Öldrun - 01.05.2005, Síða 23

23ÖLDRUN – 23. árg. 1. tbl. 2005 www.oldrun.net
heilsugæslustöðva, fólk sem var í meðferð á ýmsum
deildum Landspítalans, í endurhæfingu á Reykjalundi
eða leigjendur hjá Hússjóði Öryrkjabandalagsins.
Til þess að fá almennt viðmið og staðla mælitækið
var leitað til almennings, sem fundinn var með lagskiptu
slembiúrtaki úr þjóðskrá þannig að 400 manns voru á
hverju 10 ára aldursbili frá 20 til 79 ára og jafnmargra 80
ára og eldri, jafnmargir af hvoru kyni, samtals 2.800
manns (Tómas Helgason, Júlíus K. Björnsson, Kristinn
Tómasson og Erla Grétarsdóttir, 2000). Auk þessa hefur
HL-prófið verið notað til að meta heilsutengd lífsgæði
hjá ýmsum sjúklingahópum, sem voru á biðlistum eftir
meðferð eða í meðferð, samtals tæplega 1.200 manns
(Tómas Helgason, Júlíus K. Björnsson, Kristinn Tómas-
son, Erla Grétarsdóttir, Halldór Jónsson, Tómas Zoëga,
o.fl., 2000). Svörun var góð þar sem fljótlegt og auðvelt
er að svara prófinu.
Með HL-prófinu eru metnir 12 þættir heilsutengdra
lífsgæða og lífsgæðin í heild með kvörðum sem sýna
betri lífsgæði því fleiri stig sem viðkomandi fær. Prófið
er samsett úr 32 spurningum, 22 eru með þremur til sex
gefnum svarmöguleikum, en sjónskalar fylgja 10 spurn-
ingum. Það aðgreinir heilbrigða frá veikum, veikari frá
minna veikum og frá fötluðum. Einstakir þættir prófsins
aðgreindu sjúklingahópana hvern frá öðrum og mikil
fylgni var milli heilsufars- og félagslegra þátta prófsins
og milli heilsufars og vellíðunar. Heilsufarsþættir prófs-
ins eru: Heilsufar, depurð, þrek, kvíði, verkir, líkamleg
heilsa, einbeiting og svefn. Félagslegu þættirnir eru:
Samskipti, fjárhagur, sjálfstjórn og líðan. Þegar búið var
að staðla mælitækið var hægt að bera heilsutengd lífs-
gæði einstakra hópa saman við það sem almennt gerist
þar sem meðalstigafjöldinn á hverjum þætti er 50. Þeir
sem fá færri stig búa við skert lífsgæði.
Konur meta heilsutengd lífgæði sín greinilega lakari
en karlar í heild og á flestum þáttum nema einbeitingu,
samskiptum og fjárhag (mynd 1). Konur yfir sjötugt
telja sig hafa betri stjórn á eigin lífi en þær sem yngri
eru.
Þegar heilsutengd lífsgæði eru skoðuð eftir aldri
fyrir bæði kynin saman kemur í ljós að hjá þeim sem
eru á milli fimmtugs og sjötugs eru þau nokkurn veginn
eins og meðaltalið, en mun lakari hjá þeim sem eru 70
ára og eldri eins og vænta mátti. Sérstaklega á þetta við
hvað varðar almennt heilsufar, þrek og líkamsheilsu, en
einnig að því er varðar svefn, líðan og heilsutengd lífs-
gæði í heild (mynd 2). Aðeins þættirnir fjárhagur og
kvíði koma betur út hjá þeim öldruðu. Þetta má þó ekki
túlka þannig að fjárhag aldraðra sé almennt vel borgið.
Kvarðinn byggir aðeins á tveimur sex stiga fullyrð-
ingum: 1) Ég get látið enda ná saman og 2) ég hef
áhyggjur af fjárhag mínum. Svörin verður að skoða í
ljósi þess, að margt eldra fólk er búið að losa sig úr hús-
næðisskuldum, það er flest sparsamt og hefur á langri
ævi verið alið upp við nægjusemi og að gera litlar kröfur
og sættir sig þar af leiðandi við lítið til að lifa sínu
fábrotna lífi, ef það hefur úr litlu að spila.
Svefn versnar með hækkandi aldri og því þurfa fleiri
eldri borgarar oftar á svefnlyfjum að halda en þeir sem
yngri eru. Hins vegar nota hlutfallslega færri eldri borg-
arar verkjalyf, kannski af því að þeir búast við ein-
hverjum verkjum og sætta sig frekar við þá, ef þeir eru
ekki óbærilegir, sem hluta af því að eldast. Sumt af þeim
sjúkdómum sem valda miklum verkjum er hægt að
lækna mjög vel eins og til dæmis gigt í mjaðmarliðum.
Á mynd 3 má sjá hvernig fólk sem er á biðlista eftir
mjaðmaraðgerð býr við mjög skert lífsgæði og hvernig
lífsgæðin breytast og verða nánast eins og almennt ger-
ist eftir aðgerð. Biðlistar eftir sjúkrahúsvist eða öldrun-
arvist er með öllu óþolandi, sérstaklega þegar hægt er
að bæta lífsgæði fólks með jafn afgerandi hætti og
myndin sýnir.
Eins og sjá má af framansögðu skiptir heilsan öllu
fyrir lífsgæðin. En ekki má gleyma því að náin tengsl
eru á milli fjárhags og heilsu, þannig að heilsan er verri
því verri sem fjárhagurinn er. Hér hefur aðeins verið
fjallað um heilsutengd lífsgæði einstaklinga, en nauð-
Mynd 1.
Heilsutengd lífsgæði og kyn
Mynd 2.
Heilsutengd lífsgæði og aldur