Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2008, Qupperneq 87

arleiðanna.33 Tómas Sæmundsson var líklega eini Islendingurinn sem hitti
Schleiermacher persónulega og varð hann einn af þeim sem áhrif höfðu
á guðfræði Tómasar. Annar áhrifavaldur sem beint hefur Tómasi til svip-
aðrar áttar var danski kirkjuleiðtoginn Jakob Peter Mynster (1775-1854
- Sjálandsbiskup) sem meðal annars samdi Hugleiðingar um höfuðatriði
kristinnar trúar sem Fjölnismenn gáfu út í íslenskri þýðingu (1839).34
Mynster aðhylltist sögulega sýn á kristindóminn sem byggði meðal annars
á rannsókn á ritum Nýja testamentisins, sögu frumkirkjunnar og guðfræði
Lúthers. Var hefðbundin kirkjuleg kenning með áherslu á hlutverk Krists
sem frelsara mikilvægur þáttur í guðfræði hans. Uppgjör hans við upplýs-
ingarguðfræðina var hins vegar ekki eins róttækt og fram kom í guðfræði
Schleiermachers þar sem Mynster hélt fast við mikilvægi skynseminnar og
hinnar siðrænu vitundar sem grundvöll trúarlegrar þekkingar. Þá lagði hann
áherslu á vægi kirkjustofnunarinnar ekki síst í því umróti sem fylgdi vakn-
ingarhreyfingum 19. aldar.35 Af þeim sökum væri réttlætanlegt að nefna
guðfræði Mynsters kirkjustefnu.36 Ennfremur var Tómas undir áhrifum frá
danska prófessornum Henrik Nicolai Clausen (1793-1877) sem verið hafi
uppáhaldskennari hans við Kaupmannahafnarháskóla. Greining Torfa K.
Stefánssonar Hjaltalín á guðfræði Clausens virðist nokkuð á reiki. Á sömu
blaðsíðu er hann nefndur skynsemishyggjumaður og sagt að hann hafi verið
„vændur um skynsemistrú“ en það talið „óréttmæt ásökun“. Er Clausen
loks talinn hafa farið „bil beggja, þ. e. kirkjutrúar og skynsemistrúar" en
ekki verið eins kenningarfastur og J. P. Mynster.37 Gæti það að nokkru hafa
ráðist af því að Clausen var prófessor en Mynster biskup. Hvað skynsem-
ishyggja nákvæmlega merkir á þessum stað og hvort merkingin er önnur
en í hugtakinu skynsemistrú virðist óljóst. Clausen aðhylltist vissulega þær
sögulega-gagnrýnu biblíurannsóknir sem viðhafðar voru á upplýsingarskeið-
33 Hagglund 1975: 330, 338.
34 Fleiri Islendingar hafa ugglaust hlýtt á Schleirmacher einkum í Kaupmannahafnarheimsókn
hans. Tómas var hins vegar kynntur fyrir honum í Berlín 1832. Tómas Sæmundsson 1947: 103,
142-145. Sjá Jakob Benediktsson 1947: XIV. Hjalti Hugason 1990: 124, 138-139. Þórunn
Valdimarsdóttir 2000: 25.
35 Lindhardt 1982: 188-193. Lausten 1983: 207-208, 263. Torfi K. Stefánsson Hjaltalín 2006:
475-481.
36 Sjá þó Torfi K. Stefánsson Hjaltah'n 2006: 476.
37 Jón Helgason 1941: 135-136. Torfi K. Stefánsson Hjaltalín: 2006: 452.
85