Feykir - 06.12.2006, Blaðsíða 16

16 Feykir 45/2006
Altaristafla Viðimýrarkirkju með ártalinu 1616, liklega dönsk að uppruna.
Kolbeini Tumasyni um 1200 og
vitaskuld hefur þá verið þar
kirkja. Þar í veislu skar hann af
borðdúltnum hjá Kolbeini til að
þurrka sér um hendurnar. Elsti
máldagi kirkjunnar er Auðun-
armáldagi frá 1318. Þar segir að
kirkjan sé helguð „sælli Maríu
og Pétri postula.” Þar skal vera
bæði prestur og djákni enda
hafa þeir nógu að sinna. 12 bæir
gjalda ljós- og heytoll og fjögur
bænhús eru í sókninni auk
tveggja sem eru niður brotin.
ÆtlahefðimáttaðHólmabæirnir
væru þá í Víðimýrarsókn, en
það getur ekki verið nema
kannski Húsey þar sem 1318
var sóknarkirkja á Völlum í
Hólmi með 6 bæjurn.
Víðimýrarsókn hlýtur því að
hafa teygst fram í Lýtings-
staðahrepp á Neðribyggð og
hugsanlega Efribyggð en varla
útfýrir Fjall í Sæmundarhlíð.
Kirkjan er flestum öðrum
kirkjum betur búin að gripurn.
M.a. rná telja þrenn altarisklæði,
þar af eitt af pelli á háaltari en
þrjú utar í kirkju, skrín með
helgurn dómum, klukkur 4 og
bjöllur 2, gunnfána og stól til að
geyma í messuklæði, kantara-
kápur tvær og umtalsverðan
fjölda bóka, bæði til söngs og
lestrar. Jarðeign er á Hóli (þ.e.
Kirkjuhóli), rekaítak á Hvalnesi
á Skaga og auk þess ótiltekið í
kvikfénaði.
Árið 1461 virðist ýmsum
búnaði kirkjunnar hafa hrakað,
t.d. hvað messuklæði varðar
sem sögð eru vond enda hefur
þá ekki verið gerður reiknings-
skapur kirkjunnar í 90 ár. En nú
hefur hún sarnt eignast fimm
líkneski, tvö Maríulíkneski,
Katrínarlíkneski, Péturslíkneski
og Þorlákslíkneski. Þar skal enn
vera prestur og djákn og 12 bæir
eru enn í sókninni og eign
hennar í lausagóssi talið 8 kýr, 2
ásauðarkúgildi og 5 hundruð í
varningi, einn hestur.
Upplýsingar um kirkjuhús á
Víðimýri ná ekki lengra aftur en
til 1661. Um það leyti byggir
Hallgrímur Halldórsson nýja
kirkju, sá er sýndi höfðus-
manninum stórmennsku sína,
og stóð hún óhögguð franr til
1732 að hún var tekin til
endurgerðar af Magnúsi Skaffa-
syni. Árið 1808 var sú kirkja
nánast fallin og Benedikt
Vídalín staðarhaldari byggði
nýja árið 1810 sem kostaði 229
ríkisdali og 94 skildinga. Allar
þessar kirkjur voru ánróta að
stærð en lítið eitt mismunandi
að gerð, allar alklæddar timbur-
kirkjur innan með hliðarveggj-
um og þaki úr torfi. Árið 1833
var Benediktskirkja enn í
sæmilegu standi og fékk þessa
umsögn í visitasiu: „húsið sýnist
ekki mjög óstæðilegt, einkum
undirgrindin, en yfirgrindin er
forn og óálitleg.” Þrátt fyrir
þetta lét Einar Stefánsson
endurbyggja kirkjunna frá
grunni sumarið 1834. Yfir-
smiður var Jón Samsonarson
bóndi í Stóru-Gröf, síðar í
Keldudal í Hegranesi en með
honum vann að verkinu Eiríkur
Þorsteinsson á Breið. Timbrið í
kirkjunni er rekaviður af Skaga,
væntanlega úr Hvalnesbás þar
sem hún átti ítak. Heildar-
kostnaður við bygginguna varð
546 ríkisdalir, 61 sldldingur eða
sem nam 91 kýrverði. Þessi
kirkja stendur enn þann dag í
dag og þykir gersemi. Þökk sé
Steingrími Arasyni bónda á
Víðimýri. Á fýrri hluta 20. aldar
gerðu sóknarmenn harða hríð
að bónda og klöguðu fýrir
kirkjuyfirvöldum yTir þessu
afgamla og ömurlega guðshúsi.
