Feykir - 06.12.2006, Blaðsíða 12

12 Feykir 45/2006
„Þessir tveir menn, Jón Björnsson og séra Helgi, eiginlega ráku mig áfram."
og Iðnskólann á Króknum. Þá
var ég um tvítugt. Þar kenndi ég
að mestu leyti í tvo vetur og las
um leið fimmta og sjötta bekk.
Það gekk ágætlega. Séra Helgi
var mjög vel að sér og ég fékk þá
hjálp frá honum sem ég þurfti.
Kennslan var mér líka dýrmætur
skóli. Ég lærði að koma fram og
koma fyrir mig orði, sem nýttist
mér aftur vel í munnlegum
prófum. Á þessum tíma var
mikið um munnleg próf og ég
gat srneygt mér framhjá vand-
ræðaspurningunt sem ég vissi
ekki nákvæmlega svar við,
vegna þess að ég hafði þessa
reynslu.
-Varstu góður námsmaður?
-Ætli ég megi ekki segja það. Ég
varð semidúx á stúdentsprófi
og fékk námsstyrk sem kallaður
var fjögura ára styrkurinn.
...Þeirhöfðu enga trú á
þessum gamla
hreppsómaga...
-Fjögura ára styrk?
-Já. Námslán voru ekki til á
þessum tíma. Menntaskólar
voru tveir; Menntaskólinn í
Reykjavík og Menntaskólinn á
Akureyri. Tveir þeir efstu úr
hvorum skóla, annar úr
máladeild og hinn úr
stærðfræðideild áttu þess kost
að fá fjögurra ára námsstyrk frá
ríkinu. Ég var í máladeild og
það vildi svo til að sá sem var
ofan við mig var einnig
utanskóla. Hann hætti við að
nota styrkinn og ég fékk hann.
Þetta var ríflegur styrkur og
hægt að lifa af honum. En það
fylgdi böggull skammrifi.
Maður varð að nýta hann
erlendis og það var ekki hægt að
nota hann til að læra fög sem
voru kennd við háskólann hér
heima. Þetta var ekki akkúrat
það sem ég hatði hugsað mér.
Ef ég hefði haft næg fjárráð og
mátt velja sjálfur hefði ég farið í
læknisfræði og sérhæft mig í
geðlækningum eða numið
íslensku í Norrænudeildinni í
Háskólanum. Ég var reyndar
búinn að skrá mig í Háskólann
og byrjaður að sækja tírna í
íslensku. Ég ákvað að læra
sálarffæði því hún var náskyld
geðlækningum og ég ákvað að
læra hana í Frakklandi afþvf ég
hafði alltaf haft gaman að
frönsku.
Ég fór til Frakklands haustið
1949. F.n gengi krónunar féll
aftur rnikið á skömmum tíma
og styrkurinn dugði ekki nema
fyrir hálfú uppihaldi. Nú voru
góð ráð dýr. Ég talaði við kalla
hér á Króknum, sem ég vissi að
voru peningamenn. Þeir höfðu
enga trú á þessum gamla
hreppsómaga og vildu ekki lána
mér fyrir námi. Ég hafði í eitt ár
verið háseti á bát sem gerður var
út ffá Hafnarfirði. Mér datt í
hug að tala við skipstjórann,
Magnús Magnússon, og vita
hvort hann væri til í að tala við
útgerðarmanninn og kanna
hvort að ég gæti fengið lánað
hjá honum. Ég heimsótti
Magnús. Hann bað mig að
setjast til stofú á meðan hann
athugaði málið. Hvert hann fór
vissi ég ekki þá en frétti seinna
að hann fór ekki lengra en fram
í eldhús þar sem hann ræddi við
konu sína. Eftir hálftíma kom
hann til baka og sagði. Ég skal
bara lána þér það sem þú þarft.
Svo einfalt var það. Þetta var
mikill heiðursmaður og alla tíð
síðan hef ég verið honum mjög
þakklátur.
-Hvernig kunnir þú við þig í
Frakklandi?
-Að rnörgu leyti vel. Ég lærði í
fjóra vetur í Frakklandi. Þrjá í
Grenoble sem er sunnarlega í
Frakklandi og austur undir Sviss
og einn vetur í París. Ég kunni
betur við mig í Grenoble en í
París. Það er auðveldara að
kynnast Suður- Frökkunr því
þeir eru opnari. Ég eignaðist
marga góða kunningja og vini
þarna en það voru ekki allt
Frakkar, sumir voru Marokkó-
búar, frá Túnis, einn var Persi
frá Iran. En ég get ekki sagt að
ég hafi eignast neinn vin í París
en skólinn þar var gríðarstór og
ópersónulegur.
