Öldrun - 01.05.2005, Síða 28

28 www.oldrun.net ÖLDRUN – 23. árg. 1. tbl. 2005
nokkuð vel, en þó ekki alveg eins góðu og það var á
yngri árum. Góð hreyfing er mikilvægasti þáttur for-
varna gegn byltum, eins og mörgum öðrum vanda-
málum tengdum ellinni t.d. beinþynningu, hjartasjúk-
dómum og sykursýki. Sjúkdómar stuðla oft að hreyfing-
arleysi á þann hátt, að styrk og jafnvægi hrakar enn
frekar en gerist hjá þeim sem eru heilbrigðir. Sjúk-
dómar sem hafa áhrif á hreyfigetu, eins og Parkinsons-
sjúkdómur eða helftarlömun vegna blóðtappa í heila,
valda oft byltum. Einnig geta sjúkdómar í liðum,
vöðvum og beinum stuðlað að byltum. Hjartasjúkdómar
geta valdið hjartsláttartruflunum eða blóðþrýstingsfalli
og þannig stuðlað að yfirliði. Truflun á starfsemi innra
eyra getur valdið svima og byltum. Sjónin er mikil-
vægur þáttur jafnvægiskerfisins og sjónskertir eiga á
hættu að detta, ef þeir sjá ekki gólfflötinn og hugsan-
legar hindranir á gangveginum. Lyf geta stuðlað að
byltum, sérstaklega róandi lyf og svefnlyf. Aðstæður
geta einnig stuðlað að byltum t.d. hindranir eins og
þröskuldar og snúrur, léleg lýsing, óheppilegur fóta-
búnaður og fleira.
Aðgerðir gegn byltum
Sum af vandamálum ellinnar eru óhjákvæmileg, en
ýmislegt má gera til að koma í veg fyrir slæmar afleið-
ingar og þjáningar vegna þeirra. Eitt af þessum vanda-
málum er byltur. Á síðustu árum hafa margar rann-
sóknir komið fram sem sýna hvernig má koma í veg
fyrir byltur og afleiðingar þeirra. Því hafa verið birtar
leiðbeiningar um hvernig ber að standa að verki, en
mælt er með að fjölfaglegri nálgun sé beitt sem tekur á
bæði sjúkdómum og áhættuþáttum. Því hefur verið
stofnuð byltu- og beinverndarmóttaka á Landakoti.
Starfið er fjölfaglegt og byggir á að greina sjúkdóma og
áhættuþætti sem stuðla að byltum og að greina og með-
höndla beinþynningu. Viðtal við lækni miðar að því að
greina vandann og meðhöndla sjúkdóma sem best. Sér-
staklega er skoðað hvaða sjúkdómar gætu stuðlað að
byltum, en það eru sjúkdómar í stoðkerfi, taugakerfi,
hjarta- og æðakerfi og augnsjúkdómar. Læknirinn fer
yfir lyfjalista og skoðar hvort lyf sem stuðla að byltum
Byltu- og
beinverndarmóttaka
á Landakoti
Helga Hansdóttir,
yfirlæknir öldrunarlækningadeild
LSH Landakoti
Byltur
Árið 2001 var byltu- og beinverndarmóttaka stofnuð
á Landakoti, en þar fer fram stór hluti starfsemi öldrun-
arsviðs Landspítala-háskólasjúkrahúss. Byltur meðal
aldraðra eru mikið vandamál og fer vaxandi með hækk-
andi meðalaldri. Talið er að rúmlega þriðjungur allra
sem eru 65 ára og eldri detti árlega. Af þeim hljóta 5%
alvarlegan áverka eins og brot. Á hjúkrunarheimilum
eru byltur enn algengari. Þar dettur hver vistmaður
einu sinni eða tvisvar á ári að meðaltali og líkur á að
slasa sig eru hærri eða 10-20%. Á Íslandi hefur verið
áætlað að um 250 manns mjaðmarbrotni á ári. Mjaðmar-
brotin eru alvarleg afleiðing af því að detta. Mjaðmar-
brotum fylgir sjúkrahúslega með aðgerð, oftast negl-
ingu eða það er settur hálfur gerviliður eða kúla í
mjöðmina. Flestir hafa skerta göngugetu eftir mjaðmar-
brot, um 2/3 þurfa að nota gönguhjálpartæki eftir
aðgerðina og sumir komast aldrei á fætur aftur.
Orsakir bylta
Orsakir bylta meðal aldraðra eru margþættar. Jafn-
vægi hrakar með aldrinum og vöðvastyrkur minnkar.
Hreyfing og þjálfun geta viðhaldið styrk og jafnvægi