Vestfirðir - 26.11.2015, Qupperneq 9

26. Nóvember 2015 9
hvörfum, athyglisbresti eða einhverfu.
„Vísindalegar framfarir eru af hinu
góða, en eins og öðru þá má misbeita
þeim, hvort sem er viljandi eða óvilj-
andi. Það verður að meta árangur
þeirra í siðfræðilegu samhengi og með
það í huga í hvers konar þjóðfélagi við
viljum búa í.“ segir í greininni.
Veikur lagagrundvöllur
Til er félag áhugafólks um Downs
heilkenni. Á síðasta ári sagði þáver-
andi formaður félagsins Jóna María
Ásmundsdóttir í viðtali á visir.is að
það væri sláandi að fólk væri hrætt við
eitthvað sem er öðru vísi, en það værie
kkert skelfilegt að eignast barn með
Downs heilkenni. Jóna María segir
að spyrja megi hvort það sé siðferði-
lega rétt að geta sigtað út eytt. Núver-
andi formaður er Þórdís Ingadóttir
og hún benti á veikan lagagrundvöll
fyrir fóstureyðingunum nýlega á
fundi Mannerfðafræðilegs Íslands.
Hún segir að Downs heilkennið sé
erfðafræðilegur breytileiki og hafnar
læknisfræðilegu skilgreiningunni um
vansköpun eða alvarlegan sjúkdóm.
Þórdís bendir á að heilsa einstaklinga
með Downs sé yfirleitt góð og það sem
upp kemur sé yfirleitt meðhöndlan-
legt með nokkuð auðveldum hætti.
Lífslíkur einstaklinga með Downs nú
eru 60 ár en voru aðeins 9 ár árið 1930.
Bæði félag áhugafólks um
Downs heilkennið og landssam-
tökin Þroskahjálp gera út frá þessu
viðhorfi að Downs einstaklingar séu
heilbrigðir athugasemdir við laga-
grundvöllinn sem allt ferlið hvílir á.
Þroskahjálp segir á heimasíðu sinni að
„fósturskimun fyrir þungaðar konur í
leit að frávikum varðar manngildið í
okkar þjóðfélagi“ og að samtökin telji
það ekki verkefni heilbrigðisyfirvalda
að leita að lágri greind í móðurkviði.
Samtökin telja óeðlilegt að heilbrigð-
isstarfsemnn einir ákvarði hvernig
þessum málum er skipað og segja það
samfélagsins og þjóðkjörinna fulltrúa
að móta stefnuna.
Bent er á alþjóðlega samninga sem
Ísland er aðili að auk ákvæði í lögum
til stuðnings því að fatlaðir einstak-
lingar eigi sama rétt til lífs og lífskjara
og aðrir þjóðfélagsþegnar. Nefna má
ákvæði 1. gr. laga um málefni fatlaðs
fólks frá 1992 sem kveður á um að
við framkvæmd laganna skuli tekið
mið af alþjóðlegum samningum sem
íslensk stjórnvöld hafi gengist undir
og ákvæði í Mannréttindasáttmála
Evrópu sem lögfestur var 1994, þar
sem kveðið er á um réttinn til lífs
og um bann við mismunun. Af al-
þjóðlegum samningum er vísað til
Sáttmála Sameinuðu þjóðanna um
réttindi einstaklinga með fatlanir þar
sem kveðið er á um virðingu fyrir
fjölbreytileika og viðurkenningu
á fötluðu fólki sem hluta af mann-
legum margbreytileika og mannkyni.
Einnig er vísað til alþjóðasamningi
Sameinuðu þjóðanna um réttindi
barnsins og um sáttmála um bann
við hópmorði. Fleiri samþykktir og
samningar eru undir en verða ekki
fleiri taldir upp hér.
Alvarlegur
trúnaðarbrestur
Niðurstaðan af athugun á þessu máli
er að það er alvarlegur skoðanaágrein-
ingur og trúnaðarbrestur milli heil-
brigðiskerfisins, einkum læknanna og
foreldra og aðstandenda einstaklinga
með Downs heilkennið sem kemur
fram í gerólíkri afstöðu til einkenn-
isins. Heilbrigðiskerfið lítur á litn-
ingafrávikið sem galla sem æskilegt
er að eyða en í hinni afstöðunni er
litið á einstaklingana með einkennið
sem einstaklinga í mannlífsflórunni ,
öðrum jafnréttháir til lífs og lífskjara.