Ég kom heim 1953 og var
heima í tvö ár. Við Margrét
giftumst og eignuðumst okkar
fyrsta barn. Árið 1955 fluttum
við til Kaupmannahafnar og ég
hófsérnám í klínískri sálarffæði.
Við vorum þar í fimm ár.
Margrét lauk félagsráðgjafa-
námi og ég lauk mínu námi og
vann á klinik fyrir börn. Þegar
við komum heim 1960 gerði ég
upp námslánið við hann
Magnús rninn. Skuldin var ekki
nema tíu þúsund krónur.
Verðbólgan hafði séð fyrir
restinni. Ég tók við yfirmanns-
starfi á nýrri deild á Heilsu-
verndarstöð Reykjavíkur og þá
var mánaðarkaupið átta þúsund
krónur. Svo ekki var ýkja góð
ávöxtun hjá Magnúsi að lána
mér peninga.
-Varstu alla tíð ákveðinn í að
mennta þig?
-Nei, það var ég alls ekki. Þrettán
ára gamall var ég búinn með
fullnaðarpróf og þá stóð hugur
minn til þess að fara að vinna.
Var reyndar búinn að ráða mig
um haustið upp á hálfan hlut á
trillu hérna á Króknum hjá
Sigurði Þorkelssyni, sem var
einn af Ingveldsstaðabræðr-
unum. Ég ætlaði bara að vinna
áfram yfir veturinn og hafði
ekki hug á að fara í neitt nám.
Þá var það Jón Þ. Björnsson,
skólastjóri, sem konr að máli
við mig og segir. “Heyrðu góði
þú kemur bara í skóla og ekkert
með það. Jú, jú, ég veit ósköp
vel hvað þú ert að hugsa. Þú
ætlar að sjá fyrir mömmu þinni,
en þú átt þína framtíð og þú átt
að læra.”
-Og þú bara hlýddir því?
-Varð dálítið hissa og möglaði
aðeins. Sagði að þetta gengi nú
ekki, ég þyrfti að vinna. En ég
hlýddi Jóni Björnssynin og fór í
skóla. Síðan var það séra Helgi
senr tók við. Ég var búinn að
vera á vertíð í tvö ár, naut þess
að vera á sjónum og gat vel
hugsað mér að leggja þetta fyrir
mig. Jafnvel að fara í stýri-
mannaskólann. En séra Helgi
var klókur. Hann að sagði ég
yrði að koma norður: „Ég er
alveg í stökustu vandræðum,
mig vantar svo rnikið kennara í
Iðnskólann og Gagnffæða-
skólann,” sagði hann og bauð
mér fulla vinnu við kennslu. Ég
svaraði því til að ég væri ekki
búinn nreð rnenra fjórða bekk í
menntaskóla og hefði enga
menntun í að fara að kenna
undir gagnffæðapróf. Að kenna
algebru, ensku, eðlisffæði og
svoleiðis nokkuð, ég kann þetta
ekki, sagði ég. Þú verður elrki í
neinum vandræðum með það
sagði Helgi. Svo þegar ég var
kominn norður og farinn að
kenna segir Helgi við mig að ég
hefði nægan frítíma og best væri
að byrja að lesa undir fimrnta
bekk með kennslunni. Helgi
bjó í næsta húsi \nð mig. Hann
setti upp aukaborð í
skrifstofúnni sinni. Þar sat ég og
las og ef mig vantaði aðstoð
leiðbeindi hann mér.
Ég var í sambandi við
kunningja rnína í Mennta-
skólanum á Akureyri og fékk
námseffii uppgefið hjá þeim.
Urn áramót spyr Helgi mig
hvort að ég sé ekki bara búinn
að lesa fimmta bekk. Ég sagðist
vera búinn að renna yfir þetta.
Nú byrjar þú bara á sjötta bekk
sagði hann, en ég neitaði því og
las í staðinn námsefnið yfir
aftur.
