Feykir - 15.12.2004, Blaðsíða 8

Úr einu í annað
- afkynnum við Jóhann Sigurjónsson og fleira gott fólk :: Fyrri grein
Það er upphaf máls að ritstjóri bað að skrifað yrði um bók Jóns
Viðars Jónssonar, Kaktusblómið og nóttin, þar sem efni hennar
tengdist Skagafirði á sérstakan hátt. Þessu var umsvifalaust hafn-
að enda undirritaður til flestra hluta betur fallinn en skrifa
gagnrýni, þótt hann hafi á sínum tíma látið tilleiðast að skrifa um
kvikmyndir í Morgunblaðið. Og er önnur saga. Það varð hins
vegar að samkomulagi að í jólablaði yrðu nokkrar línur um
Jóhann og Skagafjörð.
8 Feykir 44/2004
En þá fyrst nokkur orð um bók
Jóns Viðars Jónssonar.
Kaktusblómið og nóttin,
unt ævi og skáldskap Jóhanns
Sigurjónssonar er ekki ævisaga
í þeint skilningi sent venjulega
er lagður í það orð. Þó verður
ævi Jóhanns tæplega gerð betri
skil. betta er ekki bókmen-
ntasaga í þeim skilningi heldur
og þó verður skáldskap
Jóhanns trauðla gerð betri skil.
Jón Viðar hefur lagt mikla
vinnu í leit að heimildum um
Jóhann og segja má að á hverri
síðu sé fróðleikur sem konti á
óvart. Ekki síst ýmsar tengingar
við samtímann.
En þegar miklum fróðleik
er safnað saman er oft hætt við
að menn týnist í fræðunum og
haldi illa þræði eins og stun-
dum er tekið til orða. En þetta
verður Jóni Viðari ekki að
fótakefli, bókin er einstaklega
skemmtileg aflestrar. Og þegar
bók er lokið aftur að lestri
loknum er maður ekki aðeins
fróðari um Jóhann Sigurjóns-
son, skáldið og manninn, held-
ur um einnig stórum fróðari
um samtíma hans og
samferðamenn. Reyndar
mcrkilegt að bókin skuli ekki
hafa verið nefnd til hinna íslen-
sku bókmenntaverðlauna, en
menn kalla nú ekki allt ömmu
sína í þeinr efnum. Og er
önnur saga.
Skagafjörður og Skagfirð-
ingar konta að vonum oft við
sögu í bók Jóns Viðars; Jóhann
dvaldi hér á Sauðárkróki til
undirbúnings skólagöngu við
Lærðaskólann; hann sótti
yrkisefni hingað í Skagafjörð
og dvaldi á Hólum þeirra er-
inda m.a. og hann liugði á stór-
framkvæmdir við Höfðavatn.
Hér verður efni bókar Jóns
Viðars ekki endursagt, því það
væri að stela af mönnum góð-
um lestri. Hér verður aðeins
stiklað á stóru um það efni
hvernig Jóhann Sigurjónsson
hefur í ýmsum myndurn sótt
okkur Skagfirðinga heim,
gegnum tíðina.
Séra Árni Björnsson (1863
- 1932) bjó fyrstu prestskapar
ár sín hér ekki á Sauðárkróki
en flutti hingað árið 1894 og
bjó hér í kauptúninu þar til
hann fluttist héðan 1913 að
Görðunr á Álftanesi. Kona séra
Árna var Líney Sigurjónsdóttir
1873- 1953) frá Laxamýri, syst-
ir Jóhanns. Hjá þeim dvaldi
Jóhann hér er hann var að búa
sig undir skólavist í
Lærðaskólanum í Reykjavík.
Þau séra Árni og Líney bjuggu
í húsi sem stóð þar sem nú er
Grána. Það hús brann og fóru
þar í eld margar opinberar
bækur og má um allt þetta lesa
í Sögu Sauðárkróks eftir
Kristmund Bjarnason. Séra
Árni var forystumaður í
stúkunni hér og stúkan stóð
fyrir leiksýningum og henni
megum við þakka Gúttó eða
Templó. Allar líkur benta til að
fyrir þessa stúku hafi Jóhann
skrifað sitt fyrsta leikverk, en
það verk er nú glatað. Sá sem
hér skrifar taldi sig nú margt
um þetta fólk vita frá því í
grúski á Afmælisári. Það vissi
hann þó ekki fyrr en við lestur
bókar Jóns Viðars, að þegar
prestlaunin dugðu ekki til
framfærslu heimilisins fór
prestfrúin að stunda sjóróðra!