Það sem tæknin gerir kleift hefur
sínar siðferðilegu hliðar og þjóðfé-
lagið hefur vanrækt að leiða umræðu
um þær til ásættanlegrar niðurstöðu.
Fósturskimun er ekki einkamál
nokkurra heilbrigðisstarfsmanna.
Gunnlaugur Stefánsson :
Hvað á að aðskilja?
17. nóvember 2015
Gallup spyr í skoðana-könnunum sínum hvort aðskilja eigi kirkju og ríki.
Með spurningunni gefur Gallup út
skýr skilaboð, að kirkja og ríki séu
saman eitt. Það er tæpast pólitísk
afstaða, langtum fremur ábyrgðar-
laus áróður. Nú á Gallup mikið undir
trúverðugleika og trausti, en grefur
undan því með þátttöku í þessum
leik. Fyrirtækið fer án efa að ríkis-
lögum í rekstri sínum og gerir samn-
inga við ríkið. Er þá fyrirtækið rík-
isrekið og spyr næst: „Viltu aðskilja
ríki og Gallup“?
Einu sinni var Ögmundur Jón-
asson, þáverandi innanríkisráð-
herra, spurður í fjölmiðlum hvort
hann vildi aðskilja ríki og kirkju.
Hann svaraði að bragði: „Hvað á
að aðskilja“? Þá varð ekkert um
svör. Björn Bjarnason, þáverandi
kirkjumálaráðherra, sagði frá því
á kirkjuþingi fyrir nokkrum árum,
að nú væri ekkert eftir af rekstri og
verkefnum kirkjunnar í ráðuneytinu
nema, að ráðherra gæfi út gjaldskrá
fyrir aukaverk presta. Allt annað væri
í umsjá kirkjunnar sjáfrar. Enda er
hverjum manni ljóst, sem les lögin
um Þjóðkirkjuna frá árinu 1998,
að hún er sjálfstæð og aðskilin frá
ríkinu. Það er kjarninn í lögunum.
Krafan um aðskilnað ríkis og kirkju
er því aumkunarverð tímaskekkja og
kæfir alla skynsamlega umræðu um
skipan trúmála í landinu.
En ríki og kirkja eiga með sér traust
samstarf eins og gildir um fjölmörg
félög og fyrirtæki í landinu, starfa
samkvæmt lögum og gera samninga
við ríkið af ýmsum toga. T.d. eru lög
um skipulag og rekstur fjármálafyr-
irtækja langtum ítarlegri, en lögin
um kirkjuna. Engum dettur í hug að
þau þurfi að aðskilja frá ríkinu, nema
þau séu eign þess. Hvergi í lögum er
kveðið á um að ríkið eigi kirkjuna,
þvert á móti, þar sem lögð er áhersla á
að hún sé sjálfstæð og lúti eigin stjórn
og skipulagi.
Samningur ríkis og kirkju um
kirkjujarðirnar frá 1997 hefur
gjarnan verið nefndur sem dæmi
um sérstaklega náin ríkistengsl
kirkjunnar. En þau, sem skoða þann
samning, sjá strax að er viðskipta-
samningur á sjálfbærum grunni, og
ekki síst hagstæður ríkinu sem fékk
til fullra umráða kirkjueignirnar og
arðinn af þeim. Þar á meðal eru dýr-
ustu jarðir landsins og verða sumar
aldrei metnar til fjár. Í afgjald fyrir
jarðirnar greiðir ríkið m.a. laun 138
prestsembætta, sem hefur með niður-
skurði undanfarinna ára fækkað í 107
embætti.
Nú má eflaust hugsa sér annað fyr-
irkomulag á samingnum, en breytir
því ekki, að jarðirnar eru eign kirkj-
unnar og verða ekki frá henni teknar,
án þess að gjald komi fyrir, og enginn
breytir því með óskhyggju sinni. Þá
gæti komið til álíta, að ríkið þjóðnýti
jarðirnar. Ef til vill hafa ungir sjálf-
stæðismenn hafat það í huga á lands-
fundi Sjálfstæðisflokksins í kröfu
sinni um aðskilnað rikis og kirkju, og
yrði þá stærsta þjóðnýting sem fram
hefur farið á Íslandi. Ég hefði búist
við, að ungliðum Vinstri grænna og
Samfylkingar gæti frekar dottið slíkt
í hug, hvað sem það mundi svo kosta
íslenska skattgreiðendur. En sú að-
gerð myndi á engan hátt breyta stöðu
kirkjunnar sem yrði áfram sjálfstæð
og aðskilin frá ríkinu eins og hún er
í núna.
