Feykir - 19.02.1986, Blaðsíða 5

4/1986 FEYKIR 5
Askell Eimrsson:
Sveitarstjómarlög í brennipunkti
í ráðherratíð Svavars Gests-
sonar var skipuð endurskoðunar-
nefnd sveitarstjórnarlaga. Þessi
nefnd var skipuð fulltrúum
tilnefndum af þingflokkum og
Sambandi ísl. sveitarfélaga.
Formaður nefndarinnar var
tilnefndur af ráðherra, án
tillagna frá öðrum aðilum. Fyrir
valinu varð kunnur dómari við
bæjarþingið í Reykjavík, sem
ekki var kunnur af að hafa
fengist við sveitarstjómarmálefni
í starfi sínu.
Hér var ólíkt farið að þegar
félagsmálaráðherra skipaði á
sínum tíma nefnd er undirbjó
frumvarp til núverandi sveitar-
stjórnarlaga. Til formennsku
valdist þáverandi ráðuneytis-
stjóri félagsmála, sem hafði að
baki langa reynslu sem bæjar-
stjóri og sýslumaður. Með
honum í nefndinni voru m.a.
valinkunnir menn úr hópi
landsbyggðarmanna.
Sumar tillögur nefndarinnar
bera vott um að auka eigi á ný
umsjón valdsmanna ríkisins,
með sveitarstjórnarmálefnum.
Einnig vottar í verulegum mæli
fyrir þeirri áleitni að taka upp í
íslensk sveitarstjórnarlög ýmis
ákvæði erlendra laga, sem ekki
eiga rætur í ríkjandi sveitar-
stjórnarhefð. Sumir þessara
ágalla voru lagfærðir áður en
frumvarpið kom til Alþingis, en
aðrir hafa flotið áfram í
frumvarpi því sem nú er til
afgreiðslu.
Sömu reglur um sameiningu
sveitarfélaga
Sú almenna regla er í
frumvarpinu að ekki megi
breyta mörkum sveitarfélaga,
nema að um það sé samkomulag
á milli viðkomandi sveitarfélaga
eða með lögum frá Alþingi. Hins
vegar gegnir öðru máli um
sveitarfélög með færri en 50
íbúa. Ráðherra getur sameinað
þau öðrum sveitarfélögum eða
jafnvel skipt sveitarfélagi upp á
nrilli tveggja eða fleiri sveitar-
félaga, ef honum sýnist svo
miðað við landfræðilegar aðstæður,
þótt ekki liggi fyrirsamkomulag
á milli sveitarfélaga um samruna.
Hér virðist gilda tvöfaldur
réttúr, sem er ákaflega hæpinn
og reyndar mismunar stöðu
sveitarfélaga, sem eru með
áþekkan íbúafjölda. Ekki er
hér verið að draga dul á það,
að minnstu sveitarfélögin eru
oftast ein sér of fámenn til að
annast verkefni sín. Hinsvegar
verður ekki á móti mælt að mörg
hinna fámennari sveitarfélaga
hafi í samstarfi við önnur
sveitarfélög leyst sín mál það vel
að ekki er klögunarefni, því að
mörg þeirra stærri hafa staðið
verr í ístaðinu. Það ereðlilegt og
nauðsynlegt, að ráðherra hafi
frumkvæði um sameiningu sveitar-
félaga að ákveðnu íbúamarki og
hafi frumkvæðið að lagasetningu,
ef samkomulag á milli aðila næst
ekki, og ef full rök eru fyrir því
að sameina sveitarfélög. Það
verður hins vegar að vera á valdi
Alþingis hverju sinni að meta
það hvort leggja skuli niður
sveitarfélög með lögum.
Frumvarpið ber með sér að
stækkunarmenn sveitarfélaga
hafa rifað seglin nú um sinn.
Ljóst er að fyrri hugmyndir um
æskilega stærð sveitarfélaga, fá
ekki staðist, ef stofna á til
sveitarfélags, sem er nægilega
fjölmennt til að veita nútíma-
þjónustu á viðunandi hátt.
Mönnum er að verða æ Ijósara
að sveitarfélög þurfa að vera
með a.m.k. 1 þús. íbúa til þess að
geta verið fullburða um nútíma-
þjónustu, án þess að þurfa að
leysa hin nærtækustu verkefni í
samvinnu við önnur sveitarfélög.
Það er öllum að verða ljóst, að
ekki eru fyrir hendi félagsleg eða
landfræðileg skilyrði til þess að
koma á almennt séð sameiningu
sveitarfélaga til að ná þessu
marki. Þótt ekki megi afneita
sameiningarleiðinni, er ljóst að
sveitarfélög verða að leita í
vaxandi mæli eftir því að leysa
verkefni sín í samstarfi.
Vafasöm nýmæli
Meðal ákvæða í frumvarpinu
eru uppáfinningar, sem telja
verður hæpnar. Ætlast er til þess
að gefin séu út sérstök kjörbréf
til varamanna í sveitarstjórn.
Gangur mála er sá, að oft kemur
fyrir að kalla þarf til varamann
með stuttum fyrirvara, svo að
iðulega þarf að boða menn á
sveitarstjórnarfund, sem eru
neðar á lista en eðlileg röðum
segir til um. Gefa út kjörbréf í
hvert sinn er hæpið mál í
daglegri önn.
I kaupstöðum og stærri
sveitarfélögum hefur markast
hefðbundin verkaskipting á
milli formanns sveitarstjórnar
og framkvæmdastjóra sveitar-
félagsins, en miðað við ákvæði
frumvarpsins er komið losi á þá
skipan, sem er vísasti vegurinn
til að koma á truflunum í
samstarfi þeirra manna, sem eru
í forsvari fyrir sveitarfélagið.
