Hagskýrslur um kosningar - 01.01.1988, Blaðsíða 14
12
Forsetakjör 1988
rétt með breytingu á stjómarskránni 1915. Var
lágmarksaldur þeirra 40 ár, en skyldi lækka um eitt
ár árlega næstu 15 ár, uns aldursmark þeirra yrði
25 ár, eins og þeirra sem höfðu kosningarrétt fyrir.
Gift kona fékk kosningarrétt þó að hjónin hefðu
óskilinn fjárhag. Jafnffamt var 4 króna aukaút-
svarsgreiðsla felld niður sem skilyrði fyrir kosn-
ingarrétti. Hins vegar var því aukið við skilyrðin
að kjósandi væri fæddur hér á landi eða hefði átt
hér lögheimili siðastliðin 5 ár. Kjósendatalan
komst upp yfir 30% af mannfjölda, og smáhækk-
aði síðan eftir því sem aldursmark nýju kjósend-
anna lækkaði.
Ný stjómarskrá tók gildi 1920 og var þá kosn-
ingarréttur bundinn við ríkisborgararétt hér á landi
og hið sérstaka aldursmark nýju kjósendanna fellt
niður, og hækkaði þá kjósendatalan svo að hún
varð um 45% fbúatölunnar.
Með stjómarskrárbreytingu 1934 var aldurs-
mark allra kjósenda lækkað í 21 ár og sveitar-
styrksþegar fengu kosningarrétt. Jafnframt féll
niður skilyrðið um eins árs búsetu í kjördæminu
hið skemmsta. Urðu kjósendur nú meiri hluti
þjóðarinnar, um56%. Fæðingumfækkaðinokkuð
á Qórða tug aldarinnar og óx því hlutdeild fólks á
kosningaraldri í fbúatölunni á fjórða áratugnum og
komst í um 60%. Á sjötta áratugnum fjölgaði
bömum mjög en fámennir árgangar bættust í hóp
kjósenda, og fór því hlutfall þeirra lækkandi allt til
ársins 1967, þegar það var um 54%. Einnig munu
nákvæmari tölur um kjósendur valda eilitlu um
lækkun hlutfallsins eftir að farið var að byggja
kjörskrár á kjörskrárstofnum Þjóðskrárinnar, ffá
og með 1956. Líkindi til þess að menn séu á kjör-
skrá í fleiri en einni kjördeild hafa minnkað stór-
lega við það. Enn fremur eiga ekki að vera með í
kjósendatölunni frá þeim tíma þeir sem em á kjör-
skrá, en fá ekki kosningarrétt fyrr en eftir kjördag
á árinu, og ekki heldur þeir sem dánir em þegar
kosning fer ffam.
Kosningaraldurlækkaðií20ár 1968 (stjómar-
skipunarlög nr. 9/1968). Þá féllu niður skilyrðin
um að kjósandi hefði verið búsettur hér á landi í 5
ár fyrir kjördag og fjár síns ráðandi. í stað þess
kemur að hann skal eiga lögheimili hér á landi á
kjördegi og vera lögráða. Ollu breytingamar
hækkun kjósendahlutfallsins við forsetakjörið
1968. Síðan hefur það farið síhækkandi þar sem
öll fólksfjölgun á landinu hefur orðið meðal þeirra
sem náð hafa kosningaraldri. Var kjósendahlut-
fallið komið í tæplega 64% í kosningunum 1983.
Kosningarréttur var rýmkaður með stjómar-
skipunarlögum nr. 65 30. maí 1984 um breytingu
á 33. grein stjómarskrárinnar. Lágmarksaldur
kjósenda var færður úr 20 ámm í 18 ár, lögræðis-
svipúngu fylgir ekki lengur missir kosningar-
réttar, og óflekkað mannorð er ekki lengur skilyrði
fyrir honum. Þá er heimilað að leyfa undan-
tekningu frá skilyrðinu um lögheimili á íslandi
með ákvæði í lögum um kosningar til Alþingis.
Jafnframt stjórnarskrárbreytingunni sam-
þykkti Alþingi vorið 19841ög(nr. 66 l.júní 1984)
um breytingar á lögum um kosningar til Alþingis
nr. 52 14. ágúst 1959, og aftur vom gerðar breyt-
ingar á þeim með lögum nr. 2 5. mars 1987.
Samkvæmt 1. grein kosningalaga eins og þau em
nú eiga kosningarrétt við kosningar til Alþingis
allir sem
1. em 18 ára eða eldri þegar kosning fer ffam,
2. eiga íslenskan ríkisborgararétt og
3. eiga lögheimili hér á landi eða hafa átt það á
síðustu fjómm ámm talið ffá 1. desember
næstum fyrir kjördag.
Vegna lækkunar kosningaraldurs úr 20 ámm í
18 árog annarra breytinga á kosningarrétti hækk-
aði hlutfall kjósenda af íbúatölunni í 70% við
alþingiskosningamar 1987.
Samkvæmt kosningalögum skulu menn vera á
kjörskrá þar sem þeir áttu lögheimili 1. desember
á undan þeim tíma, er kjörskrár skulu lagðar fram.
Við forsetakjörið 25. júní 1988 áttu menn þvf
kosningarrétt þar sem lögheimilið var 1. desember
1987. Margir þeirra sem fluttust til landins eftir 1.
desember 1987, og höfðu ekki átt hérlögheimili 1.
desember 1983 eða síðar, munu hafa leitað efúr
því að komast á kjörskrá. Munu þeir yfirleitt hafa
verið úrskurðaðir eða dæmdir inn á kjörskrána
teldust þeir fullnægja kosningarréttarskilyrðum
stjómarskrárinnar þá er kosning fór fram, enda
skyldi ákvæði kosningalaga um lögheimili 1. des-
ember 1987 næst áður en kjörskrár em lagðar fram
einungis ráða því hvar menn stæðu á kjörskrá.
Hluta af hækkun kjósendahlutfallsins síðan
1968 má rekja til breytinga sem varða íbúatöluna
ekki síðuren kjósendatöluna. í lögheimilislögum,
nr. 35/1960, segir: „Rétt er þeim, sem dveljast er-
lendis við nám, að telja lögheimili sitt í sveitar-
félagi, þar sem þeir áttu lögheimili, er þeir fóm af
landi brott.“ ísland gerðist aðili að samningi
Norðurlanda um almannaskráningu árið 1969, og
kom hún til framkvæmda 1. október það ár. Samn-
ingurinn felur það meðal annars í sér, að sérhver