Þjóðmál - 01.09.2007, Side 25

Þjóðmál HAUST 2007 23
Nýlegt. dæmi. um. tortryggni. gagnvart.eignarrétti. eru. hugmyndir. iðnaðar-
ráðherra.um.að.afnema.séreignarrétt. land-
eigenda.á.vatni,.sem.hefur.verið.meginregla.
íslensks.réttar.frá.fyrstu.tíð ..Hér.væri.betur.
heima.setið ..
Sú. hugsun. sem. býr. að. baki. veldur.
ekki. bara. skaða. hér. á. landi .. Um. það. bil.
milljarður.manna.býr.við.vatnsskort ..Um.
2,6. milljarðar. manna. hafa. ekki. aðgang.
að. grundvallar-hreinlætisaðstöðu .. Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunin. hefur. talið. að.
sjúkdómar.sem.tengjast.óhreinu.vatni.séu.
orsök. 80%. allra. veikinda. og. dauðsfalla. í.
þróunarríkjunum .. Í. yfirgnæfandi. meiri-
hluta. þessara. tilfella. eru. eignarhald. og.
dreifing. vatns. í. höndum. opinberra. aðila ..
Hægt.er.að.benda.á.vel.heppnaðar.tilraunir.
til.einkavæðingar.í.vatnsgeiranum.í.þessum.
ríkjum ..Á.móti.er.hægt.að.finna.tilraunir.
sem. ekki. hafa. gengið. sem. skyldi .. Í. þeim.
tilvikum. er. þó. sjaldnast. um. að. ræða. að.
ástandið. hafi. versnað .. Ekki. er. nokkur.
spurning. að. leiðin. fram. á. við. liggur. í.
gegnum. meiri. einkarekstur .. En. andstaða.
margra. áhrifamikilla. Vesturlandabúa. við.
einkaeign.og.einkarekstur.í.hagnaðarskyni.
á. grundvelli. úreltra. hugmynda. stendur.
framförum.í.heiminum.fyrir.þrifum .
Hér.á.landi.er.nóg.af.vatni ..Það.hefur.því.
ekki. verið. sérstakt. vandamál. að. sjá. fyrir.
vatnsþörfum.heimila.og.fyrirtækja ..Hingað.
til.hefur.meginreglan.verið.sú.að.vatnsrétt-
indi.hafa.fylgt.landeiganda ..En.tortryggni.
í. garð. einkaeignar. og. einkarekstrar. hefur.
þó. takmarkað. svigrúm. einkaaðila. um.
of .. Til. dæmis. þegar. kemur. að. dreifingu.
vatns .. Með. því. hefur. verið. hamlað. gegn.
skynsamlegri. uppbyggingu. í. viðskiptum.
með.vatn,.á.útflutningi.vatns.og.þekkingar.
á. þessari. mikilvægu. íslensku. auðlind .. Sjá.
hefur. mátt. merki. um. framþróun. og. afar.
mikilvægt.er.að.hraða.henni,.fremur.en.að.
snúa.til.baka ..
Talsmenn. sósíalisma. hér. á. landi. hafa.ekki. bara. verið. andvígir. einkaeign. á.
vatnsréttindum. og. vatnsveitum,. heldur.
einkaeign.á.hvers.kyns.auðlindum.sem.unnt.
er. að. nýta. til. orkuframleiðslu .. Ennfremur.
hafa. þeir. verið. andvígir. einkaeign. á. orku-
fyrirtækjum ..Á. sama. tíma.eru.þeir. í.nafni.
umhverfissjónarmiða. oft. mótfallnir. fram-
kvæmdum. þessara. opinberu. fyrirtækja ..
Orkufyrirtækin.athafna.sig.í.skjóli.opinbers.
valds,. eigandans,. og. heimilda. þess. til.
eignarnáms .. Svo. virðist. sem. fátt. standi. í.
vegi. þess. að. eignir. séu. teknar. af. landeig-
endum.til.auðlindanýtingar ..
Kárahnjúkavirkjun. er. áhugavert. dæmi.
um.öfugsnúna.afstöðu ..Það.verður.að.telja.
a .m .k .. líklegt,. að. ekki. hefði. verið. ráðist. í.
framkvæmdirnar. fyrir. austan,. ef. Lands-
virkjun.hefði.verið.í.einkaeigu,.aðgangur.að.
eignarnámsheimildum. takmarkaðri. en. nú.
er. og. eignarréttur. að. landi. og. auðlindum.
þess.skýrt.afmarkaður.í.höndum.einkaaðila ..
Með. einkavæðingu. orkufyrirtækjanna,.
styrkingu. eignarréttar. einkaaðila. á. landi.
og.þrengingu.heimilda.til.eignarnáms,.yrði.
líklega.stigið.stórt.skref.í.náttúruvernd.hér.
á. landi .. Ástæðurnar. eru. einkum. þessar:.
Byggðapólitísk. sjónarmið. ráða. engu. um.
fjárfestingar. einkafyrirtækja,. sem. að. öllu.
jöfnu. hafa. fyrst. og. fremst. arðsemissjónar-
mið. að. leiðarljósi .. Þau. ráðast. ekki. í. risa-
vaxnar.framkvæmdir.ef.arðsemin.er.óviss.og.
ekki.heldur.ef.kostnaður.af.samningum.við.
eigendur.lands.og.auðlinda.er.of.hár,.t .d ..af.
því.að.eigendurnir.hafa.fleiri.arðbæra.kosti.
um.nýtingu ..
Þegar. ríkið. kemur. fram. sem. löggjafi,.
handhafi.framkvæmdavalds.ríkisins.og.eig-
andi. rekstrar-. og. hagsmunaaðila,. eftirlits-
aðili. og. ákvörðunaraðili. um. bætur. vegna.
eignarnáms,. er. ekki. að. sökum. að. spyrja ..
Kerfið. er. berskjaldað. fyrir. skipulögðum.
þrýstihópum .. Í. stað. valddreifingar. í. gegn-
um.einkaeign.og.frjáls.viðskipti.á.markaði.