Feykir - 06.12.2006, Blaðsíða 19

45/2006 Feykir 19
Rifjuð upp frásögn Björns Pálssonar á Löngumýri afskólagöngu fyrir 85 árum
Endurminnincjar frá
Hólum veturmn 1921
„ Þremur áratugum siðar irétti ég eeftirhonum að ég væri mesta
hrekkja kvikindi sem hann hefði þekkt." Mynd: ÁG
Björn heitinn Pálsson, bóndi
og alþingismaðurá
Löngumýri í Blöndudal, var
goðsögn í lifanda lífi.
Feykisritstjóri heimsótti
Björn í nóvember 1987 og
átti við hann viðtal fyrir
blaðið Einherja, sem
framsóknarmenn gáfu út á
þeim tíma. í þessu spjalli
segir Björn frá dvöl sinni á
Hólaskóla. Þangað fór hann
16 ára gamall haustið 1921
en þá var Páll Zophaníasson
skólastjóri.
Fyrri veturinn var Björn
ásamt tjórum öðrum í herbergi
á heimavistinni. Herbergis-
félagar hans voru: Gísli Jónsson
frá Eyvdndarstöðum, Jón Nor-
mann frá Hróarsdal, Sigurður
frá Kimbastöðum og Björn
Guðmundsson frá Bæ í
Steingrímsfirði á Ströndum.
Við grípurn fyrst niður í
viðtalið þar sem Björn á
Löngumýri lýsir aðbúnaði á
heimavistinni f>TÍr 85 árum en
víkjum svo að félagslífinu og
strákapörum þeirra Hólapilta.
„Við bjuggum í gömlu
timburhúsi. Engin upphitun
var í herbergjum nemenda, en
upphitað var hjá kennurum.
Okkur var sagt að lesa í
kennslustofum. Einn tíu línu
lampi var í hverju herbergi og
var olia skömmtuð þannig að
við gátum aðeins haft ljós í
einn til tv'o tíma á dag. Ekki var
hlýindum fýrir að fara. Við
vorurn í góðum föturn og
höfðurn góð rúmföt. Ég man
satt að segja ekki eftir því að við
liðunr stórlega fyrir kulda."
Félagslíf var nokkuð gott á
Hólum þegar ég var þar. Páll
(skólastjóri) var vel skapi
farinn. Kona hans var Guðrún
systir Jóns í Deildartungu, vitur
kona og vel gerð á allan hátt.
Samkomulag kennara var í lagi
eða að minnsta kosti illinda-
laust. Heimavistarskólar eru
skemmtilegri en heiman-
gönguskólar. Nemendur
kynnast meira og menn eiga
þaðan fleiri og skemmtilegri
endurminningar. Ég hef lesið
margar ævisögur. Menn segja
best frá æsku- og unglingsárum
sínum. Muna sennilega best
eftir því sem við bar frá því
tímabili. Flestir minnast með
ánægju dvalar sinnar í Mennta-
skólanum á Akureyri en fáir
tala mikið um dvöl sína í
Menntaskóla Reykjavíkur.
Auðvitað glettast menn hver
við annan á þessunr heima-
vistum en það bætir bara
samkomulagið og skilur eftir
jákvæðar endurminningar.
Milliskólarnir sem Jónas á
Hriflu átti þátt í að setja á stofn
voru ekki komnir. Fáir fóru í
menntaskóla nema þeir ætluðu
að verða embættismenn. Það
þótti óþarfa sóun á tíma og
fjármunum.
Leit til hans og jarmaði
Enginn okkar sem fórum í
Hólaskóla 1921 hafði numið
annarsstaðar en í barnaskóla.
Margir munu hafa lesið þær
bækur sem þeir náðu í. Flestir
sem voru í bekk með mér voru
góðir námsmenn. Við gáturn
líka lítið annað gert en að lesa.
Jón frá Hróarsdal var sá eini af
okkur sem gat lesið dönsku
bækurnar í byrjun. Hann hafði
fengið bækur lánaðar á
Sýslubókasafninu, var minn-
ugur, fróður og góður nárns-
rnaður. hetta átti þátt sinn í að
auka yfirlæti Jóns en það þolir
skólafólk yfirleitt illa. Hann var
því búinn að fá flesta upp á
rnóti sér þegar leið á veturinn.
Jón var gjarn á að gera lítið úr
öðrum. Bitnaði það rnest á
þeim sem voru óduglegir að
svara fýrir sig. Stefán frá V aladal
og Sigurður frá Kimbastöðum
urðu rnest fyrir áreitni Jóns.
Stefán var skynsamur gæða-
drengur eins og hann átti kyn
til en hann var feiminn og
seinn að koma fyir sig orði. Oft
var það þegar Stefán var tekinn
upp í tíma að Jón leit til hans
og jarmaði og sjaldan sleppti
hann tækifæri til að gera lítið
úr Stefáni. Ég spurði hann hvað
þetta ætti að þýða. Hann sagði
að það væri af því að Stefán
væri líkari skepnu en manni.
Jón var enginn skartmaður í
klæðaburði. Hann hafðí trefil
um háls og húfupottlok á höfði.
Við vorum saman á herbergi
fyrri veturinn. Á páskadag lagði
hann hversdagsfötin til hliðar.
Síðari hluta dags kom ég inn í
herbergið. Þar voru þá flestir
strákarnir hlæjandi en á miðju
gólfi stóð stytta af Jóni með
bók í brjóstvasa, trefil urn háls
og húfu á höfði. Rúmföt Jóns
höfðu verið tekin, troðið í föt
hans og var styttan furðulega
vel gerð. Þegar kátínan var í
hámarki kom Jón inn og
reiddist gífurlega. Við fórum
flestir út í boltaleik en Jón fór
til Páls og klagaði verknaðinn.