Annar aðaltekjustofn kirkjunnar
eru sóknargjöldin, elstu félagsgjöld á
Íslandi, og ríkið innheimtir fyrir öll
trú-og lífsskoðunarfélög í gegnum
skattkerfið. Það er þekkt, að ríkið
innheimti félagsgjöld fyrir atvinnu-
-og félagslífið í landinu. Þess nýtur
t.d. Siðmennt. Er það þá ríkisrekið
lífsskoðunarfélag og þurfi að aðskilja
frá ríkinu? Eða verklýðsfélögin sem
ríkið innheimtir ýmis gjöld fyrir, t.d.
félagsgjöldin af starfsfólki sínu. Að
vísu hefur ríkið undanfarin ár tekið
væna sneið af sóknargjöldunum í
sinn eigin rekstur og nemur nærri
fjórðungi gjaldsins. Líklega hafa
engin frjáls mannúðarfélög eins
og trúfélögin greitt annað eins í
aukaskatt í ríkissjóð af lögbundnum
tekjum sínum.
Einnig er bent á, að prestarinir
séu opinberir embættismenn. Það
er rétt, en ekki ríkisins, heldur kirkj-
unnar sem borgar þeim laun með
afgjaldinu af kirkjujörðunum. Enda
skipar Biskup presta í embætti, en
ekki ráðherra, eins og áður gilti. Þar
skilur á milli og ítrekar aðskilnað og
sjálfstæði kirkjunnar frá ríkinu. En
með því að vera opinberir embætt-
ismenn, þá falla prestarnir undir við-
komandi lög um réttindi og skyldur,
ekki síst vegna almannaþjónustunnar
sem þeir veita, og almenningur hefur
mikla hagsmuni af og eðlilegt er að
vernda með skýrum ákvæðum laga.
Þá er oft haft á orði að kirkjan sé
ríkisrekin með ákvæðinu í 62. gr.
stjórnarskrárinnar. Þar stendur:
„Hin evangelíska lúterska kirkja
skal vera Þjóðkirkja á Íslandi og skal
ríkisvaldið að því leyti styðja hana
og vernda“.
Hér er engin skipun um ríkiskirkju.
Þvert á móti. Það er aðskilið á milli
kirkju og ríkis. Margir einblína þá á
verndina og stuðninginn við kirkj-
una, en þá er það skilyrt. Ákvæðið
felur í sér, að Þjóðkirkjan sé evang-
elísk og lútersk, og „að því leyti“ njóti
hún verndar og stuðnings. Þetta er
því ekki síður yfirlýsing um stuðning
og vernd við ræktun menningar á
kristnum grunni. Um þetta ákvæði
var kosið í þjóðaratkvæðagreiðslunni
um stjórnarskrána, þar sem lagt var til
að það yrði afnumið. Því var hafnað
með afgerandi meirihluta og var ein-
asta tillagan í þeirri atkvæðagreiðslu
sem þjóðin hafnaði.
Hér er einmitt komið að kjarna
máls. Þjóðkirkjan er samofin sögu
og menningu þjóðarinnar og hefur
umsjón með dýrmætum menningar-
verðmætum, boðar og ræktar kristinn
sið um mannréttindi, frelsið, helgi
lífs og virðingar sem hefur mótað
samfélög Norðurlanda um aldir, þar
sem lútersk menning og gildismat
festi dýpstu rætur. Þar standa ríki
og kirkja náið saman um að rækta
sambúð kristni og þjóðar. Viljum við
breyta því? Gallup gæti spurt um það.
Snorri og Þórdís með dætrum sínum tveimur, Ágústu Hlín og védísi eir.
Mynd: visir.is
Mynd: Þroskahjálp.
Jóna maría Ásmundsdóttir.
Mynd: visir.is
Gunnlaugur Stefánsson sóknar-
prestur í Heydölum