Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2008, Síða 12

er að líkindum ekki upprunaleg en þannig er verkið (eða öllu heldur eitt
handrit þess) nefnt í bókaskrá Skálholtsstóls árið 1588.4 Og Stjórn er ekki
heldur heildstætt verk - sú Stjórn sem við kynnumst í útgáfu Ungers er
sett saman úr þremur hlutum sem eru misgamlir og eiga sér mismunandi
handritageymd, og texti þessara þriggja hluta er jafnframt ólíkur. Kjarni
hans kemur úr sögulegum bókum Gamla testamentisins en biblíutextinn er
víða aukinn með ritskýringu og öðrum fróðleik. Meginmunurinn á hinum
þremur hlutum Stjórnar liggur í því hversu mikið er af slíku viðbótarefni og
hvernig farið er með það. Þannig er íyrsti hluti Stjórnar (Stjórn I), sem nær
yfir 1. Mósebók og fyrstu 18 kafla 2. Mósebókar, varla eiginleg biblíuþýð-
ing. Henni er betur lýst með því að segja að hún sé biblíusaga, vissulega
reist á texta biblíunnar en mjög aukin með útleggingu og öðru efni, til
dæmis mikilli landafræði. Þess er oft getið í textanum í hvaða heimildir
þetta viðbótarefni er sótt og þar á meðal eru verk sem mikillar útbreiðslu
nutu í Evrópu á hámiðöldum, Etymologiae eftir Isidór frá Sevilla, Historia
scholastica eftir Pétur Comestor og Speculum historiale eftir Vincentíus frá
Beauvais.5 Sem dæmi um texta Stjórnar I má taka frásögn 1. Mósebókar af
því er regnbogi birtist Nóa og Gyðingalýð:
[Þ]á talaði Guð enn svo til Nóa og sona hans: Sé hérna, mitt sáttmál og
skildaga mun eg meður yður staðfesta og meður yðru kyni eftir yðra daga,
og til hvers sem eins lifandis kvikendis sem meður yður eru [...] Og sem fyrr
sagður minn bogi mun í skýjum vera mun eg hann sjá og svo endurminnast
þess eilífs sáttmáis sem sett er og staðfest milli Guðs og alls líkamligs lifandis
kvikendis er til biðr á jarðríki. Scolastica historia. Hefir þetta sáttmáls mark
milli Guðs og mannkynsins, sem vér köllum regnboga, í sér teikn og mark
tveggja hinna mestu Guðs dóma hér í veröldinni; annars fyrir vatnið þess
sem umliðinn er, að enginn þurfi þann héðan af óttast, þess annars sem um
eldinn kemur þá er veröldin skal brigðast. (62)
Þegar Stjórn I sleppir, tekur við Stjórn II og nær til loka Mósebóka. Sá texti
er fremur nákvæm þýðing biblíunnar, svo langt sem hann nær, en hann er
4 Jakob Benediktsson, „Some observations on Stjórn and the manuscript 227 fol.,“ Gripla XV
(2004): 7-42, 11.
5 Reidar Astás hefur fjallað rækilega um efni Stjórnar I og heimildanotkun í riti sínu Et bibelverk fra
middelalderen. Studier i Stjórtt (Oslo: Novus forlag 1987), sjá einkum bls. 156-229 og 455-590.
10
I