Fréttablaðið - 12.12.2016, Blaðsíða 31

Það getur skipt miklu fyrir aðila dómsmáls hvaða einstakling-ur er valinn sem dómari í máli
þeirra. Allir þeir sem hafa unnið
við eða komið að dómsmálum vita
að val á dómara getur jafnvel skipt
sköpum við úrlausn mála.
Af þeim sökum hefur löggjafinn
sett í lög ákvæði sem kveður á um að
tryggja skuli að tilviljun ráði hvaða
dómari fái úthlutað máli þegar
dómstóll fær mál til málsmeðferðar.
Í 18. grein laga um dómstóla segir
um úthlutun mála til dómara: „Við
úthlutun mála til dómara eða deilda
þeirra skal dómstjóri gæta þess að
starfsálag þeirra verði svo jafnt sem
auðið er, en eftir föngum skal leitast
við að tilviljun ráði hvaða dómari
fær mál til meðferðar.“
Á árinu 2010 braut Embætti sér-
staks saksóknara lög þegar farsími
minn var hleraður þrátt fyrir að
ég hafi verið ný kominn úr yfir-
heyrslum þar sem ég hafði rétt til
að svara ekki spurningum sem beint
var til mín. Til að bíta höfuðið af
skömminni þá hleruðu starfsmenn
Embættis sérstaks saksóknara einn-
ig samtöl mín við lögmann minn
þar sem við ræddum mál þar sem
rannsókn beindist gegn mér. Það
er heilagur réttur sakaðs manns að
geta leitað sér ráðgjafar lögmanns í
trúnaði en Mannréttindadómstóll
Evrópu hefur nú ákveðið að taka
kæru vegna þessara brota til skoð-
unar.
Embætti sérstaks saksóknara
fékk hlerunarbeiðnir sínar stimpl-
aðar af héraðsdómara. Þrátt fyrir að
Embætti sérstaks saksóknara hefði
aðsetur í Reykjavík og þeir sem áttu
að hlera dvöldu í Reykjavík og hefðu
lögheimili erlendis, ákvað embættið
að leita til Héraðsdóms Vesturlands
eftir heimild til hlerunar.
Héraðsdómur Vesturlands er
að einu leyti verulega frábrugðinn
Héraðsdómi Reykjavíkur og Hér-
aðsdómi Reykjaness. Við Héraðs-
dóm Vesturlands er einungis einn
dómari. Árið 2010 var dómarinn
þar Benedikt Bogason, núverandi
hæstaréttardómari.
Með því að velja Héraðsdóm
Vesturlands var Embætti sérstaks
saksóknara ekki einungis að velja
sér dómstól heldur í raun einnig að
velja sér dómara. Ef Embætti sér-
staks saksóknara hefði leitað til Hér-
aðsdóms Reykjavíkur hefðu starfs-
menn embættisins ekki vitað hvaða
dómari fengi málinu úthlutað.
Ólafur Þór Hauksson, sérstakur sak-
sóknari, hafði áður en hann tók við
því embætti verið Sýslumaðurinn á
Vesturlandi. Þá var hann með aðset-
ur á Akranesi, sem er í umdæmi
Héraðsdóms Vesturlands. Það var
því ákaflega hentugt fyrir Ólaf Þór
að beina hlerunarbeiðnum sínum
til Benedikts Bogasonar dómara,
en þeir höfðu á sama tíma til fjölda
ára gegnt embættisstörfum réttar-
kerfisins á Vesturlandi. Þar áður
höfðu þeir stundað nám á sama
tíma í lagadeild Háskólans og unnið
um tíma saman hjá Sýslumanninum
í Hafnarfirði.
Undir rekstri dómsmála sem hafa
verið höfðuð á hendur mér hefur
komið fram í vitnisburði fyrrum
lögreglumanns hjá Embætti sér-
staks saksóknara að Benedikt Boga-
son dómari skáldaði upp þinghald
og falsaði skjal þess efnis þegar
hann útvegaði lögreglumönnum
Embættis sérstaks saksóknara hler-
unarúrskurðinn. Ekkert þinghald
var haldið, engin gögn voru lögð
fram, dómarinn lagði ekkert sjálf-
stætt mat á hvort nauðsyn væri að
hlera símtöl mín og ekkert vitni var
að þinghaldinu eins og lög kveða á
um. Hlerunarúrskurðurinn var ein-
faldlega stimplaður á heimili Bene-
dikts Bogasonar í Reykjavík.
