Morgunblaðið - 21.07.2015, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. JÚLÍ 2015
Hestöfl Margir tengja Þykkvabæinn einna helst við kartöflurækt en í þessari blómlegu sveit er mikill kraftur þar sem vindmyllur og hestar leggja sitt af mörkum í uppbyggingunni.
RAX
Auglýst hefur verið eftir um-
sóknum um stöðu hæstasrétt-
ardómara. Í tilefni af því hefur
formaður allsherjarnefndar Al-
þingis látið uppi þá skoðun að nú
sé tímabært að sjá fleiri konur í
Hæstarétti. Kannski er formað-
urinn með þessum ummælum að
gera því skóna að taka eigi tillit
til kynferðis umsækjenda þegar
tekin verður ákvörðun um skipun
í embættið.
Mér er þó nær að halda að for-
maðurinn meini ekkert slíkt. Það er vegna þess
að við höfum sett í stjórnarskrána ákvæði um
jafnrétti kynjanna. Þar segir meðal annars í 2.
mgr. 65. gr.: „Karlar og konur skulu njóta jafns
réttar í hvívetna.“ Í þessu felst meðal annars
að óheimilt er að taka einn umsækjanda um
stöðu hæstaréttardómara fram yfir annan á
grundvelli kynferðis þeirra. Og ekki trúi ég að
formaður allsherjarnefndar Alþingis vilji
hvetja til þess að reglur stjórnarskrár séu
brotnar.
Það skiptir miklu máli að við skipun í stöðu
dómara við Hæstarétt sé leitast við að velja
þann umsækjanda sem hæfastan má telja til að
annast dómstörf við réttinn. Fyrir nokkrum
árum var þeirri slæmu skipan komið á að sitj-
andi dómarar við Hæstarétt
skyldu með tilstyrk nokkurra
vina úr hópi lögfræðinga, fá svo
gott sem alræðisvald við val á nýj-
um dómurum úr hópi umsækj-
enda. Þetta fyrirkomulag verður
að leggja af.
Niðurstöður dómsmála eiga að
ráðast af beitingu réttarheimilda
og ekki öðru. Þegar við höfum
ákveðið að Hæstiréttur skuli vera
skipaður mörgum dómurum er
ástæðan sú að með þeim hætti
teljum við okkur tryggja best að
„réttar“ niðurstöður fáist í þeim
ágreiningsmálum sem rata til
réttarins. Við viljum að hinir hæfustu lögfræð-
ingar sitji í réttinum, enda skipta dómar hans
einatt afar miklu máli, bæði fyrir málsaðila og
raunar einnig fyrir þjóðina sem kemur til með
að lifa við það réttarástand sem í dómunum
felst. Dómararnir eiga ekki að semja sín á milli
um niðurstöðurnar. Hver og einn þeirra á að
taka afstöðu í samræmi við bestu vitund við
beitingu réttarheimilda. Þeir eiga auðvitað að
ræða sín í milli um viðfangsefnin og skilja í
hverju mismunandi afstaða liggur ef sú er
raunin. Stundum getur þetta leitt til þess að
menn skipti um skoðun. Óhjákvæmilegt er
samt að dómarar verði einatt ósammála vegna
þess að meðferð réttarheimilda er oft snúin og
menn hafa misjafnar skoðanir á aðferðunum
sem beita beri. Raunar felst tilefni mjög
margra dómsmála í slíkum ágreiningi. Dómara
ber skylda til að fylgja sannfæringu sinni um
hina lögfræðilegu úrlausn, en ekki víkja frá
henni í þágu samstöðunnar við hina. Það er
ekki til neins að hafa dóminn fjölskipaðan ef
einstakir dómarar hætta að standa með sjálf-
um sér í lögskýringum sínum.
Undanfarin ár hefur málaálagið í Hæstarétti
orðið til þess að þar hefur myndast það sem
dómararnir sjálfir hafa kallað „fjölskyldu-
stemningu“. Í henni felst að þeir skipta með
sér verkum þannig að einn tekur meiri ábyrgð
en hinir á samningu forsendna dóms. Hinir eru
svo í ökumannssæti í öðrum málum. Þessu hef
ég lýst ítarlega í ritgerð minni „Veikburða
Hæstiréttur“ sem út kom á árinu 2013 og bók
minni „Í krafti sannfæringar“ 2014. Raunar
felst í þessu vinnulagi að sumir dómarar hafa
meiri áhrif en aðrir í hópnum af þeirri ástæðu
að þeir eru afkastameiri og flinkari tæknilega.
Þeir dómarar sem nú sitja í Hæstarétti vilja
sjálfir fá að velja inn í hópinn nýja dómara. Þá
velja þeir umsækjendur sem þeir telja líklega
til að sverja sig inn í þessi vinnubrögð. Þeir
sem rétturinn hefur valið síðustu árin og komið
hafa inn sem nýir dómarar hafa sýnt sig í að
lúta þessu vinnulagi. Allir sæmilega þenkjandi
menn, sem hafa fylgst með þessu, hafa séð ár-
angurinn. Hann hefur stundum verið slæmur,
afar slæmur.
Í frumvarpi nefndar sem lagði til breytingar
á dómstólaskipan og fleiru voru gerðar tillögur
sem miðuðu að því að leggja niður sjálfdæmi
sitjandi valdahóps í Hæstarétti um hverjir
skuli koma nýir inn í hópinn. Þýðingarmikið er
að breytingar í þessa átt nái fram að ganga
sem fyrst. Þangað til er innanríkisráðherra
hvattur til að velja þann úr hópi umsækjenda
sem ráðherrann telur hafa yfir mestum kost-
um að búa sem lögfræðingur og hafa andlegt
bolmagn til að fylgja eigin lögfræðilegri sann-
færingu sinni við dómstörfin, fremur en að lúta
vilja hinna í því skyni að falla betur í hópinn.
Engu máli skiptir við þá ákvörðun hvort í
hlut á karl eða kona.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson » Þeir sem rétturinn hefur
valið síðustu árin og komið
hafa inn sem nýir dómarar hafa
sýnt sig í að lúta þessu vinnu-
lagi. Allir sæmilega þenkjandi
menn, sem hafa fylgst með
þessu, hafa séð árangurinn.
Hann hefur stundum verið
slæmur, afar slæmur.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er fyrrverandi dómari
við Hæstarétt Íslands.
Dómari óskast