Málfregnir - 01.11.1992, Síða 13

BALDUR JÓNSSON
Um íslenskt heiti á ECU
í vaxandi umræðu um málefni Evrópu er
nú oft talað um hina evrópsku myntein-
ingu. I ritmáli umheimsins heitir hún
ECU eða ecu, og er það ýmist borið fram
/ekú/, /eku/ eða jafnvel /i’kuj/ að
frönskum hætti. Engin festa hefir enn
komist á framburð þessa heitis hér, og
ekki hefir heldur tekist að festa í sessi
íslenskt nafn á þessari mynteiningu,
aðlagað eða nýsmíðað, þótt reynt hafi
verið. Ekki er annað sýnt en myntein-
ingin nýja muni lifa eitthvað áfram,
e.t.v. um langan aldur, og því er ástæða
til að leggja niður fyrir sér hvernig best
er að nefna hana á íslensku. Pað verður
reynt hér á eftir. Án efa hefir þetta mál
verið rætt manna á meðal og jafnvel um
það ritað víðar en mér er kunnugt. Les-
endur eru beðnir að hafa þann fyrirvara
í huga.
Erlenda heitið
Áður en við förum að velta fyrir okkur
íslensku heiti á myntinni er rétt að kynn-
ast hinu erlenda betur. Oftast er talað
um ECU (eða ecu) sem enska skamm-
stöfun á „European Currency Unit“. En
þar er varla allt sem sýnist. Hér er um
eins konar orðaleik að ræða, því að écu
er gamalt franskt myntheiti. Best hefði
verið að fá myntfræðing til að fræða les-
endur um það, en hér verður látið nægja
að tína saman fáeina fróðleiksmola úr
bókum. Einkum er stuðst við nýju
sænsku alfræðibókina, Nationalencyklo-
pedin, 5. bindi (1991), bls. 252.
Franska orðið écu merkir upphaflega
‘skjöldur’ og á rætur að rekja til latneska
orðsins scutum sömu merkingar. í
Nouveau Petit Larousse illustré (útg.
1946) er sagt að écu sé forn skjöldur,
aflangur eða ferhyrndur. í sænsku alfræði-
bókinni segir að átt sé við þríhyrndan
skjöld af miðaldagerð sem riddaralið
hafi notað. Á 13. öld hafi hann verið af-
langur en hafi minnkað á 14. öld og hlið-
arnar nálgast að verða samsíða. Þar væri
þá líklega kominn aflangur ferhyrndur
skjöldur eins og Petit Larousse segir.
Samkvæmt sænsku alfræðibókinni
hefir écu einnig merkinguna ‘vapen-
sköld’. En sænska orðið vapensköld
merkir fleira en eitt (sbr. IUustrerad
svensk ordbok (ritstj. Bertil Molde)).
Parna er það líklega skjaldarmerkis-
skjöldur (eða merkisskjöldur), sbr. þýð-
inguna í Sœnsk-íslenskri orðabók (1982)
eftir Gösta Holm og Aðalstein Davíðs-
son. En það er einnig haft um (kringlótt-
an) verndargrip sem maður geymir í lófa
sínum til að verjast vopnum óvinarins,
stundum með einhverju persónulegu
skrauti á eða ættartákni (sbr. Svensk
ordbok (1986), ritstj. Sture Allén).
Pá er komið nokkuð nærri myntinni.
Samkvæmt sænsku alfræðibókinni hefir
hún fengið heiti sitt af skjaldarmynd eða
skjaldarmerki sem á hana var mótað.
Écu d’or (þ.e. ‘gullskjöldur’) var elsta
franska gullmyntin, fyrst slegin á ríkis-
stjórnarárum Loðvíks 9. (1226-1270) og
vó um 4 g. „Gullskjöldur“ var seinast
sleginn 1640. Pá hófst slátta stórrar silf-
urmyntar sem vó nærri 24 g. Hún heitir á
frönsku écu blanc eða ‘hvítskjöldur’ og
var fyrst slegin 1641 á dögum Loðvíks
13. (1610-1643), en lagðist af í stjórnar-
byltingunni 1789.
Eftir það var engin mynt í notkun með
þessu nafni í ein 200 ár.
13