Það kann að vera lýðræðislegt
að hafa í sveitarstjórnarlögum
heimild sveitarstjórna til að
skjóta málum sínum til úrskurðar
í atkvæðagreiðslu eða til afgreiðslu
á borgarafundum. Ennfremur
að tiltekinn hópur kjósenda geti
krafist atkvæðagreiðslu um mál.
Vandinn er sá að þetta veikir
sveitarstjórnirnar nema að baki
sé samheldur pólitískur meiri-
hluti, en svo er ekki í flestum
sveitarstjórnuni. Hætt er við að
raunin verði sú, að upp komi í
mörgum sveitarfélögum eins-
konar lýðræði götunnar, sem
gerir sveitarstjómir nánast óvirkar
í störfum. Það er vægast sagt
gáleysi að setja svona ákvæði í
lög, án skoðanakannanna á
meðal sveitarstjórna um málið
áður en ákvæðin eru sett í
frumvarpið.
Gagngerð endurskoðun frunivarpsins
A síðasta fjórðungsþingi Norð-
lendinga 1985, var samþykkt að
gagngerð endurskoðun fari fram
á fyrstu átta köflum frum-
varpsins, sem fjalla um stjórn-
sýslu sveitarfélaga, samvinnu og
samtök sveitarfélaga og samskipti
ríkis og sveitarfélaga, áður en
frumvarpið verði afgreitt frá
Alþingi nú í vetur. Jafnframt
lagði þingið til að niður verði
felldur 9. kafli frumvarpsins,
sem fjallar um héraðsnefndir. I
stað hans konri sérstök lög urn
millistjórnstig, sem kosið verði
til með beinum kosningum.
Millistjórnstigið hafi sjálfstæða
tekjustofna og fái verkefni frá
ríkinu.
Það hefur komið fram
gagnrýni á þessa ályktun
þingsins, um það að ekki hafi
komið fram rökstuðningur fyrir
því hvað er átt við með
gagngerðri endurskoðun. I því
sambandi er rétt að taka fram að
framkvæmdastjóri Fjórðungs-
sambands Norðlendinga vann
fyrir rúmu ári athugasemdir á
frumvarpi nefndarinnar, með
vitund fjórðungsráðs, sem sendar
voru sveitarstjórnum á Norður-
landi til leiðsagnar og félags-
málaráðuneytinu vegna um-
fjöllunar um tillögur endur-
skoðunarnefndar.
Nú í haust, þegar frumvarpið
var lagt fyrir Alþingi til
afgreiðslu, vann framkvæmda-
stjórinn breytingartillögur upp
úr athugasemdunum og sendi
félagsmálanefnd neðri deildar
Alþingis, sem hefur frumvarpið
til meðferðar. Breytingartillögum
þessum var skipt í tvo
meginflokka. I fyrsta lagi voru
breytingartillögur við fyrstu 8
kafla frumvarpsins, sem fjalla
um stjórnsýslu sveitarfélaga og í
öðru lagi breytingartillögur við
ákvæði, sem íjalla um sameiningu
sveitarfélaga, samstarf sveitarfélaga
og samskjpti við ríkisvaldið.
Gleggri ákvæði um samstarf
sveitarfélaga
Aberandi er að í frumvarpinu
er mikil áhersla lögð á fyrirmæli
til félagsmálaráðuneytisins um
að ástunda sameiningu sveitar-
félaga. Jafnvel er gcrt ráð fyrir
að Jöfnunarsjóður sveitarfélaga
veiti verulega styrki, uni lengri
tíma til þess að efla sameiningu
sveitarfélaga. Ekki er gert ráð
fyrir þesskonar styrkveitingum
til að koma á samstarfi fleiri
sveitarfélaga um verkefni sín.
I þessum efnum gerir frum-
varpið upp á milli leiða til þess
að efla sveitarfélög til að leysa
hlutverk sitt. Akvæði um
byggðasamlög eða byggðabanda-
lög bera vott um að ekki er lögð
nægilega rík áhersla á þá leið til
að efla sveitarfélögin, Akvæði
um landshlutasamtök sveitar-
félaga eru nánast sýndaratriði.
Sambandi ísl. svéitarfélaga er
einu ætlað að vera tengiliður
gagnvart ríkisvaldinu, en ekki
landshlutasamtökum sem eru
þó málsvari íbúanna, eftir
búsetu þjóðarinnar í landinu.
Verður frumvarpið hespað í gegn
á þessu Alþingi?
Meginatriði er að landsbyggðar-
menn átti sig á því að hér er um
veigamikla löggjöf að ræða. I
þessum efnum mega menn ekki
vakna til vitundar eftir á, þegar
ýmis vafasöm lagaatriði hafa
hlotið staðfestingu á Alþingi,
eins og oft hefur brunnið við.
Grein þessi er rituð í þeirn
tilgangi að hvetja menn til þess
að fylgjast með gerðum Alþingis
nú og til að gefa mönnum kost á
því að kynnast þeim sjónarmiðum,
sem hafa verið færð fram á
vegum Fjórðungssambands Norð-
lendinga og frá framkvæmda-
stjóra þess persónulega.
Askell Einarsson.
f ra mkvæmdastjóri
Fjórðungssambands Noiðlendinga.
Fyrirtæki í framleiðslu
og þjónustu
Eruð þér ekki áhugasamur um að
koma upp norðlenskri
kynningarsýningu á
vörum og þjónustu?
Skilið eyðublaði vegna
skoðanakönnunar um kaupstefnu
Norðlendinga fyrir 1. mars.
Fjórðungssamband Norðlendinga
Glerárgötu 24
Pósthólf 354
602 Akureyri