Af þessum sökum, vegna spill-
ingar embættismanna ríkisins, hef
ég stefnt íslenska ríkinu til greiðslu
miskabóta. Málið var þingfest í
síðasta mánuði en ríkislögmaður
fékk frest til að skila greinargerð til
17. janúar.
Að velja sér sinn
dómara
Hreiðar Már
Sigurðsson
Hvenær er dómari van-hæfur til að úrskurða í málum? Því verða aðrir að svara en ég, sem er bara maður úti í bæ,
fæddur í spurningamerkinu.
Þessari spurningu verða líka
aðrir að svara en verjendur og aðrir
launaðir starfsmenn úr þeim mikla
Hrunamannahreppi sem sakborn-
ingar úr auðmannahópi virðast hafa
kringum sig um þessar mundir, verj-
endur, ráðgjafar, almannatenglar,
auglýsingamenn, þartilráðnir mót-
endur almenningsálits, sem skipu-
leggja PR-átak með markvissum
lekum í valda fjölmiðla, sem að sjálf-
sögðu bregðast við með umfjöllun,
eins og eðlilegt er.
„Grundar dóma …?“
Hvenær er dómari vanhæfur? Stund-
um heyrist sagt að nóg sé að vakni
grunsemdir um vanhæfi; þar með sé
traustið farið og vanhæfið blasi við.
Er það ekki nokkuð ströng kenn-
ing? Nægir þá verjendum, og öðrum
starfsmönnum sakborninganna,
ekki að hamra á grunsemdum sínum
um vanhæfi, jafnvel þótt tilefnis-
lítið kunni að vera – alveg þangað til
dómari fæst sem viðkomandi telja
sig hafa ástæðu til að ætla að verði
sér hliðhollur? Hvenær eru grun-
semdir um vanhæfi orðnar almenn-
ar? Þegar þær eru nógu hávaðasamar
og nógu títt fram bornar – þótt aug-
ljóslega sé um að ræða skipulagða
aðgerð? Er slíkt ekki til þess fallið að
grafa undan réttarríkinu? Hvenær
er dómari vanhæfur? Þegar hann
grettir sig? Þegar honum mislíkar
augljóslega framganga sakbornings?
Ég veit það ekki. Dómarar eru fólk
sem fer í sund og hlustar á veður-
fréttir í útvarpinu, fer í bankann,
fær kvef, horfir á Barnaby. Fólk sem
lifir sínu lífi. Ekki goðmögn ein-
hvers staðar uppi í fjalli. Það að vera
dómari er starf sem útheimtir vissa
sérhæfða þekkingu – eins og að vera
fiðlusmiður eða netagerðarmaður.
Þetta útheimtir ákveðinn þanka-
gang, þjálfun í að horfa á mál og leysa
þrautir. Er ekki ágætur mælikvarði
á störf dómara að líta á það hvernig
dómar viðkomandi eru unnir? Eru
þeir vel rökstuddir, málin reifuð af
víðsýni og sanngirni, niðurstaðan
fengin að undangenginni skýrri
röksemdafærslu, þar sem öllu er til
skila haldið og öll sjónarmið skoðuð,
vegin og metin? Eða ekki? Dómarinn
horfir á mál frá öllum hugsanlegum
hliðum áður en dómur er látinn falla.
Vakni rökstuddur grunur um að svo
hafi ekki verið, sé dómur áberandi
illa rökstuddur þannig að halli á
aðra hliðina, er kannski ástæða til
að staldra við og velta fyrir sér hvort
annarleg sjónarmið hafi þar verið að
verki.
Dansinn í Hruni
Dómar í Hrunmálunum eru sérlega
mikilvægir fyrir okkur sem sam-
félag vegna þess að þar er dæmt í
málum vegna umsvifa sem reyndust
mjög afdrifarík fyrir land og þjóð.
Brýnt er að fá úr því skorið hvað
má og hvað má ekki gera í meðferð
fjár hér á landi – vel að merkja fjár-
muna almennings, eins og var í til-
viki bankanna. Ekki hefur maður
mikið séð slíka grundvallarumræðu
hjá verjendum þeirra sem við þá
sögu koma; en þeim mun meira gert
af því að reyna að ryðja út úr dóm-
inum sönnunargögnum á þeim for-
sendum að ekki hafi verið rétt staðið
að því að afla þeirra; vitnum á þeim
forsendum að þau séu ekki marktæk
– og dómurum á þeim forsendum
lengi vel að þeir væru undir áhrifum
múgæsingar í samfélaginu, létu hríf-
ast með af þeirri reiðiöldu sem skók
undirstöður samfélagsins í kjölfar
Hrunsins og létu undan þrýstingi
hins óða múgs að fá einhverja til að
bera burt syndir samfélagsins – en
nú í seinni tíð, á þeim forsendum að
þeir séu sjálfir haldnir þessari reiði.
