er hins
vegar að gæta þess að öryggi sjúklinga sé ekki stofnað
í hættu og því nauðsynlegt að ganga úr skugga um að
sjúklingar og umhverfi þeirra þoli vel allar breytingar á
verklagi.
Markmið rannsóknarinnar
Markmið rannsóknarinnar var að athuga hvort
hægt væri að stytta sjúkrahúsdvöl einstaklinga sem fá
gervilið í mjöðm, án þess að það komi niður á líkamlegri
og andlegri líðan þeirra.
Framkvæmd
Þegar farið var af stað með að rannsaka hvort hægt
væri að stytta legutímann var bæklunarskurðdeild
Landspítalans í Reykjavík sú eining á Íslandi þar sem
afköstin í liðskiptum voru mest á landinu með meðal-
talslegutíma upp á rúma 11 daga. Því var ákveðið að
bjóða sjúklingum af höfuðborgarsvæðinu, sem voru á
biðlista eftir fyrstu gerviliðsaðgerð á mjöðm á Landspít-
alanum, þátttöku í framskyggnri slembiúrvalsrann-
sókn. Hópnum var skipt af handahófi í tvo hópa. Annar
hópurinn, hér eftir kallaður samanburðarhópur, fékk
hefðbundna meðferð bæði fyrir og eftir aðgerð á legu-
deildinni. Ef talin var þörf á frekari endurhæfingu eða
umönnun var sjúklingum í þessum hópi boðið upp á
slíkt á sjúkrahóteli eða endurhæfingarstofnun. Hinum
hópnum, sem héðan í frá nefnist fræðsluhópur, var
boðið upp á fræðslu um það bil 4 til 6 vikum fyrir áætl-
aðan aðgerðardag. Þar voru einstaklingarnir vel undir-
búnir undir aðgerð bæði munnlega (myndskyggnur) og
skriflega (fræðslubæklingur) og meðal annars látnir
læra þær æfingar sem æskilegt var að viðhafa fyrir og
eftir aðgerð. Einnig var notkun hjálpartækja æfð, m.a.
kennt að ganga á hækjum svo eitthvað sé nefnt. Sótt var
um þau hjálpartæki sem álitin voru nauðsynleg. Fyrir
innlögn fékk sjúklingurinn iðjuþjálfa og/eða sjúkraþjálf-
ara í heimsókn til að rifja upp notkun hjálpartækjanna
og þær æfingar sem honum höfðu verið kenndar ásamt
því að svara spurningum ef einhverjar voru.
Að lokinni aðgerð og bráðnauðsynlegri eftirmeðferð
var svo fræðsluhópurinn útskrifaður heim á fimmta
degi eftir aðgerð ef allt gekk að óskum. Einstaklingum
í þeim hópi var boðin fylgd iðjuþjálfa eða sjúkraþjálfara
heim af legudeildinni ef þeir óskuðu þess og í framhaldi
af því luku þeir endurhæfingunni heima undir eftirliti
sjúkraþjálfara og/eða iðjuþjálfa og nutu heimahjúkr-
unar eins lengi og þörf var á.
Gerviliður í mjöðm