Feykir - 17.12.2003, Blaðsíða 9

44/2003 FEYKIR 9
Frá Málmey að Hofdalahjarni
Kaflar úr erindi Gísla Gunnarssonar í Glaumbæ á Stefánsvöku
Frá samkomunni um Stefán G. á Löngumýri. Frá vinstri talið: Guð-
jón Ingimundarson, Viðar Hreinsson og Gísli Gunnarsson.
Sl. fimmtudagskvöld var haldin á
Löngumýri dagskrá í tilefni 150 ára
árstíðar Stephans G. Stephanssonar
skálds. Dagskráin hófst með erindi
Gísla Gunnarssonar um tengsl skálds-
ins við SkagafjOrð, að mestu byggt á
erindi um sama efni sem Gisli flutti á
Stefánsvöku syðra í síðasta mánuði.
Félagar úr Freyvangsleikhúsinu flutttu
leikþátt úr ævi Klettafjallaskáldsins og
Viðar Ffreinsson las kafla úr seinni
hluta bókar um ævi skáldsins, sem
hann ritaði og nýlega kom út. Einnig
var þess minnst að 50 ár em liðin frá
því minnisvarðinn um Stefán G. var
afhjúpaður uppi við Amarstapa. Meðal
þeirra er þar komu við sögu var
Guðjón Ingimundarson á Sauðárkróki
og var honum afhentur blómvöndur af
þessu tilefhi. Hér á eftir koma hins-
vegar glefsur úr erindi Gísla Gunn-
arssonar um tengsl Stefáns G. við
Skagafjörð
Eins og fyrr segir þá flutti fjölskyld-
an í Viðmýrarseli úr Skagafirði vorið
1870 eftir mikil harðindaár og vil ég
nú næst drepa niður fæti áratugum
seinna, þegar Stphan G. kemur í heim-
sókn á æskustöðvar sumarið 1917.
Kom hann í Skagafjöró úr Eyjafirði og
hafa nokkrir Skagfirðingar ritað um
kynni sín á skáldinu í þeirri för eins og
Ólafúr Sigurðsson á Hellulandi, Stefán
Vagnsson frá Hjaltastöðum og Jónas
Jónasson frá Hofdölum. Gisti Stephan
fyrstu nóttina á Víðivöllum og hitti
Jónas hann um morguninn. Fóm þeir
að Örlygsstöðum, þaðan að Miklabæ
og áffam út Blönduhlíð og komu að
Stóm-Ökmm þar sem Sigríður Jóns-
dóttir fermingarsystir Stephans bjó.
Ekki urðu langar samræður þeirra
fermingarsystkinanna, segir Jónas, og
bætir við: Var Sigríður heldur undirleit
en kvaðst þó muna eftir Stebba frá Seli.
Einnig hittu þau fermingarbróður
Stephans, Daníel í Mikley, skringileg-
an einsetumann, sem mundi einnig vel
eftir Stebba frá Seli.
Á Víðimýri héldu Seylhreppingar
Stefáni samkomu og daginn eftir var
hann þar við fermingarmessu. Hefúr
hugur hans eflaust hvarflað til þeirrar
stundar í kirkjunni erhann gekk sjálfur
frarn fyrir altari Drottins ásamt ferm-
ingarsystkinum sínum sumarið 1968.
Er reyndar eftirtektarvert hversu mörg
fermingarsystkini sín Stephan heim-
sótti í ferð sinni um Skagafjörð.
Stephan fór ásamt fömneyti heim
að Hólum í Hjaltadal og einnig fór
hann út í Drangey. Með í för var Hálf-
dán Guðjónsson prófastur og upp í
eynni rétti hann Stephani Andvökur og
bað hann lesa Illugadrápu, sem hann
og gerði og las Stephan hægt og festu-
lega og haföi lesturinn mikil áhrif á þá
er á hlýddu.
Þann 12. ágúst héldu Skagfirðingar
skáldinu samsæti á Sauðárkróki og
mætti þar fólk víða að úr héraðinu.
Fluttu menn þar skáldinu lof bæði í
bundnu og óbundnu máli. Hápunktur
þessa hófs var þó sá er skáldið varð við
ósk manna og las upp nýjustu kvæði
sín, sem hann hafði einmitt ort meðan
hann átti dvölina í héraðinu. Fyrst las
hann upp kvæðið Við landfestar, sem
hefst á þessum hendingum:
Frá Málmey að Hofdala hjami
þig hlýlega breiðirðu, fjörðurinn minn!
Og ennþá finnst brottnumdu bami,
að bestur og rýmstur sé faðmurinn
þinn.
Stephan las hægt og tilgerðarlaust,
mönnum hlýnaði um hjartarætur, stein-
hljóð var í salnum og fyrir kom að
Stephan klökknaði við lesturinn. Þetta
var Skagfirðingum áhrifamikil stund
og eftimiinnileg. Seinna kvæðið sem
Stephan las var Beijamór. Jónas frá
Hofdölum lýkur ffásögn sinni af þessu
samsæti með þessum orðum: Ekki
man ég nú, hve margir við urðum sam-
ferða heim, Blöndhliðingar, en sam-
mála vomm við um það, að við hefð-
um séð og heyrt mikilmenni.
Að því kom að Stephan kvaddi
fjörðinn sinn aftur. Frá Sauðárkróki fór
hann að Reynistað og þaðan að Víði-
mýri. Hinn 16. ágúst fylgdi Brynleifúr
Tobíasson Stephani vestur í Húnaþing.
Þeir fóm af baki við Amarstapa og
horfði Stephan þar nokkra stund yfir
héraðið. Þeir riðu síðan heim að tóttun-
um í Víðimýrarseli (skammt þar frá)
þar sem Stephan var einn með sjálfúm
sér stundarkom, svo var haldið vestur
yfir Vatnsskarð.