Allt er þetta gert með þess háttar fasi,
að verjendur og sakborningar séu á
einhvern hátt yfir réttarkerfið hafnir.
Sú greining að blind reiði sé helsta
hreyfiaflið í uppgjörinu við Hrunið
virðist hafa leitt ráðgjafa sakborn-
inga á þá braut að þeir skuli reyna
sjálfir að hagnýta sér það reginafl, og
snúa því að dómurum Hæstaréttar í
þeirri von að veikja þá nægilega til að
þeir hrökklist úr sínu sæti.
Hvenær er dómari vanhæfur til
að fjalla um hugsanleg efnahagbrot
bankamanna? Þegar hann hefur átt
innistæðu í banka eða tekið bíla-
lán? Sumir tala þannig. Ætli slíkir
menn séu ekki torfundnir? Markús
Sigurbjörnsson, dómarinn sem mjög
hefur verið til umræðu, erfði hluta-
bréf í Glitni og víðar eftir móður
sína. Hann tilkynnti þar til bærum
aðilum um eign sína – þótt öðru
væri haldið fram í fjölmiðlaum-
fjöllun. Eignin óx og margfaldaðist
– og hann seldi svo bréfin og setti í
svonefnda eignastýringu í hinum ill-
ræmda Sjóði níu, eins og svo margt
fólk gerði. Á því tapaði hann upp-
hæð sem nam andvirði eins jeppa.
Það kann að vera næg ástæða til að
reiðast þeim sem tæmdu Sjóð níu –
en það breytir samt engu um gerðir
þeirra og ábyrgð á afdrifum sjóðsins.
Uppgjör vegna Hrunmála hafa
dregist óhæfilega og maður getur
vel ímyndað sér að það sé erfitt hlut-
skipti að eiga yfir höfði sér þrúgandi
dómsmál árum saman, jafnvel þótt
maður sé þegar að afplána dóm
vegna fyrri mála. Hvað sem kann að
líða hugsanlegri sök manna í Hrun-
inu er þetta óbærilegt hlutskipti,
og bætist við óvild almennings
og æruleysi. Auðmenn og meintir
fjárplógsmenn eiga líka sín mann-
réttindi. Margvíslegar ástæður eru
eflaust fyrir þessum drætti – verklag
saksóknara, fjársvelti hjá embætti
sérstaks saksóknara, eðli málanna
– hitt og þetta. En ætli drjúg ástæða
sé samt ekki líka hvernig vörnum
er hagað í þessum málum, þar sem
öllum ráðum er beitt til að tefja þau,
þyrla upp moldviðri, berjast um
hvert snifsi og draga allt sem mest á
langinn, í von um að sakir fyrnist og
gögn týnist, og samfélagið þreytist. Í
rauninni græðir enginn á því, nema
náttúrlega Hrunamannahreppur-
inn, verjendurnir, ráðgjafaherinn,
almannatenglarnir og þartilráðnir
mótendur almenningsálitsins.
Um vanhæfi
Tilboðið gildir með völdum sjónvarpspökkum 365 til 15. desember 2016.
APPLE TV 4 Á 0 KR.
með 12 mánaða áskrift að völdum pökkum 365
FÁÐU ÞÉR ÁSKRIFT Á 365.IS
Útgáfa 2.0
Íslensk valmynd
og tímaflakk.
ÁSKRIFENDA-
LOTTERÍ 365
Allir áskrifendur að
sjónvarpspökkum 365
í nóv. og des. eiga
möguleika á að
vinna glæsilega
vinninga.
Þetta útheimtir ákveðinn
þankagang, þjálfun í að
horfa á mál og leysa þrautir.
s k o ð u n ∙ F R É T T A B L A ð i ð 15M Á n u D A G u R 1 2 . D e s e M B e R 2 0 1 6
Guðmundur
Andri Thorsson
rithöfundur
Í DAG
1
2
-1
2
-2
0
1
6

0
4
:3
5
F
B
0
4
0
s
_
P
0
3
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
0
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
B
A
2
-9
B
B
0
1
B
A
2
-9
A
7
4
1
B
A
2
-9
9
3
8
1
B
A
2
-9
7
F
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
A

F
B
0
4
0
s
_
1
1
_
1
2
_
2
0
1
C
M
Y
K