Hann kom aftur eftir smá
stund, vék sér að Stefáni og
hellti yfir hann óbóta
skömmum. Stefán horfði
glottandi á hann en sagði fátt.
Ég veit ekki hverjir bjuggu
líkanið til, gæti trúað að Stefán
hefði átt þátt í því, það var svo
vandvirknislega gert.
Stundum ílugust þeir á
Stefán og Jón. Stefán var hár og
frekar striður en Jón var lágur
vexti og ekki sterkur. Úrslitin
urðu jafnan þau að Stefán
sligaði Jón. Stefán var þá oftast
búinn að fá blóðnasir og lá
hann þá ofan á Jóni og lét
blæða framan í hann. Ég hef
ekki í annan tíma séð reiðari
mann en Jón þegar hann skreið
blóðugur undan Stefáni. Það er
hægt að gera sér dagamun með
ýrnsu rnóti.
Steingrímur Steinþórsson
(fyrrum skólastjóri á Hólum,
þingmaður og ráðherra) talar
dálítið um Jón í ævisögu sinni,
en minnist þar lítið á betri
hliðar hans. Ég hygg að Jón
hafi ekki haft ánægju af
líkamlegri vinnu en í honum
var fræðimannseðli. Per-
sónulega líkaði mér aldrei illa
við Jón og hafði ekkert misjafnt
til hans að segja. Skapgerð hans
og ýmis atvik urðu þess
valdandi að hann var einfari í
lífinu.
Jóifjári
Fjármaður var á Hólum sem
hét Jóhannes ffá Hraunkoti í
Aðaldal. Hann var kallaður Jói
fjári. Jóa leiddist að sofa í sama
herbergi og tjósamaðurinn og
flutti til sveitunga sinna. Ég
kom oft til þeirra og kynntist
þannig Jóa. Ég held helst að
Þingeyingar hafi meiri
umgengnishæfileika en aðrir
landsmenn. Jóhannes var af
Hraunkotsætt, það er talið
skemmtilegt fólk, enda var Jói
það. Ekki er hægt að glettast
við fólk sem er geðillt og
leiðinlegt.Jóivarhiðgagnstæða.
Við flugumst stöku sinnum á
og vorurn góðir vinir.
Jóhannes var snyrtimenni,
gekk i gúmmístígvélum sem
hann geymdi framan við
herbergisdyrnar, þegar hann
var inni hjá félögum sínum.
Lítið var um þannig stígvél
þannig að eðlilegt var að piltar
litu til þeirra. Svo bar það við
einu sinni þegar hann stakk
fæti niður í stígvélið og ætlaði
út til gegninga að hann
blotnaði. Komst hann að
vonum í vont skap en fór samt
í hitt stígvélið og blotnaði öllu
meira í þann fót. Menn geta
orðið ótrúlega vondir ef þeir
blotna við að fara í eigin stígvél.
Þarna stóð þessi geðgóði vinur
rninni öskuvondur og blautur í
báða fætur. Aldrei vitnaðist
hver gerði þetta óhæfuverk.
Sæluvika var á Sauðárkróki
að venju. Flestir piltar fóru
þangað og frí var í skólanum.
Við Jóhannes voru nýbúnir að
fara til Sauðárkróks og vorum
því heima. Ég heimsótti vin
minn eins og venjulega. Nú er
það þannig að séu verkefni lítil
finnur maður upp á einhverri
vitleysu. Við fórum því að
fljúgast á, í góðu að sjálfsögðu.
Ég hafði gaman af áflogum en
gerði lítið af því á Hólum. Það
þýddi ekki fyrir sextán ára strák
að fljúgast á við fullþroska
rnenn. Eitthvað stóð ég í Jóa
fjára en þóttist þó þurfa að rétta
minn hlut. Náði ég í fullt
pottmál af vatni og fór með
það til Jóhannesar. Hann lá
afturábak í rúmi sínu. Ég hafði
aðra hendi aftan við bak, hann
leit vingjarnlega til mín. Ég
gekk til hans og hellti vatninu
yfir andlitið eins vel og ég gat
og hljóp til baka, en leit sarnt
við í dyrunum. Aldrei gleyrni
ég þeirri sjón þegar Jóhannes
reis upp og vatnið flóði allavega
út af andlitinu. Ég hljóp burtu
og faldi mig.
Nokkru síðar sendi ég mann
til að hitta Jóa. Hann kom með
þær fréttir að Jóhannes gengi
urn gólf og ætlaði að stinga mér
á hausinn í skólpfötuna þegar
næði í mig. Litlu síðar fór ég að
finna hann, opnaði dyrnar lítið
eitt og stakk kollinum inn.
Jóhannes spratta á fætur, greip
opna blekbyttu sem stóð á
borðinu, og gusaði úr henni.
Blekið kom í stórum boga í átt
til mín. Ég lét aftur hurðina og
hljóp í burtu. Blekið kom á
hurðina og í föt félaga hans
sem héngu á bak við hana en
ekki dropi á mig. Nokkru síðar
sendi ég mann niður til
Jóhannesar til þess að vita
hvernig honurn liði. Hann var
þá sárhr>'ggur að reyna að
verka blekið úr fötunum. Ég
áleit réttast að hitta Jóa ekkert
meira þann daginn, enda hafði
hann meira en nóg að gera.
Daginn eftir var hann að
reka fé úti á túni. Ég kallaði í
hann og bauð góðan dag.
Aldrei var á þetta minnst og ég
gætti þess að glettast ekki meira
við Jóhannes. Þremur
áratugum síðar frétti ég eftir
honum að ég væri rnesta
hrekkja kvikindi sem hann
hefði þekkt.