En við dveljum ekld frekar
við þetta, né heldur önnur efni
héðan úr firði önnur en tvær
heimildir, skagfirskar bundnar
hugmyndum Jóhanns varð-
andi Höfðavatn. Og er þá fyrst
að geta frásagnar Björns bónda
Jónssonar frá Bæ á Höfða-
strönd. Sú frásögn er varðveitt
á Héraðskjalasafni ásamt
mörgu öðru efni sem Björn lét
eftir sig og sýndi þann
höfðingsskap að gefa safninu
birtingarrétt að þvi efni sem
hann sendi þangað. Frásögn
heitir Kynni af Jóhanni
Sigurjónssyni og varða dvöl
Jóhanns að Bæ, sumarið 1919.
I frásögninni segir m.a.:
„Faðir minn vildi ógjarna að
Jóhann væri ntikið einn á ferð,
t.d. út við Höfðavatnið sem var
hans ánægja að ganga um
þegar gott var veður. Jóhann
var langt frá því að vera heill
heilsu þegar þetta var og einnig
flesta daga undir áhrifunt
áfengis. Kom það því í minn
hlut að vera með honum á
þessum gönguferðum. Hann
var hár maður, dálítið lotinn-
skegglaus, toginleitur, með
kónganef svokallað. Hann var
hraðgengur og mig minnir að
hann hjakkaði dálítið í göngu.
Eftir augunt man ég vegna þess
að hann setti sér gjarnt að
horfa í augu viðmælanda og
var tillitið því
eftirtektarverðara. Hann var
ekki flasgefmn en ljúfur í
framgöngu, í raun og veru fór
lítið fyrir honum í samneyti
við annað fólk. Jóhann hafði
töluvert samband við Magnús
lækni Jóhannsson á Hofsósi,
líklega ffekar vegna þess að hjá
honum fékk hann vín.
Björn segir síðan að einn
Jón Viðar Jónsson við höggmynd Jóhanns Sigurjónssonar í Þjóðleikhús-
inu eftir Gerði Helgadóttur myndhöggvara.
dag er hann sendur til
Magnúsar og þegar hann
kemur aftur og hefur í farangri
flösku, þá brosti skáldið og
sagði; Maður verður að hafa
þessa vesöld út sér með ein-
hverju. En hér verður ekki
frekar farið í þessa heimild, en
vikið að Magnúsi Jóhannssyni,
héraðslækni í Hofsósi. Það er
ekki ólíklegt að þeir hafi rætt
fleira en áfengi þegar þeir hit-
tust, skáldið og læknirinn.
Jóhann hefrir ekki komið að
tómum kofanum hjá Magnúsi
varðandi leikhús.
Magnús hafði gefið sig
talsvert að leiklist á námsárum
sínum, var m.a. formaður leik-
félagsins í Lærðaskólanunt og
eftir að hann hóf nám í Lækna-
skólanum hélt hann leikstarfi
sínu áfrant en þáverandi
landlæknir Guðmundur
Björnsson amaðist við því og
taldi ekki hæfa virðingu
læknanema að standa í slíkum
skrípalátum. í Skagfirðinga-
bók 1999 er afbragðsgrein um
Magnús eftir Kristmund
Bjarnason og heitir Á fjölun-
um austan tjarðar. Þeir sem
ekki hafa lesið eiga góðan
lestur fyrir höndum. Og þótt
það kunni að virðast útúrdúr,
þá er rétt að benda áhugasö-
mum lesendum á bækur
Jónasar Þorbergssonar út-
varpsstjóra um miðilsstarf
Hafsteins Björnssonar, en
Magnús kom þar mikið við
sögu.
En þá aftur að Höfðavatn-
inu.
Kristján Linnet (1881-
1958) var sýslumaður Skag-
firðinga 1918 til 1924 er hann
varð bæjarfógeti í Vestmanna-
eyjum. Hann varð þjóðkunnur
fyrir gamanmál sín í bundnu
og óbundnu máli og orti þá
undir höfundarnafninu Ingi-
mundur. Þeir höfðu verði
samtíða í Lærðaskólanum,
Kristján og Jóhann og síðar í
Kaupmannahöfit. „Við Jóhann
vorum skólabræður, skrifaði
Kristján síðar og bætir við- það
var þá meira en nafhið tómt. I
Blaðamannabókinni 1949 er
grein eftir Kristján Linnet sem
heitir; Frá Liðnum dögum. Þar
segir m.a. frá heimsókn
Jóhanns Sigurjónssonar sum-
arið 1919 vegna fyrirhugaðara
framkvæmda við Höfðavatn.
Þar segir m.a.
„Þegar Jóhann kom til
Sauðárkróks var hann áberan-
di sjúkur og leið illa. Veður-
farið, kuldinn, bætti ekki úr og
jók á vanlíðan, enda orðinn
honum fremur óvanur.—
Hann gisti hjá okkur hjónum
nteðan hann var á Sauðárkróki
og var allt reynt til þess að létta