Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2008, Side 89

Torfi boðun Tómasar, ekki síst aðfararæðuna, hafa einkennst af strangleika
er hafi verið óvenjulegur þegar íslenskur prestur átti í hlut.41 Eru skoðanir
hans jafnvel sums staðar einkum í aðfararæðunni taldar jaðra við ofstæki.42
Torfi gagnrýnir greiningu Jóns Helgasonar á guðfræði Tómasar fyrir það að
vera ekki nægilega nákvæm.43 Vissulega má taka undir það en jafnframt líta
svo á að greining Torfa sé að sumu leyti undir sömu sök seld. Þó má einnig
líta svo á að honum takist vel að lýsa einstaklingi sem stendur á mótum
tveggja tíma þar sem gamlar og nýjar áherslur takast á. Bendir hann á að
hjá Tómasi gæti „nytsemishyggju" upplýsingarinnar og fagurfræði róm-
antíkurinnar en „kirkjustefnan" hafi verið ríkjandi þáttur í guðfræði hans
og kirkjuskilningi.44
Aðfararæðan
Aðfararæða Tómasar Sæmundssonar var ekki byggð á tilteknu guðspjalli
eða öðrum biblíutexta og er að því leyti líkari tækifærisræðu en venjulegri
predikun á helgum degi.45 Tómas hóf ræðu sína með því að setja frarn
guðfræðilegan mannskilning og benti á mismunandi hvata er liggja að
baki mannlegrar breytni. Því næst vék hann að þeirri þekkingu á Guði
sem trúarbrögðin almennt hefðu varðveitt en vék síðan að holdtekju Krists
sem forsendu fyrir sannri guðsþekkingu. Fyrri hluta ræðunnar sem líta
má á sem guðfræðilegan inngang lýkur svo með umfjöllun um kirkjuna og
hlutverk hennar. Síðari hlutinn hefst á umfjöllun um kirkjubyggingar og
helgisiði en jafnframt gagnrýni á hegðun fólks meðan á guðsþjónustu stóð,
skraf og ráp um kirkjuna. Þá vék Tómas að predikuninni, formi hennar og
inntaki, skyldu presta að haga orðum sínum þannig að söfnuðurinn skildi
og skyldu safnaðarins að vera opinn fyrir boðun prestsins þótt eitthvað
kynni að brjóta í bága við það sem fólki hafði áður verið kennt. Kemur í
þeim hluta ræðunnar fram sterk framfaratrú. Tómas lagði og ríka áherslu á
að söfnuðurinn ætti að beita presta sína aðhaldi og ganga eftir rökstuðningi
þeirra á því sem braut í bága við það sem álitið hafði verið góður og gildur
41 Torfi K. Stefánsson Hjaltalín 2006: 457.
42 Torfi K. Stefánsson Hjaltalín 2006: 457.
43 Torfi K. Stefánsson Hjaltalín 2006: 459.
44 Torfi K. Stefánsson Hjaltalín 2006: 474.
45 Tómas Sæmundsson 1841: 1-21.
87