Þessir tv'eir menn, Jón
Björnsson og séra Helgi, eigin-
lega ráku mig áfram. Ég get ekki
sagt að ég hafi haft neinn sér-
stakann áhuga á nárni fyrr en ég
fór að læra einn sjálfur og gat
tekið hvert fag í)TÍr sig. Þá fyrst
fór ég að hafa gaman af þessu og
skildi út á hvað þetta gekk.
-Sumarið 1960 komum við
Margrét heirn ffá Kaupmanna-
höfn og réðum okkur bæði til
vinnu hjá Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur. Þá hafði verið
stofnuð Geðverndardeild barna
við Heilsuverndarstöðina,
göngudeild fyrir sálfræðilega
meðferð á börnum og ung-
lingum og aðstoð við foreldra
þeirra. Þetta gekk ágætlega og
við sáum þarna urn töluvert á
annað þúsund barna.
...ég fer að hreyfa þessu
máli og það verður
bókstaflega allt
1/itlaust...
Svo gerist það 1966 að ég
settist í Borgarstjórn Reykja-
víkur. Ég var vinstrimaður en
ekkert sérstaldega pólitiískur á
þessum tíma. Hafði lítið skipt
mér af pólitík síðan ég var
unglingur innan við tvítugt
hérna á Króknum. Þá var ég
náttúrlega alveg eldrauður
kommúnisti og var ffamarlega i
flokki með Skapta Magnússynni
og þeim hinurn í Verka-
lýðsfélaginu Fram. Ég fór sem
sagt sem annar maður Alþýðu-
bandalagsins inn í borgarstjórn.
Mér fannst ég ekki taka mikinn
þátt í kosningabaráttunni. Flutti
reyndar skammarræður og
svívirti hina og þessa eða átti að
gera það en lítið meira. Þegar ég
tók sæti í borgarstjórn voru
ffæðslumáliln og heilbrigiðis-
málin þeir málaflokkar sem
féllu mér í skaut.
Þá var rekin vöggustofa að
Hlíðarenda í Reykjavík og ég
hafði veitt þvi athygli að þar var
ekki allt með felldu. Þarna
komu kornung börn senr ekki
gátu verið hjá foreldrum sínum.
Þetta var sólarhingsstofiiun í
þesum gamla stíl. Veggirnir
hvítir og berir og foreldrarnir
máttu ekki sjá börnin nema
bara i gegnurn gler og heimsóttu
þau kannski ekki nerna einu
sinni í viku. Þetta var alveg
hræðilegt og ég var farinn að fá
til mín fleiri og fleiri börn sem
höfðu verið á þessum vöggu-
stofum og báru þess alvarleg
merki. Við sem unnum á
Geðverndardeildinni á Heilsu-
verndarstöðinni tókum eftir þ\d
að nærsamskipti við þessi börn
gátu verið afskaplega erfið og
viðkomandi börn áttu ákaflega
erfitt með að ná þeim.
Á þeim árunt sem ég hafði
verið við nám og starf í
Kaupmannahöfn höfðu verið
miklar umræður í Danmörku
um heimili af þessu tagi. I
kringum 1950 var breskur
geðlæknir John Bowlby að nafni
fenginn til þess að gera
rannsóknir á vöggustofum af
þessu tagi víðs vegar um Evrópu,
því það þótti ekki einleikið hve
mikið var um dauðsföll á
þessum stofnunum. Hann
kornst að þeirri niðurstöðu að
þarna væri urn að kenna
samskiptaleysi ungabarnanna
og þeirra sem áttu að annast
þau. Börnin væru látin vera allt
of mikið ein. Þetta sama
mynstur sá ég á vöggustofúnni
að Hlíðarenda.
Svo gerist það þegar ég er
kominn í borgarstjórn að ég fer
að hreyfa þessu máli og það
verður bókstaflega allt vitlaust.
Við Geir Hallgrímsson, sem þá
var borgarstjóri, lendum í
rosalegri rinnnu og læknir
vöggustofunnar, Kristbjörn
Tr)'gg\'ason, varð alveg óður.
Heilsuverndarstöðin heyrði
undir borgina og átökin við
borgarstjóra urðu til þess að ég
sagði starfi mínu þar lausu árið
1967. Næstu árin var ég prakt-
íserandi á minni eigin stofú. Ég
hafði meira en nóg að gera en
það komu ekki nrargir sjálf-
stæðismenn til mín á þessum
tíma! Árið 1971 hófst kennsla í
sálarfræði við Háskóla íslands
og var stofnuð staða prófessors.
Ég sótti um hana og þar starfaði