Biskup, prófastur og margir
sóknarbændur lögðust á eitt
unr að knýja á um byggingu
nýrrar kirkju en Steingrímur
bóndi þumbaðist við enda mun
hann jafnan hafa haldið
Jdrkjunni sómasamlega við, að
innan a.nr.k.
Árið 1934 kom Matthías
Þórðarson þjóðminjavörður
því til leiðar að Víðimýrarkirkja
var keypt til Þjóðminjasafhsins
og á næstu árum hófst endur-
bygging hennar sem unnið
hefur verið að síðan eftir
þörfúm. Timburhúsið er að
innanmáli 9,85 m á lengd og
3,92 á breidd en frá gólfi í
sperrutopp 4,28 m. Hún er í 7
stafgólfúm þar sem kórinn
inniheldur3stuttenframkirkjan
4 lengri. Hlutföll og timbur-
smíði Víðimýrarkirkju þykja
afbragð og Kristján Eldjárn
þjóðminjavörður taldi að hún
væri „einn stílhreinasti og
fegursti minjagripur gamallar
íslenskrar byggingarlistar, sem
til er.”
Víðimýrarldrkja á og hefur
átt forna og merka gripi. Á
Þjóðminjasafni er silfurkaleikur
úr Idrkjunni, smíðaður í
London 1592-1593. Patínan
sem honum fylgir er honum
óskyld og óvandaðri gerð úr
kopar, trúlega íslenskt smíði.
Hennar er fyrst getið í ldrkjunni
1663 en hún kann að vera nriklu
eldri. Fimm arma ljósakróna úr
koparereinnigáÞjóðminjasafni,
var gefinn þangað frá Texas í
Bandaríkjunum 1972 af Helgu
Potter dóttur Jóns Jakobssonar
landsbókavarðar og fjTrum
bónda á Víðimýri og eiganda
kirkjunnar. Hún er álitin 17.
aldar verk, smíðað í Hollandi
eða Norður-Þýskalandi og var
komin í ldrkjuna 1663. Loks er
að geta skírnarfats af nressing
semvarðveitteráÞjóðminjasafiii
en var komið í kirkjuna 1663,
talið þýskt eða danskt 17. aldar
verk. Af þeim fornmunum sem
enn eru í Idrkjunni er altaris-
taflan frá 1616, líklega dönsk að
uppruna, og tveir 30 crn háir
Ijósastjakar á altarinu, renndir
úr kopar, komu í kirkjuna 1699.
Lokseraðteljapredikunarstólinn
sem er forn og ekkert vitað um
aldur hans, gæti þess vegna
verið frá miðöldum.
I kirkjunni hangir minning-
artafla um Þorstein stúdent
Jónsson (1754-1827) frá Gil-
haga og konu hans Margréti
Magnúsdóttur (1761-1828).
Þau hvíla í Víðimýrargarði fyrir
frarnan og utan kirkjudyr.
Skirnarsárinn er hins vegar
nýlegur, gerður úr furu, gefinn
1984 af niðjum Sigurlaugar
Sæmundsdóttur og Kristjáns
Jónssonar í Lambanesi til minn-
ingar um afa hennar og ömmu,
séra Jón Eiríksson og Björgu
Benediktsdóttur Vídalín.
Á 10. áratug 20. aldar var
kirkjugarðurinn stækkaður
talsvert til austurs og 1999 var
framhlið garðsins hlaðin úr
fallegu grjóti sem tekið var úr
Goðdalakistu. Jafnffamt var þá
steinlögð stétt frá Idrkjugarði
vestur að vegi og girtur for-
garður. Því verki stjórnaði
Kristján Ingi Gunnarsson.
Að Víðimýri koma nú
þúsundir ferðamanna á ári, eldd
síst útlendingar. Kirkjan er
fágætur minjagripur um gamla,
íslenska byggingarhefð og er
einn örfárra staða á íslandi sem
hefúr verið tilnefndur á alþjóð-
lega minjaskrá sem menningar-
minjar á heimsvísu.