Eg tel að þessi heimsókn Stephans
G. í Skagafjörð hafi verið Skagfirðing-
um afar mikilvæg og orðið til að efla
og styrkja tengsl þeirra við skáldið sitt,
sem eitt sinn var Stebbi í Seli, en var nú
orðinn virtur og þekktur fyrir skáldskap
sinn.
Á skemmtisamkomu sem haldin
var í Hegranesi árið 1945 talaði Eyþór
Stefánsson tónskáld á Sauðárkróki um
Stephan G. og bar þá ffam tillögu um
að honum yrði reystur minnisvarði sem
fúllgerður yrði eigi síðar en á aldaraf-
mæli skáldsins 1953. Tillagan hlaut
góðan hljómgmnn og var unnið að
þessu á næstu ámm. Leitað var til Rík-
arðs Jónssonar myndhöggvara sem tók
að sér verkið og gerði tillögu að minn-
ismerki. Ákveðið var að reisa minnis-
varðann á Amarstapa og umsjón með
verkinu hafði Hróbjartur Jónasson
múrarameistari á Hamri.
Þann 19. júlí árið 1953 varminnis-
varðinn svo afhjúpaður að viðstöddu
miklu fjölmenni í blíðskaparveðri,
sunnangolu og sólskini. Rósa Stefáns-
dóttir Benediktson, yngsta dóttir Steph-
ans G. afhjúpaði varðann, ræður vom
haldnar, lesið úr ljóðum, flutt lfumsam-
in kvæði og Karlakórinn Heimir söng
nokkur lög.
Eins og áður hefúr komið fram
stendur minnisvarðinn á einhvejum
fegursta útsýnisstað í Skagafrrði. Hann
er rúmlega 4 metra hár, þrístrendur að
lögun og hlaðinn úr sæbörðu grjóti sem
lagt er í steinsteypu, en stuðlabergssúl-
ur á homum. Þrjár lágmyndir úr kopar
eftir Ríkharð em felldar inn í hveija
hlið minnisvarðans og sýna Stephan á
ýmsum aldursskeiðum og ljóðlínur eft-
ir hann. Ein myndin sýnir smaladreng
og á sæti hans em grafnar ljóðlínur úr
kvæðinu Skagafjörður, þar sem segir:
Komstu skáld í Skagafjörð
þegar lyng er leyst úr klaka
laut og yfir mýmm vaka
bömin glöð við gróðurvörð.
Sumarið 2002 var Stephansstofa
opnuð á Hofsósi í tengslum við Vestur-
farasetrið sem þar hefúr verið starffækt
í nokkur ár. I Stephansstofú getur að
lita sýningu sem greinir ffá lífi og starfí
skáldsins. Þar er hægt að lesa verk hans
og sinna rannsóknarvinnu í tengslum
við aðra aðstöðu Vesturfarasetursins.
Það var Sigríður Sigurðardóttir for-
stöðumaður Byggðasafúsins í Glaum-
bæ sem hannaði sýninguna og góð
hjálp var einnig þegin ffá Viðari
Hreinssyni. Stephansstofa er liður í
viðleitni okkar Skagfirðinga að halda
minningu skáldsins á lofti og kynna
hann og verk hans fyrir nýjum kyn-
slóðum.
í grein sem Hannes Pétursson skrif-
aði í Skagfirðingabók2001 fjallarhann
um fæðingarstað Stephans G. Þar seg-
ir m.a:
Skagfirðingar gerðu að sönnu vel
við dáðrikan mann, Stephan G. Steph-
ansson, þegar þeir reistu honum minn-
isvarða á aldaraffnæli hans. Sú heiðurs-
hleðsla ætti samt sem áður ekki að vera
því til hindmnar, að Stephans yrði
minnst í Skagafirði á allt annan hátt, í
stuttu máli: Með því að bærinn á
Kirkjuhóli 1852-60 yrði endurreistur
samkvæmt þeim ským heimildum sem
varðveist hafa. Hliðstæð verk, flest
stómm viðameiri, em nú unnin ár eftir
ár víða um land, mönnum og menn-
ingu til heiðurs og sóma. Stephan G.
Stephansson er svo nafnffægur Vestur-
Islendingur að mörgum mimdi þykja
forvitnilegt að stíga inn fyrir dyr torf-
bæjar sem væri eftirmynd þeirra föður-
húsa sem hann átti fyrst allra.“
Þessi hugmynd Hannesar þarf ekki
að vera svo fjarlæg og nefni ég tvennt
sem getur stutt hana. Annars vegar er
það, að þegar hefúr Vesturfarasetrið
verið byggt upp í Skagafirði og þangað
koma margir Vestur-íslendingar gagn-
gert til að skoða setrið og rannsaka ræt-
ur sínar á íslandi. Hins vegar er Kirkju-
hóll nálægt Víðimýri, en þúsundir
gesta koma á sumri hverju til að skoða
Víðimýrarkirkju, og em vísbendingar
nú um að Víðimýrarkirkja verði sett á
heimsminjaskrá.
En sá minnisvarði sem heldur
hróðri Klettafjallaskáldsins uppi em
verkin hans sjálfs, ljóðin hans í And-
vökum, og það er okkar, Skagfirðinga
sem allra Islendinga að gera þau að-
gengileg sem flestum, kynna þau í
skólum okkar og menningu. Þessi ráð-
stefna er helguð þeirri viðleitni og bæk-
ur Viðars Hreinssonar um skáldið em
stórmerkilegar heimildir um ævi og
störf Stephans G. og munu hjálpa til
við að halda minningu hans á loffi og
auka áhuga almennings á ljóðum
Stephans.