Málfregnir - 01.11.1992, Síða 26

Þannig h'tur höfundur á verk sitt. Því er
auðvitað ætlað að vera öðrum til leið-
beiningar um mál svo langt sem það nær.
Slíkum leiðbeiningum má haga á ótelj-
andi vegu og ekki nema gott að sem
flestar leiðir séu reyndar, líka krókaleið-
ir. En þá er hollt að minnast þess að
akstur utan vegar er ekki á allra færi og
getur valdið spjöllum sem kunnugt er.
Höfundur hefir valið sér hið góða
hlutskiptið, að leika sér í gáska að máli
og stíl, og það lætur honum vel. Hann á
sér víðan leikvöll í tíma og rúmi og hefir
á hraðbergi beinar og óbeinar skír-
skotanir í allar áttir, hugkvæmur,
fjörugur og notalegur. í sumum þátt-
unum hlýtur að liggja mikil vinna þótt
þeir virðist spretta fram fyrirhafnarlaust.
Dönsk-íslensk orðabók. Ritstjórar:
Hrefna Arnalds og Ingibjörg Johannes-
en. Aðstoðarritstjóri: Halldóra Jóns-
dóttir. ísafoldarprentsmiðja hf. Reykja-
vík 1992. XXXII + 945 bls.
Þessi nýja dansk-íslenska orðabók, sem
margir hafa beðið eftir, hefir verið 8 ár í
smíðum og lögð í hana mikil vinna. Það
er eins og tímanna tákn að konur hafa
haft forystu um þetta verk og átt frum-
kvæði að því, en fjölmargir hafa komið
þar við sögu, bæði konur og karlar.
Enn er danska skyldunámsgrein og
fyrsta erlenda málið sem kennt er í
skólum á íslandi. Fram yfir miðja þessa
öld var hún nærtækust erlendra mála í
hugum flestra íslendinga. Enskan náði
varla að taka þann sess fyrr en eftir 1960,
jafnvel 1970 myndu einhverjir segja.
íslenskir rithöfundar og fræðimenn hafa
margir skilið eftir sig merkisrit á dönsku,
og mikið af heimildum um sögu íslend-
inga er á dönsku. Menntaður íslend-
ingur verður því að vera sæmilega læs á
það mál, þótt ekki væri annað. Auk þess
hafa íslendingar enn margvísleg við-
skipti við Dani, og danska hefir reynst
Islendingum gagnlegt hjálpartæki í sam-
skiptum við aðrar Norðurlandaþjóðir.
Þörf fyrir dansk-íslenska orðabók er því
sífelld og ótvíræð.
Dansk-íslenskar orðabækur hafa öðr-
um orðabókum fremur opnað okkur dyr
til umheimsins, ekki aðeins til Danmerk-
ur. Þær hafa að auki gegnt sérstöku hlut-
verki í íslenskri málrækt. Vegna lang-
vinns nábýlis var eðlilegt að íslenskt
tungutak smitaðist meir af dönsku en
öðrum tungum, en af því leiddi þá einnig
að málhreinsunarmenn lögðu sig sér-
staklega fram um að skerpa muninn á
dönsku og íslensku orðfæri, til dæmis
með því að halda hinu íslenska fram í
dansk-íslenskri orðabók.
Fyrsta bókin af þessu tagi, Dönsk orða-
bók með íslenzkum þýðingum, eftir
Konráð Gíslason, kom út 1851. Hún var
lengi eins konar biblía hinna vandlátustu
málvöndunarmanna, og er gripið til
hennar enn. Arftaki hennar, Ný dönsk
orðabók með íslenzkum þýðingum
(1896) eftir sr. Jónas á Hrafnagili og
Björn Jónsson, ritstjóra ísafoldar, var
einnig hin nýtasta bók en gerólík hinni.
Konráð var lítið fyrir nýyrði og ekki
heldur af fjarska miklu að taka fyrir
miðja 19. öld. En undir lok aldarinnar
var mikil breyting á orðin, og þeim sem
stóðu að orðabókinni 1896 þótti hin
mesta nauðsyn að koma sem flestum ný-
yrðum að. Þar birtust því mörg nýyrði á
orðabók í fyrsta sinn, t.d. orðin ál og
sími.
Þetta var upphaf að útgáfu orðabóka á
vegum ísafoldarprentsmiðju. Dönsk
orðabók með íslenzkum þýðingum
(1926) eftir Freystein Gunnarsson segist,
á titilsíðu, vera „orðabók Jónasar Jónas-
sonar og Björns Jónssonar aukin og
breytt“. Hún var svo gefin út „endur-
skoðuð og breytt“ (1957) í samvinnu við
26