Ferming í Víðimýrarkirkju
Þegar gengið er gegnum
JduJcknaport VíðimýrarJdrkju
áleiðis að kirkjunni verður
áletraður legsteinn fýTÍr augum
skammt norðan við stéttina,
fáeina nretra í útvestur frá
kirkjudyrum. Þar h\íla undir
Pétur Pálmason frá Valadal og
Jórunn Hannesdóttir. Aldrei
geng ég svo framhjá þessunr
steini að mér komi ekki í hug
löngu liðinn atburður úr
kirkjunni og sjái fyrir mér þessi
heiðurshjón sitjandi saman á
einurn ldrkjubekknum meðan
presturinn frenrur sínar gerðir
inni í kórnum. Og þó að við
getunr brosað núna hefur a.
m.k. sumum þeim er hlut áttu
að máli ekld þótt þetta sérlega
skemnrtilegt meðan yfir stóð.
Fyrsta júní 1868 gengu 11
böm til fermingar í Glaumbæjar-
og Víðimýrarsókn og fór
athöfhin fram í V íðimýrarkirkju.
Eitt fermingarbamanna var
Stefán Guðmundsson í Víði-
mýrarseli, er síðar varð þekktur
sem stórskáldið Stephan G.
Stephansson, og sagði hann
stundum síðar söguna af fenn-
ingu sinni í veislum og gleðskap.
Prestur til Glaumbæjar- og
Víðimýrarþinga var þá Hannes
Jónsson í Glaumbæ, orðinn 74
ára. Hannesi er svo lýst að hann
væri lítill vexti og smáleitur,
gulbjartur á hár og fékk heldur
gott orð fýnir kennimennsku
sína, talinn ffernur siðavandur
og reglufastur. En nú bar nýrra
við. Á leiðinni frá Glaumbæ
hafði prestur sopið nokkuð á
ferðapelanum og þegar hann
kom í Víðimýri bætti Jón
Árnason kirkjubóndi vel á
hann. Var prestur orðinn
drukkinn er gengið var til
guðshúss. Veður var hið besta
og mannfjöldi til staðar svo að
ekld kornust allir inn í kirkjuna
en margir stóðu úti. Loks var
b\'rjað að messa en öll
embættisgerð fór í ólestur og
varð með endemum. Prestur
var farinn að mæðast af elli
þurfti nú eins og ástatt var að fá
honunr stól til að sitja á fyrir
altarinu. Ein sagan segir að
þegar hann fór í stólinn til að
flytja ræðuna hafi hann verið
þar á hnjánum og heimtað vín
af meðhjálparanum en ræðu-
flutningur farið í óreiðu. Þegar
hann loks kom úr stólnum varð
hann að taka sér hvíld og lét
syngja á nreðan en ranrbaði út
úr kirkjunni sér til hressingar.
Þegar hann kom inn aftur
b)Tjaði hann á athöfninni að
nýju og gekk svo lengi dags.
Voru flestir foreldrar ferming-
arbarnanna orðnir ævareiðir
yfir þessu þvargi og sum börnin
farin að gráta en noJckrir
kirkjugestanna nenntu ekld
lengur að sitja undir guðsþjón-
ustunni ogfóru heim. Einhverjir
komu þó aftur síðar um daginn
til að vita hvernig gengi.
Meðal kirkjugesta voru
hjónin Pétur Pálmason í V aladal
og Jórunn Hannesdóttir því að
Halldóra dóttir þeirra var til
fermingar. Pétur í VaJadal var
afarmenni að líkamsburðum og
rann nú mjög í skap. Hann
hafði farið að heirnan með nýja
ullarvettlinga og var búinn að
snúa þá í sundur milli handa sé
áður en messunni lauk. Var
hann orðinn ærið brúnasíður
og ætlaði hvað eftir annað
spretta á fætur og taka dóttur
sína úr þessum skrípaleik en
Jórunn sem var mesta ffið-
semdarkona re)Tidi jafnan að
róa bónda sinn og sagði: „Góði
minn, þetta er í seinasta skiptið
sem hann er að ferma núna.
Þessu er nú að verða lokið. Við
skulum ekki vera með neitt
uppistand.”
Þegar leið á daginn fór að
renna af séra Magnúsi og tókst
honum að lokum að koma
fermingunni á öll börnin. Ein
fátæk móðir var þó ekki
óánægðari en svo að hún gekk
til prests og þalckaði honum
með kossi fyrir drenginn sinn.
„Já, en hver borgar fyrir hann”?,
segir prestur. Svarar þá konan
með mestu auðmýkt: „O,
maðurinn minn gerir það þegar
hann getur.”
Hjalti Pálssonfrá Hofi